प्रश्नोत्तरे

"अजून" आणि "आणखी"तला फरक?

उत्तर : अजून' हा शब्द कालवाचक आहे, तर 'आणखी' हा शब्द संख्यावाचक किंवा प्रमाणवाचक आहे.

काही उदाहरणे -

१. एक तास झाला वाट पाहातो आहे, पण *अजून* बस आली नाही.

२. गर्दी होती म्हणून चार बसेस सोडल्या, *आणखी* किती सोडणार?

३. मी दोन लाडू खाल्ले, पण मला *आणखी* एक लाडू हवा आहे.

४. काय रे हे? अर्धा तास झाला, तू *अजून* पहिला लाडूच खातो आहेस?

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

"आत्म" आणि "स्व" मधला फरक?

उत्तर : ढोबळमानाने असं वाटतं (काही अपवाद निघतीलच), की माणसाचं जे बाहेरचं जग असतं (भौतिक) त्यातले आपण म्हणजे "स्व" आणि जे आतलं जग असतं (मन, भावना) त्यातले आपण म्हणजे "आत्म". म्हणून स्वदेश, स्वकीय, स्वभाषा, स्वराज्य इ. (इथे आत्म नाही चालणार). मात्र जिथे दुसरा किंवा बाह्यजग नसलं तरी चालतं, ते "आत्म". उदा. आत्मानुभूती, आत्मविन्मुखता, आत्मविश्वास, आत्मलुब्ध, आत्मसन्मान.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

"पाऊल" चं अनेकवचन?

उत्तर : पाउले (पावले पण चालेल)

टिप्पणी : शुद्धलेखनाच्या नियमानुसार

तीन अक्षरी शब्दांत मधले अक्षर दीर्घ लिहावे.

उदा. कंदील, उंदीर, वडील,...

झुळूक, चुणूक,बंदूक, चाबूक,चेटूक...

अशा तीन अक्षरी शब्दांना लिंग-वचन-विभक्ती आदी विकार करताना मधले अक्षर र्‍हस्व लिहावे.

उदा. बंदुका(वचन विकार)

झुळुकीने (विभक्ती विकार)

या नियमानुसार

पाऊल (एक वचन)

पाउले (अनेकवचन)√पावले√

देऊळ (एक वचन)

देउळे (अनेक वचन)√ देवळे√

ऊ हा पूर्णस्वर आणि व हा अर्धस्वर आहे. याचा अर्थ

व चा ऊ किंवा ई असा प्रामुख्यानं उच्चार होतो.

याउलट

ऊ किंवा ई चा व असाही उच्चार होतो.

आता तीच उदाहरणंः

पावले > पाऊले.

चवथी> चऊथी, चौथी (लिहिताना चवथी, चौथी).

गवळण> गऊळण, गौळण (लिहिताना गवळण, गौळण)

ठाऊक> ठावूक (उच्चार)

भावुक> भाऊक (उच्चार)

घाऊक > घावूक (उच्चार)

अन्य उदाहरणं

विलास> ईलास

विनय> ईनय

ऋत्विक> रुत्विक (उच्चार)

हृदय> रुदय (उच्चार)

गाई> गायी (उच्चार व लेखन)

बाई> बाया (वचन विकार)

मुद्दा एवढाच की,

व चं शरीर व्यंजनाचं असलं तरी त्याचा आत्मा स्वरही आहे!

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

"मेधा आणि प्रज्ञा" मधला फरक?

उत्तर : मेधा म्हणजे बुद्धी, पण त्याला एक विशिष्ट अर्थ आहे संस्कृतात. प्रज्ञा म्हणजे आकलनक्षमता तर मेधा म्हणजे स्मरणशक्तीशी निगडित पैलू, शिकलेले लक्षात ठेवण्याची क्षमता.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

"व" आणि "आणि"तला फरक?

