Cmentarze wojenne w okolicach Jarosławia i Sieniawy

1.1. Ubieszyn

Współrzędne: N: 50°9’57.65’’ E: 22°34’57.45”

Zlokalizowany przy moście drogowym na Sanie (droga Przeworsk—Sieniawa). Pomnik z metalowym krzyżem i urządzenie współczesne, brak śladów mogił. Na podmurówce krzyża daty 1914—1918.

1.2. Wólka Małkowa

Współrzędne: N: 50°7’59.14’’ E: 22°32’33.27”

Cmentarz leśny na planie zbliżonym do prostokąta (12,20 x 34,30 x 14 x 34,10 m). Ogrodzony żerdziami, z wejściem od strony południowo-wschodniej. 87 wyraźnych mogił z drewnianymi krzyżami, w 5 rzędach. Obiektem opiekowała się młodzież szkolna ze zlikwidowanej szkoły podstawowej.

W 2012 roku na kilkunastu grobach położonych przy ogrodzeniu pojawiły się nowe krzyże wykonane z betonu (tak!). Jakkolwiek przyświecała temu słuszna idea, materiał ten nie pasuje pasuje do cmentarza leśnego. Aby nic nie zakłócało harmonii obiektu z otoczeniem, podstawowymi materiałami powinny pozostać drewno i ziemia, ewentualnie także kamienie. Jedynym pozytywnym elementem przeprowadzonego niedawno remontu jest nowe drewniane ogrodzenie.

Dominuje drewniany krzyż oraz pomnik z napisem (odnowiony w 2011 r.):

PAMIĘCI ŻOŁNIERZY

POLEGŁYCH W CZASIE

I WOJNY ŚWIATOWEJ

WÓLKA MAŁKOWA 1993

1.3. Gorzyce I

Współrzędne: N: 50°6’49.9’’ E: 22°34’19.42”

Obiekt zlokalizowany w przysiółku Podłuże, przy drodze do Gniewczyny Łańcuckiej. Działka na planie trapezu z grodzeniem z siatki drucianej na betonowych słupkach. Mogiły w rzędach, zaznaczone ceramicznymi tabliczkami z inskrypcjami, wyróżniającymi Austriaków, Niemców i Rosjan, część mogił bezimienna. Dominuje betonowy pomnik-obelisk z tablicą, na której napis przeplatany jest rzeźbionymi motywami roślinnymi:

81 DEUTSCHE

HELDEN

HANNOVER.

INF.REG.74

OLDENBURG.

INF.REG.91

6 ÖSTERR.

HELDEN

43 RUSSISCHE

SOLDATEN

IM MAI

1915

GORZYCE

[81 niemieckich

bohaterów

hanowerskiego

74. pułku piechoty

oldenburskiego

91. pułku piechoty

6 austriackich

bohaterów

43 rosyjskich

żołnierzy

W maju

1915 r.

Gorzyce]

1.4. Gorzyce II

Współrzędne: N: 50°7’9.23’’ E: 22°33’27.22”

Ceglany pomnik, dziś znajdujący się na terenie prywatnej posesji nr 168. Cmentarz zlikwidowano po II wojnie światowej; pierwotnie pochowani tu żołnierze zostali przeniesieni na cmentarz Gorzyce I. W górnej części pomnika płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego, poniżej mniejsza tablica z napisem:

DEN GEFALLENEN

ZUM GEDÄCHTNIS

1915

Poległym

ku pamięci

1915

2.1. Osada Leżachów

Współrzędne: N: 50°8’19’’ E: 22°36’21.55”

Zlokalizowany w pobliżu dawnego mostu na Sanie. Zachował się w formie prostokątnego ziemnego nasypu o wymiarach 5 x 2,5 m, cztery betonowe słupy barwy białej na narożnikach, metalowy krzyż pośrodku. Mocno porośnięty dziką roślinnością.

2.2. Pigany

Współrzędne: N: 50°12’14’’ E: 22°36’5.11”

Zlokalizowany po wschodniej stronie drogi Sieniawa—Rzuchów. Działka o wymiarach 65 x 50 m, ogrodzona. Mocno zatarte ślady mogił, brak tabliczek z informacjami o pochowanych (wspominane przez I. Zając). Przy krawędziach działki ślady po wyciętych drzewach oraz nowe nasadzenia. W centralnej części współczesny pomnik kamienny z przykręconą metalową tabliczką z napisem:

„CMENTARZ WOJENNY / ŻOŁNIERZY ARMII / CESARSTWA AUSTRO- / WĘGIER POLEGŁYCH / W CZASIE I WOJNY / ŚWIATOWEJ M. PIGANY”.

