Jak szukać?
Artur Pałasiewicz
Skąd przyszliśmy, kim jesteśmy…
"ka pocztowa, na której skreślono kilka słów, odznaczenie na kawałku wypłowiałej wstążki…
Tak zazwyczaj zaczynają się nasze zainteresowania przeszłością rodziny, jej dziejami. Zaczynamy się interesować osobami na fotografii — kim były, jakie były ich dzieje, skąd wysłano kartkę ze stemplami cenzury wojskowej, gdzie leży miejscowość, z której została wysłana, co to za odznaczenie i za co było nadawane. I wtedy zaczynają się problemy. Zazwyczaj są to osoby, które już dawno odeszły do tego drugiego świata, nie ma także tych, którzy mogliby nam o nich coś powiedzieć. Czasem w rodzinnej tradycji przekazywane są informacje, wspomnienia, ale często okazuje się, że prowadzą one do nikąd lub wnoszą tak niewiele.
Niektórzy traktują te zainteresowania i poszukiwania jak snobizm, ale dla większości z nas jest to próba odtworzenia historii rodziny i dotarcia do jej korzeni. Kiedyś każda rodzina zapisywała informacje o ślubach, narodzinach i śmierci. Nie dotyczyło to tylko rodzin z tradycjami i bogactwem, gdzie koligacje i drzewo genealogiczne było ważne przy kojarzeniu małżeństw i podziale majątku. Klasa tzw. średnia, ale także i rodziny chłopskie zapisywały także te ważne dla ich tożsamości informacje. Punktem honoru była umiejętność wyprowadzenia swojego rodu – skąd, jak i kiedy dotarł do swojej siedziby. Zmieniły się czasy, historia pozacierała różnice stanów i pochodzenia, ale dla wielu z nas ciekawość historii własnej rodziny jest bardzo ważna. Pamiętajmy o tym, że poszukując informacji o rodzinie, zdobywamy wiedzę historyczną — o ludziach, czasach, epokach.
Tu, na tej stronie, prezentujemy naszych przodków „po mieczu”, którzy służyli w armii cesarskiej, armii Monarchii Austro–Węgierskiej i o których informacji ciągle poszukujemy. Wydawałoby się, że nie są to czasy zbyt odległe, ale późniejsza, II wojna światowa, często zatarła trop, którym moglibyśmy iść w naszych poszukiwaniach. Akta wojskowe w większości zostały poza obecnymi granicami Polski, dostęp do nich jest utrudniony.Adresy archiwów są podane poniżej. W większości przypadków kwerendy genealogiczne są, niestety, płatne, i to wcale niemało. Niestety, sam zetknąłem się z sytuacją, że na moje zapytanie Główne Archiwum Historyczne we Lwowie w ogóle nie odpowiedziało. W przypadku wysyłania zapytania, powinniśmy podać maksimum informacji, którymi dysponujemy – imię i nazwisko osoby poszukiwanej, data i miejsce urodzenia, imiona rodziców a także miejsce zamieszkania w chwili powołania do wojska. Może to ułatwić i skrócić poszukiwania, co zapewne ma wpływ na ich koszt… Kiedy posyłałem swoje pytanie do Kriegsarchiv w Wiedniu, przesłałem także zeskanowane fotografie – na ich podstawie wiedzieli, że należy szukać w wojskach kolejowych. Zachęcam do nawiązania kontaktów z forami historycznymi w Austrii, wszak tam jest większość interesujących nas materiałów, a prywatne kontakty mogą, choć wcale nie muszą (o czym pisze jeden z kolegów na Forum Austro-Węgry), zaowocować odnalezieniem interesujących nas danych. Swoje poszukiwania warto także oprzeć na odnalezieniu i ustaleniu jednostki i miejsca, gdzie służył nasz przodek. Ukierunkuje to nasze poszukiwania, doda wiele ciekawych szczegółów, przybliży nam dzieje tych, których poszukujemy. Starajmy się zebrać jak najwięcej informacji, zapisujmy je i utrwalajmy dla naszych rodzin. Zbierajmy okruchy pamięci…
Jednocześnie, gdybyście wiedzieli coś nowego, trafili na ciekawe informacje i poznali nowe sposoby ich pozyskania – piszcie! Mam nadzieję, że z czasem przybędzie wielu na tej stronie, dzięki temu, że jest coś, co nas w symboliczny sposób zbliża i łączy – służba wojskowa naszych przodków – zapraszam!
1. Jak zdobywać dane?
Archiwa
1.1. Österreichisches Staatsarchiv, Kriegsarchiv
[Austriackie Archiwum Państwowe, Archiwum Wojenne]
Nottendorfer Gasse 2, 1030 Wien
Jest to główne źródło w naszych poszukiwaniach. Nie we wszystkich przypadkach jednak poszukiwania przyniosą oczekiwane rezultaty. Jeśli przodek nie dosłużył się wysokiego stopnia, archiwum nie będzie posiadało niczego w rodzaju teczki osobowej. Jeśli był odznaczony, pracownicy archiwum zajrzą z pewnością do zespołu Neue Belohnungsakten (NBA) (1914–1918) – zespół ten nie ma katalogu, dlatego jesteśmy zdani na pracowników.