उत्तर : आणि' आणि 'व' या दोन उभयान्वयींत फरक असा कीं, एका विधानांत किंवा एक क्रियापद असतांना दोन किंवा अधिक पदें किंवा कर्ते या दोघांनींहि जोडले जातात. उदा॰ तो आणि (व) मी आलों; दिवस आणि (व) रात्र सारखीच. पण जेव्हां भिन्न गोष्टी दाखविणारीं, किंवा एक वाक्य कारण, आधार इ॰ व दुसरें परिणाम, शेवट इ॰ दाखविणारें अशीं वाक्यें जोडतांना 'व' ऐवजीं 'आणि' चाच उपयोग करतात. उदा॰ 'मी आलों आणि तो गेला,' 'सूर्य उगवला आणि मी उठलों;' 'तो काळा आणि हा गोरा.'

(दाते कोशांतून साभार). "व” फारसीत वापरला जात असला तरी त्याचे मूळ प्राचीन इराणी भाषेत आहे, जिच्यात संस्कृत/प्राकृतचे बरेच cognates सापडतात. "उत > उअ > व" अशी व ची संस्कृतोद्भव व्युत्पत्तीही लावता येते. किंबहुना वैदिक संस्कृत - प्राचीन इराणी या भाषांमधल्या साम्यांच्या आधारे फारसीतला "व" अशा मार्गाने आला, असेही कोशकारांचे म्हणणे आहे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

१. पर्यावरणाची हानी आपण विचारात घेणार की नाही, हा महत्त्वाचा प्रश्न आहे.

२. पर्यावरणाची हानी आपण विचारात घेणार की नाही? हा महत्त्वाचा प्रश्न आहे.

ह्यापैकी काय बरोबर आहे?

उत्तर : १ बरोबर. हे संपूर्ण एकच वाक्य आहे. प्रश्नचिन्हाने वाक्य संपतं. त्यामुळे २ मध्ये दोन वाक्यं होतात, जे इथे अभिप्रेत नाही.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अधिकार आणि हक्क ह्यांत फरक?

उत्तर : अधिकारात उच्च पद, श्रेष्ठत्व, ज्येष्ठत्व व्यक्त होतं, हक्कांसाठी कोणत्याही पदाची आवश्यकता नाही.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अनुभव, अनुभूती , प्रत्यय व प्रचीती ह्यांतला फरक?

उत्तर : अनुभव - प्रसंगाच्या आधी वा नंतर त्याविषयी बोलताना ( अमुचा प्याला दुःखाचा , डोळे मिटुनी प्यायाचा , पिता बुडाशी गाळ दिसे , त्या अनुभव हे नाव असे ) , अनुभव घेऊन पाहा .

अनुभूती - प्रसंगाच्या नंतरचा अनुभव व त्याविषयी सांगताना , घेतलेला अनुभव . (भव आणि भूत मध्ये काळाचा फरक आहे)

प्रत्यय - आधी जे होईल असे वाटले , तेच व तसेच घडले .

प्रचीती - तसे वाटले नव्हते तरी तेच व तसेच घडले.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अनुमान आणि निष्कर्ष मधला फरक?

उत्तर : अनुमान = inference, निष्कर्ष = conclusion

टिप्पणी : अनुमान म्हणजे केवळ तर्काच्या आधारे काढलेला निष्कर्ष असे म्हणता येईल. निष्कर्ष ही अधिक व्यापक व तरीही नेमकी संज्ञा आहे. निष्कर्ष हा निरीक्षणे, प्रयोग व तर्क या तिन्ही निकषांआधारे काढला जातो. यामुळे अनुमान चूक निघू शकते, पण निष्कर्ष हे त्यावेळचे सर्वात सुसंगत स्पष्टीकरण असते.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अनुसंधान म्हणजे?

उत्तर : जोडणी, संगती, लागेबांधे. (हिंदीत संशोधन, मराठीत नाही).

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अपभ्रंश'च्या विरुद्ध?

उत्तर : पूर्वरूप

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अभिज्ञ, अनभिज्ञ, तदभिज्ञ मधला फरक?

उत्तर : ज्ञ - जाणणारा

'अभि' उपसर्गाचा अर्थ अधिक जवळ/निकट जाणारा असा आहे. त्यामुळे अभिज्ञ म्हणजे अधिक चांगल्याप्रकारे जाणणारा

अनभिज्ञ = अन + अभिज्ञ, यात अन हा नकार दर्शविणारा असल्यामुळे याचा अर्थ आहे - अजाण

तदभिज्ञ = तत् + अभिज्ञ. तत् म्हणजे 'ते' , एखादा विशिष्ट विषय. त्याबद्दल जाणकार.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अलिप्त आणि निर्लिप्त फरक

उत्तर : अलिप्त, अंतर ठेवणे

निर्लिप्त, जवळ राहूनही न गुंतणे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अल्प आणि स्वल्प मध्ये काय फरक आहे?