Trudno zakładać, że pochowani są tu jedynie żołnierze austriaccy. Nazwa „cesarstwo Austro-Węgier” jest merytorycznie niepoprawna.

2.3. Czerce

Współrzędne: N: 50°9’5.16’’ E: 22°39’13.49”

Położony w Lesie Głażyna 50 metrów na południe od leśnej drogi Czerce—Leżachów. Zajmuje działkę o wymiarach 65 x 60 m. Ogrodzony niskim wałem ziemnym. Na przecięciu alejek znajdował się kopiec (dziś na nim rośnie młode drzewo). Czytelny, szeregowy układ mogił. Przy zachodniej krawędzi cmentarza znajduje się współczesna metalowa tablica z napisem:

„CMENTARZ WOJENNY Z OKRESU / I WOJNY ŚWIATOWEJ / W CZERCACH / POCHOWANI SĄ TU ŻOŁNIERZE / ARMII AUSTROWĘGIERSKIEJ / NIEMIECKIEJ I ROSYJSKIEJ / POLEGLI W 1915”.

Wg danych Urzędu Gminy liczba pochowanych wynosi 1056. Cmentarz jest mocno porośnięty samosiejkami drzew i krzewami, w związku z czym istnieje ryzyko jego zatarcia w terenie.

3.1. Manasterz

Współrzędne: N: 50°7’51.86’’ E: 22°39’36.99”

Zlokalizowany w lesie na północ od przysiółka Za Rzeką, przy leśnej drodze do Leżachowa, po jej południowej stronie. Zajmuje działkę 45 x 67 m, ogrodzoną niskim wałem ziemnym. Na przecięciu alejek współczesny kopiec z drewnianym krzyżem. Zachowane krawężniki alejek i wokół kopca. Czytelny, szeregowy układ mogił, na niektórych zachowały się ceramiczne tabliczki, także w języku rosyjskim. Cmentarz zarośnięty krzewami.

3.2 Czerwona Wola

Współrzędne: N: 50°7’51.68’’ E: 22°39’38.17”

Zlokalizowany po południowo-wschodniej stronie drogi wiejskiej, ok. 250 m przed szkołą (jadąc od Manasterza). Cmentarz wojenny został przekształcony na grekokatolicki, a obecnie znajdują się tam głównie pochówki rzymskokatolickie. Na południowym skraju działki zachowały się fragmenty wału ziemnego, charakterystycznego dla cmentarzy wojennych zakładanych w okolicy.

3.3. Radawa I

Współrzędne: N: 50°7’55.23’’ E: 22°45’47.31”

Cmentarz wojenny zlokalizowany nieopodal czynnego cmentarza rzymskokatolickiego. Zajmuje działkę o kształcie trapezu (27 x 50 x 40) w niewielkim zagajniku sosnowym. Fragmentarycznie zachowane ślady wałów ogrodzeniowych; nieco lepiej widoczne zarysy poszczególnych mogił. Teren uporządkowany i współcześnie ogrodzony.

Zachowane tabliczki nagrobne złożone są w jednym miejscu. Z umieszczonych na nich napisów wynika, że spoczywają tu żołnierze niemieckiego 88. Infanterie-Regiment (112.Infanterie-Brigade) z 56. Infanterie-Division (11. Armia)

3.4. Radawa II

Współrzędne: N: 50°7’54.29’’ E: 22°46’1.34”

Kwatera zlokalizowana na cmentarzu przykościelnym przy drodze Jarosław—Mołodycz. Przy obecnym ogrodzeniu zachowały się schody i słupki ogrodzenia pierwotnie wydzielającego kwaterę. Obecnie zupełnie zatarte są ślady dwóch mogił zbiorowych (wzmiankowane przez I. Zając).

Zachowało się za to w bardzo dobrym stanie piętnaście ceramicznych tabliczek nagrobnych sygnowanych liczbą 38 — w tabeli poniżej zamieszczono spis nazwisk.

Dominującym elementem wystroju kwatery jest ceglany pomnik w formie prostopadłościanu o wysokości 1,95 m. W ścianie frontowej prostokątna tablica-płaskorzeźba przedstawiająca niemiecki hełm wz. 16 z pancerną osłoną, pod którym znajduje się bagnet w pochwie. Poniżej napis RADAWA.