Jeśli przodek trafił do niewoli, zginął lub zmarł z chorób czy ran, ślad tego powinien znajdować się w zespole Kriegsverluste (VL) (1914–1918). Warto dodać, że akta „administracyjne” jednostek zachowały się jedynie szczątkowo. Podsumowując: kwerenda w Wiedniu może mieć dobre wyniki, jeśli przodek dosłużył się wysokiego stopnia, zginął, trafił do niewoli lub został odznaczony.
Oficjalne kwerendy w archiwum nie jest tanie (45 euro za każde rozpoczęte pół godziny poszukiwań), ale jest najskuteczniejszą metodą pozyskiwania danych, ponieważ w bardzo krótkim czasie pracownik zajrzy do wielu zasobów archiwum.
https://www.oesta.gv.at/-/kriegsarchiv
1.2. Wojskowe Biuro Historyczne (dawniej Centralne Archiwum Wojskowe)
ul. Czerwonych Beretów bl. 124, 00-910 Warszawa
Uwaga: znajdują się tam archiwalia dot. żołnierzy armii austro-węgierskiej, którzy po 1918 roku służyli w Wojsku Polskim.
1.3. Vojensky Historicky Archiv
Sokolovska 136, CZ-186 00 Praha 8
http://mujweb.cz/www/martinm/vha.htm
Uwaga: znajdują się tam archiwalia dot. żołnierzy osób urodzonych w latach 1865–1886 na terenie późniejszej Czechosłowacji.
Informację dostarczył Gottfried
1.4. Centralnyj Derżawnyj Istorycznyj Archiw Ukrajiny u Lwowi
pl. Sobornosti 3a, 29008 Lwów
Uwaga: przechowuje różne akta personalne żołnierzy c.k. armii
1.5. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
ul. Długa 7, 00-263 Warszawa
http://www.agad.archiwa.gov.pl/metodyka/wwi.html
http://www.agad.archiwa.gov.pl/about/oddzial_drugi.html
1.6. Archiwum Państwowe w Przemyślu
ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl
http://www.przemysl.ap.gov.pl/pl/
zespół nr 577 Zbiór szczątków zespołów jednostek wojskowych w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu z lat 1816…1941, a w nim: – Komenda Legionów Polskich z lat 1915–1917; – C.K. Komenda Wojskowa w Przemyślu Oddział Wywiadowczy z lat 1917–1918.
2. Jak zdobywać dane?
Internet
Listy Strat – spisy rannych, poległych, zmarłych i zaginionych:
http://www.mtg-malopolska.org.pl/bibliotekacyfrowa.html
Listy Strat, Wiadomości o chorych i rannych, + wyszukiwarka:
http://kramerius.nkp.cz/kramerius/Welcome.do
Kolejność danych w spisie: imię i nazwisko, stopień wojskowy, oddział wojska, pododdział, prawo swojszczyzny [miejsce pochodzenia ojca] w kraju, powiecie, miejscowości, rok urodzenia, wiadomość.
Literatura:
Polecamy poniższe pozycje książkowe:
1. Baczkowski Michał, Pod czarno-żółtymi sztandarami; Galicja i jej mieszkańcy wobec austro-węgierskich struktur militarnych 1868–1914. Kraków 2003
2. Rydel Jan, W służbie cesarza i króla; Generałowie i admirałowie narodowości polskiej w siłach zbrojnych Austro-Węgier w latach 1868–1918. Kraków 2001
3. Nowakowski Tomasz, Armia austro-węgierska 1908–1918. Warszawa 1992
4. Drogomir Jerzy, Polegli w Galicji Zachodniej 1914–1915 (1918); Wykazy poległych, zmarłych i pochowanych na 400 cmentarzach wojskowych w Galicji Zachodniej. Tom I. Tarnów 1999 (Tom II. Tarnów 2002, Tom III. Tarnów 2005)
5. Duda Oktawian, Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914–1918. Warszawa 1995
6. Kułacz Sławomir (oprac.), Wojskowa i wojenna korespondencja braci Lejów (1913–1917), Oświęcim 2014
7. Kułacz Sławomir, Germanizmy w gwarze polskich żołnierzy armii austro-węgierskiej, Rzeszów 2018.
Na komplet danych przodka składają się:
1. Imię, nazwisko
2. Data urodzenia
3. Miejsce urodzenia (nazwa stara, np. niemiecka i współczesną) jeśli zmarł – kiedy, gdzie
4. Data zmobilizowania
5. Jednostka (możliwie najdokładniej)
6. Przebieg służby
7. Stopień (wszystkie awanse)
8. Ordery, odznaczenia, odznaki