उत्तर : थोडं आणि नखभर यात जितका फरक आहे, तितकाच अल्प आणि सुअल्प=स्वल्प मध्ये. अल्प : कमी, स्वल्प : खूप कमी

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

अहोरात्र मधल्या अहोचा अर्थ काय?

उत्तर : अहः = दिवस. अहोरात्र, अहर्निश

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

आप्पे शब्दाचं एकवचन काय?

उत्तर : आप्पम्

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

आभार आणि धन्यवाद फरक?

उत्तर : भारलेले वाटेल तेव्हा आभार आणि धन्य वाटेल तेव्हा धन्यवाद

टिप्पणी : धन्यवाद = thanks आणि आभारी = obliged

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

आमंत्रण आणि निमंत्रण मधला फरक?

उत्तर : कार्यक्रमात पाहुण्याची हजेरी अत्यावश्यक असते किंवा बहुधा त्या पाहुण्याच्या हजेरीशिवाय कार्यक्रम पार पडणारच नाही अशी परिस्थिती असते तेव्हा निमंत्रण देतात.

निमन्त्रण = नियतरूपेण आह्वानं, नियोगकरणम्।

उपचार म्हणून बोलवायचे पाहुणा येवो न येवो अशी परिस्थिती असते तेव्हा आमंत्रण देतात.

आमन्त्रणम् = कामचारेण आह्वानम् आगच्छेत् वा न वा।

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

उपहास आणि उपरोध ह्यांत काय फरक?

उत्तर : उपहासात टवाळी आहे, थट्टा. उपरोध हा तिरकसपणा, खोचक शेरा आहे. उपहास = to ridicule, उपरोध = sarcasm

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

ओजस, तेजस फरक?

उत्तर : ओजस म्हणजे आंतरिक सामर्थ्य. तेजस ही उघड, बाह्य प्रभा.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

कारवाई, कार्यवाही फरक

उत्तर : कारवाई - दंडात्मक काम, शिक्षा वगैरे. कार्यवाही - ठरलेले काम, निर्णयाची अंमलबजावणी इ.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

कुल आणि गोत्र फरक?

उत्तर : गोत्र -त्या त्या ऋषींनी स्थापित केलेल्या /पुढे नेलेल्या शिकवणीचे अनुयायी. कुळ म्हणजे पितृवंश.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

कोजागरी की कोजागिरी?

उत्तर : कोजागरी हा शब्द बरोबर. कारण संस्कृत मूळ को जागर्ति (कोण जागं आहे?)असंआहे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

कोष आणि कोश मधला फरक?

उत्तर : कोष म्हणजे आच्छादन, कोश म्हणजे संग्रह

टिप्पणी : कोष हा शब्द ‘आच्छादन’ दर्शवणारा आहे, तर कोश हा शब्द ‘संग्रह’ या अर्थी वापरला जातो. संस्कृतातील कुश् वा कुष् या धातूपासून कोश वा कोष हे शब्द आलेले आहेत.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

खाजगी की खासगी?

उत्तर : शब्दकोशात 'खासगी' आहे. पूर्वी 'खासगी' लिहायचे, पण आता 'खाजगी' (अपभ्रंश) लिहिला जातो. ‘खास’ म्हणजे विशेष आणि ‘आम’ म्हणजे सर्वसाधारण सामान्य.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

गडकरी आणि किल्लेदार मधला फरक?

उत्तर : गडकरी म्हणजे गडावर राहणारे सगळे. हवालदार किंवा किल्लेदार यावर गड आणि आजूबाजूच्या परिसरातील प्रशासकीय व लष्करी जबाबदारी असे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

गडबड, गोंधळ, गोंगाट फरक?