Lp

Imię i nazwisko

I Leutn[ant] Kurt Schulz

1 Johann Stankiewicz

2 Johann Peter Behle

3 Johann Dortschÿ

4 Karl Kuberskÿ

5 Otto Schewe

6 Georg Hirschmann

7 Ernst Neumann

8 August Seeger

9 Friedr.[iech] Greif

10 Paul Dubnack

11 Gustav Krell

12 Gustav Unger

13 Heinrich Möding

14 Willi Bünger

15 Josef Waldmann

16 Wil.[helm] Theod.[or] Körner

17 Adolf Hesse

3.5. Mołodycz I

Współrzędne: N: 50°9’51.38’’ E: 22°50’1.92”

Zlokalizowany w północnej części wsi, naprzeciwko drewnianego kościoła. Zajmuje działkę na niewielkim podwyższeniu terenu. Jego pierwotne wymiary wynosiły około 30 x 30 m, ale prawdopodobnie w związku z poszerzaniem drogi, działka została zmniejszona — wskazuje na to ogrodzenie przecinające pod kątem część mogił ziemnych. Ogrodzenie współczesne z siatki.

W centrum metalowy krzyż (w którego podmurówce znajdują się fragmenty ceramicznych tabliczek nagrobnych) i niewielki murowany postument z napisem „KU PAMIĘCI / OKOŁO 600 ŻOŁNIERZY / RÓŻNYCH NARODOWOŚCI / (ROS. AUSTR. UKR. ŻYD. POL) / KTÓRYCH LOSY WOJENNE / PRZYWIODŁY NA ZIEMIĘ / MOŁODYCKĄ W MAJU 1915 ROKU / TU POŁĄCZYŁA ICH / WSPÓLNA MOGIŁA / BOŻE ZMIŁUJ SIĘ NAD NIMI”. Doskonale widoczne rzędy mogił zbiorowych. Wyższa roślinność (krzewy) jedynie w części wschodniej.

3.6. Mołodycz II (Wola Mołodycka)

Współrzędne: N: 50°10’14.19’’ E: 22°49’47.15”

Cmentarz usytuowany na skraju lasu, po północnej stronie drogi relacji Sieniawa—Oleszyce, ok. 400 metrów przed skrzyżowaniem na granicy Mołodycza i Woli Mołodyckiej. Wał ogrodzeniowy zachowany jedynie fragmentarycznie; współczesne drewniane ogrodzenie (13,7 x 15,8 m) ze stylizowaną bramką. Ślady 20 indywidualnych i 3 ziemnych mogił zbiorowych. Pięć drewnianych, współczesnych krzyży; najwyższy (2,8 m) z wyrytymi datami 1915 2000. Teren cmentarza mocno zarośnięty.

4.1. Wola Buchowska (gm. Jarosław)

Współrzędne: N: 50°6’57.64’’ E: 22°37’29.62”

Działka 90x60 m, nowe ogrodzenie metalowe. Nie ma śladów mogił, stąd niemożliwe jest ustalenie ilości pochowanych żołnierzy. Pośrodku żwirowy chodnik z krawężnikami, drewniany krzyż na betonowym postumencie. Przy wejściu tablica z wyrytym w drewnie napisem: CMENTARZ WOJENNY 1914–1915.

4.2. Cieplice (gm. Adamówka)

Współrzędne: N: 50°14’42.16’’ E: 22°40’38.1’’

Zlokalizowany przy drodze Sieniawa–Tarnogród, pomiędzy wsiami Cieplice i Adamówka, po wschodniej stronie drogi (grunty wsi Cieplice). Zajmuje działkę o wymiarach 50 x 65m z niskim wałem ziemnym. Dwie alejki, na przecięciu których wystawiono obelisk, dzielą cmentarz na cztery równe części. Obelisk ma konstrukcję ceglaną, został na nowo otynkowany podczas przeprowadzonej w 2009 r. renowacji. Zastanawiające jest to, że na ścianie czołowej pomnika widnieje tylko data 1914. Po pierwsze, walki w Galicji przyjęło się datować „1914–1915”. W przypadku powojennych tablic pamiątkowych najczęściej występują daty „1914–1918”. Po drugie, walki w okolicy Sieniawy w 1914 nie były nawet w połowie tak zacięte jak w 1915. Cechy cmentarza wykluczają urządzenie go przez Rosjan, którzy okupowali ten rejon od jesieni 1914 do wiosny 1915 r. Liczba pochowanych: 448.

Na prawo od wejścia na cmentarz znajduje się późniejsza stela nagrobna. Inskrypcja w języku rosyjskim brzmi:

CCCP / ВЕЧНА ПАМЯТЬ / БОЙЦУ / РЕВОЛЮЦИИ / МЛАДШИЙ / КОМ. ВЗВОДА / PKKA / ТУКАЕВ / ИБРАГИМ / ИСMАГИЛОВИЧ / ПОХОРОНЕН / 2 X 1939

[ZSRR Wieczna pamięć żołnierzowi rewolucji młodszemu dowódcy plutonu R[obotniczo]-Ch[łopskiej] A[rmii] Cz[erwonej] Tukajew Ibrahim Ismaiłowicz pochowany 2 X 1939]