Assessment 2 Written Essay

Kua akamou au i taku kiritianga ki runga i to tatou reo Kuki Airani e ngaro atura. TE AKAROA i na te Aituaki ei.

TE REO KUKI AIRANI E NGARO ATURA

Matariki pu Matariki pau

Matariki tokerekere ki te Mata o Avatea

Te vaine i takai iai te Mata o te ra Tuanuku

Ko koe ia e Teetu Mataono

i….e….ko…ko…

Pange ki raro; TE ĀKĀROꞌA.

Kia pūkuru o vaevae, kia mokorā o kaki, e tiro te mata ki O Rongo te ngai e Tapu ei.

I teia ra te tupu nei te manamanata o to tatou reo Kuki Airani, ta tatou peu e ta tatou au akonoanga. Te vai nei te aue e te mamae ngakau o te iti tangata Kuki Airan. I teia tuatau, kare te mou o to reo e matutu ana. Kua kairoiro ua te autara a te iti tangata i roto i to tatou patireia. Te akavaavaa ia nei to tatou reo e tatou rai.

I runga i to matou enua Aitutaki (tetai enua i roto i te Kuki Airani), kare e matutu ana. Kare to tatou reo tupuna e tangi reka ana me autara mai te tangata. I roto katoa i te apii, me autara mai te au tamariki, kare e mako ana. I tetai taime kare e aiteanga i ta ratou autara. Te riro nei te reo papaa ei uri ke i te manako o te tamariki i te autara i to ratou uaorai reo.

Kua akamata te apiianga o te reo maori ei mea ngata i te apii. Te ngata nei i te apii i te kiritianga e pera katoa te autara anga. Teia tetai au akatauanga, me autara mai i tetai takiato korero, “Ka walk ua maua ki te toa” me kore ra, “On ia te power”. Ko te tu teia o te autara anga, kare i Aitutaki ua, te vai atura te au pa enua o te Kuki Airani e autara akapera ana.

I roto katoa i te uipaanga a te aronga mana o te patireia o te Kuki Airani, ka rongo koe ia ratou i te autara papaa, me kore i roto i te ratio,mei te nuti e tetai au akakitekiteanga, ka rongoia te reo papaa i te raianga o te taime. “TE AKAROA”, na tetai reo ei.

I runga i te enua Rarotonga, kua ketaketa te reo papaa e te ngaro atura te reo ui tupuna. Te riro nei teia ei manamanata i runga i te tu o te enua e pera katoa i roto i te au apii. Te vai katoa nei tetai manamanata e ko te au metua te akavaavaa nei i to tatou reo. Kua akariro tetai au metua i te reo papaa ei reo no ta ratou au tamariki. Te mako ua ra, inara, kia apai rai oki tatou reo.

I tetai ra ua ake nei kua rave matou i tetai tuanga apii no kiriti takiato, kupu e te vai atura. Kua iki matou i ta matou i tetai topiki me kore upoko tara na matou. Kua riro teia apii ei kiteanga no matou i te tu i to matou marama no runga i ta matou topiki. Kua rauka ia matou i te kimikimi i ta matou au kupu, ko tetai au kupu papaa e tuketuke ta te au pa enua kupu no te reira. Ko tetai akatauanga ko te kupu mā na te Aitutaki, āreāre na te Nga Pu Toru. Kua riro teia ei apii mai iaku i tetai au kupu a tetai enua ke atu

I roto i taku apii e puapii ana au i Araura Koreti (Aitutaki), e manamanata ana matou te au puapii maori no te tikaanga o te tuanga apii (subjects) kia apii ia. I roto i ta matou akapapaanga apii, e iti te tuatau o te apii maori. Kare e rava ana te tuatau i te apii i to tatou reo, ta tatou au peu e ta au akonoanga enua. Ko te raianga o te tuatau apii no te reo papaa, no te mea ko te rai anga o te apii e reo papaa. E ui ua ana au kiaku rai e, eaa i akakotinga ia’i te apii reo maori? Kare teia e tau ana. I roto i te pupu tai ngauru (Year 10) e rua rai ora apii reo maori i te epetoma.

I teia rima mataiti i pati ake nei, kua riro te apii reo maori ei apii ta tuanga (option) i roto i te pupu rarai (Seniors). E riro ua ana teia apii ei apii tinamou (compulsory) i roto i ta matou apii. Ka rave te katoatoa mei te pupu tai e tae uatu ki te pupu ono (Year 7-12). Ko tetai tumu teia e tarevake nei te apii anga i te reo maori e kare katoa e matutu ana.

Ko tetai tarevake e tupu nei teia manamanata koia oki ko te akavaavaa o te metua i to tatou uaorai reo. Kare ratou e inangaro i ta ratou tamariki kia tamou i te apii maori no te mea, kare o te apii reo maori puapinga i roto i te tarereanga a te pupu rarai. Teia tetai autara a tetai papa i te aere mai anga ki te apii i te tiki i te ripoti apii o tana tamaiti, “Ko te raianga o te au tarere e kiriti ia ana na roto i te reo papaa, e ka paupau rai na roto i te reo papaa. Eaa i reira taku tamaiti ka tamou ei i te apii reo maori. Kare aia e tu i te ngai rare i te tamou i te reo maori”. Kua riro ta teia papa i autara mai kiaku ei mea mamae ngakau kiaku. Karanga uatu au kiaia e, “Papa e puapinga atupaka atu to te apii reo maori, kare no te reo ua pera katoa kia kite i te au akonoanga e ta tatou au peu maori”.

Ei taopenga i toku manako, TE AKAROA na to matou reo ei. Te riro nei te papaa i te akatuke i te akonoanga e te au akateretereanga a te enua e te reo. Ka anoano ia te aronga mana o te enua kia mou i to tatou reo, ta tatou peu e te vai atura. Kia akakite ia ki te iti tangata kia akamaroiroi i te apii i to tatou reo ma te mou kia kore e ngaro. Kia vai ua mai teia no te au uki ka aere mai e te uki o teia ra. Kia kite, kia tamou i te au apiianga e te au korero a te ai metua. Me rauka teia i te rave ka matutu e ka vai to tatou reo, ta tatou peu e tuatau uatu. No reira e te iti tangata o te Kuki Airani ka rare kapiti tatou katoatoa no te au tuatau.