उत्तर : गडबड म्हणजे घाई, जलदगतीने केल्या गोष्टी. (लग्नाची गडबड, ऑफिसमध्ये जाण्याआधी घरकाम पूर्ण करण्याची गडबड). गोंधळ म्हणजे गडबड घाईच पण त्यात काहीतरी चुकतंय या घाईमध्ये. गोंगाट शब्दात मोठे आवाज अपेक्षित आहेत. (जे गडबड गोंधळात असतीलच असे नाही)

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

घोषणा आणि उद्घोषणा फरक?

उत्तर : घोषणा = जाहीरनामा, declaration आणि उद्घोषणा = सार्वजनिक ठिकाणच्या सूचना, announcement

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

चारी ठाव जेवण म्हणजे?

उत्तर : वरण, भात, भाजी, पोळी असं सगळं असलेलं व्यवस्थित जेवण

टिप्पणी : ताटात चारी बाजूंनी सगळे पदार्थ असलेलं

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

चित्रपटाची कथा आणि पटकथा फरक?

उत्तर : कथा आणि पटकथेत खूप फरक असतो. कथा तुम्ही कशीही कुठेही व कोणत्याही प्रकारे सांगू, लिहू शकता. पण लिहिलेली कथा पडद्यावर चित्रित करता येईलच असे नाही. उदाहरणार्थ, 'शिवाजी महाराजांनी त्याच्या बोलण्यावर थोडा विचार केला' हे वाक्य आपण तोंडी सांगू शकतो वा पुस्तकात लिहू शकतो. पण ते पडद्यावर दाखवू शकत नाही. मग ते कसं दाखवायचं? तर 'सिंहासनावर बसलेले महाराज एक हात कमरेवर ठेवतात. त्यांच्या दुसऱ्या हाताची मूठ हनुवटीवर आहे. ते स्थिर चेहऱ्याने पाहात असतानाच कॅमेरा त्यांचा क्लोजअप घेत राहातो'. ही वर्तमानकाळातील वाक्ये म्हणजे पटकथा. अजून एक उदाहरण देतो. 'त्याच्या गाडीचं टायर पंक्चर झाल्यामुळे तो उद्विग्न झाला'. ही झाली कथा. आणि 'त्याने पंक्चर झालेल्या टायरवर लाथ घातली' ही झाली उद्विग्नता दृश्य स्वरूपात दाखवणारी पटकथा. थोडक्यात सांगायचं झालं, तर पट म्हणजे पडदा व पडद्यावर दिसणारी कथा म्हणजे पटकथा.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

चिमटा आणि सांडशीतला फरक

उत्तर : गरम पातेले सांडशीने उचलतात. चिमटा म्हणजे फुलका किंवा पापड भाजताना वापरतात तो. खिळ्यासाठी वापरतात ती पक्कड.

टिप्पणी : बऱ्याच ठिकाणी सांडशी, पक्कड, चिमटा, गावी असे शब्द एकाच यंत्रासाठी (सांडशी) वापरतात.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

छाया आणि पडछाया फरक?

उत्तर : लाक्षणिक अर्थाने छाया म्हणजे कृपा, आधार; तर पडछाया म्हणजे व्यक्तित्वाचा वा विचारांचा एखाद्यावर पडलेला प्रभाव. छाया आणि उपछाया,umbra and penumbra

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

जाणीव आणि नेणीव फरक

उत्तर : पंचेंद्रियांना होणारे ज्ञान जाणीव. त्या पलीकडे होणारे ज्ञान नेणीव.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

ज्या रात्री उमलणाऱ्या पांढऱ्या फुलाला सामान्यत: ब्रह्मकमळ म्हटलं जातं, ते ब्रह्मकमळ नसून एक प्रकारचा निवडुंग आहे, हे बऱ्याच जणांनी वाचलं असेल. त्याला काय म्हणावं?

उत्तर : निशाकमळ (रात्री उमलते म्हणून)

टिप्पणी : शिवकमळ असाही पर्याय आला. पण त्याला संदर्भ मिळालेला नाही.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

ठसा आणि शिक्का यांत काय फरक आहे?

उत्तर : ठसा = impression, शिक्का = stamp. म्हणून शिक्क्याला ठसा म्हणता येऊ शकते. पण उलट होत नाही.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

डफ आणि खंजरी या वाद्यातला फरक?

उत्तर : डफ हा लाकडाच्या रिंगवर ताणून कातडे बसविलेले वाद्य शाहीर (पोवाडे/स्फूर्ति-शौर्य गीते गाणारे) वापरतात.

खंजिरी हे वाद्य तसेच पण त्याला धातूच्या चकत्या रिंगमध्ये गुंफलेल्या असतात ज्या डफ वाजताना खुळखुळतात. भक्तिगीते, शायरी आदी गाताना खंजिरी वाजवितात.

डफळी, टिमकी ही छोटी रूपे. हलगी हा डफाचा मोठा प्रकार!

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

तद्रूप आणि मद्रूप फरक?

उत्तर : तत् + रूप यांचा संधी करून झालेला शब्द आहे. त्याचा अर्थ ते रूप वा त्या रुपात मिसळणे असा होतो. मत् +रूप=मद्रूप

म्हणजे जो माझ्यात एकजीव झालाय तो

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

तीर्थरूप आणि तीर्थस्वरूप फरक?

उत्तर : आई वडिलांना तीर्थरूप तर इतर वडीलधाऱ्यांना तीर्थस्वरूप

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

दर्शक, प्रेक्षक फरक

उत्तर : ’दर्श’ म्हणजे ’दाखवणे’ - ’पाहणे’ नव्हे! देव दर्शन ’देतो’. दर्शक म्हणजे खरं तर ’दाखवणारा’. प्रेक्षक म्हणजे पाहणारा.

’दर्श’ वरून आलेले शब्द ’पाहण्या'साठी वापरणं हे हिंदीचं अतिक्रमण आहे, तेही चुकीच्या अर्थाचं.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

दुर्बोध आणि अनाकलनीय फरक?

उत्तर : दुर्बोध म्हणजे बोध होण्यास कठीण आणि अनाकलनीय म्हणजे कळू न शकणारं

बोध होण्यास कठीण गोष्ट 'कधी कळणारच नाही' ह्या प्रकारात मोडत नाही, पण अनाकलनीय गोष्ट कळणारच नाही अशी असते

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

नमस्ते आणि नमस्कार

उत्तर : सामान्यत: हात जोडून नमस्ते म्हटले जाते. नमस्कार वाकून किंवा साष्टांग असतो (असा संकेत आहे).

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

नामांकन आणि मानांकन फरक?

उत्तर : मानांकन=accreditaion, ranking. नामांकन=nomination (विजेते ठरवण्यासाठीचे स्पर्धक)

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

नियत आणि विहित कर्म फरक?

उत्तर : नियत -- ज्याच्या त्याच्या परिस्थिती प्रमाणे धर्माने योग्य ते नेमून दिलेलं कर्म

विहित -- ज्या कर्मामुळे समाजाचं, सर्व समाज घटकांचं विशेषत्वाने हित होते, ते विहित कर्म. थोडक्यात, सत्कर्म.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

निवास, आवास फरक?

उत्तर : निवास..Home, आवास... Accommodation

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

पडणे आणि सांडणे मधला फरक

उत्तर : बहुतेकदा "मोजता येण्यासारख्या" वस्तू पडतात. खडू पडला. भाताची शितं आपण मोजत नाही, त्यामुळे भात सांडला.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

पुढील वाक्यात अवतरण चिन्हे कशी द्यायची?

ते मला सांगत होते, "मला ती म्हणाली,'आत्ता लगेच जा आणि खात्री करून परत या'."

उत्तर : ते मला सांगत होते, "मला ती म्हणाली, 'आत्ता लगेच जा आणि खात्री करून परत या.' ".

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

पुण्यश्लोक'मधील श्लोकचा अर्थ?

उत्तर : कीर्तीआणि यश

टिप्पणी : पुण्य मिळवून देणारी (समाजोपयोगी) कामं करणाऱ्या पुण्यशील व किर्तीवंत तरीही सात्त्विक व्यक्तींना पुण्यश्लोक म्हटले जाते. श्लोक शब्दाचा अर्थ कीर्तीआणि यश असाही आहे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

प्रकाशचित्र आणि छायाचित्र मधला फरक?

उत्तर : दोन्ही म्हणजे photograph

टिप्पणी : दोन्ही शब्दांच्या अर्थात फरक नाही आणि आहेसुद्धा. पूर्वीच्या कॅमेर्‍यात जिथे प्रकाश पडला त्याचं उमटायचं.म्हणून त्याला प्रकाशचित्र म्हणायला हवं, पण शब्द छायाचित्र{शॅडो फोटो} प्रचलित झाला! क्षकिरणांच्या साह्याने जे चित्र घेतलं जातं ते मात्र छायाचित्र असतं!

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

बादली की बालदी?

उत्तर : शब्दकोशीय शब्द आहे बालदी! (अर्थ= पोहरा). पण बादली जास्त रूढ झाला. The Portuguese word for a bucket is "balde". The same word in Hindi is "balti".

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

बिन्दुस्रावी म्हणजे?

उत्तर : क्षुल्लक बाबीचं भरताड वर्णन म्हणजे बिन्दुस्रावी लेखन. (बिंदू देताना जरुरीपेक्षा जास्त शाई झरण्यातून आलेला)

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

भावविभोर आणि भावविवश फरक?

उत्तर : भावात बुडून जाणे-भावविभोर, भावात लाचार होणे-भावविवश

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

भावार्थ, अन्वयार्थ, शब्दार्थ आणि अर्थबोध यामध्ये काय फरक आहे?

उत्तर : शब्दार्थ म्हणजे शब्दशः अर्थ, उदाहरणार्थ भयंकर सुंदर मधील भयंकर चा शब्दश: अर्थ भयंकर भयानक असा आहे, मात्र अभिप्रेत अर्थ म्हणजेच भावार्थ (जो शब्दशः अर्थापेक्षा वेगळा आहे) तो म्हणजे अतिशय असा आहे. या उदाहरणावरून भावार्थ आणि शब्दार्थ यांच्यातील फरक स्पष्ट होईल.

अर्थबोध म्हणजे अर्थाचा बोध होणे म्हणजेच अर्थ समजणे.

अन्वय या शब्दाला संस्कृतात एक विशिष्ट अर्थ आहे, संस्कृतात काय किंवा मराठीत काय पद्य लिहिताना गद्यातील क्रमाप्रमाणे शब्द येत नाहीत. ते तसे पद्य पद्धतीचे शब्द गद्यात लिहिणे ही अर्थ लावण्याची एक सुरुवातीची पायरी असते

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

भास आणि आभास फरक?

उत्तर : भास हा नजरेचा असतो तर आभास हा मनाचा.

(१)तिच्यात तुझा खूप भास होतो. (२)काय समजू? सत्य की आभास हा माझा?

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

भ्रम आणि भास फरक?

उत्तर : भास म्हणजे Illusion किंवा hallucinations आहेत. जे नाही ते आहे असे ज्ञानेद्रियांना वाटणे म्हणजे भास... भलते आवाज ऐकू येणे, डोळ्यांना काही दिसणे वगैरे. Illusion शारीरिक मानसिक दृष्ट्या निरोगी असणाऱ्यांना सुद्धा होतात. (Optical illusions) पण Hallucinations सहसा मानसिक आजारांमुळे होतात. उदा. स्किझोफ्रेनिया. आपण दोन्हीसाठी भास शब्द वापरतो. भ्रम म्हणजे delusion/misconceptions. यात विचारांचा संबंध अधिक. भ्रम - चुकीची कल्पना - विशेषतः माणसे, परिस्थिती, मते या संदर्भात.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

भ्रम आणि भास मधला फरक?

उत्तर : भ्रम - चुकीची कल्पना - विशेषतः माणसे, परिस्थिती, मते या संदर्भात. भास - जे प्रत्यक्षात नाही ते आहे असे वाटणे - आवाजाचा भास, व्यक्तीचा भास, चाहूल लागणे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

मोलकरीण चे पुल्लिंग ?

उत्तर : मोलकरी

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

यंत्र आणि संयंत्र मधला फरक?

उत्तर : यंत्र म्हणजे कोणतेही generic machine, संयंत्र म्हणजे एखादे विशिष्ट उत्पादन बनवणारे यंत्र. उदा. बायोगॅस संयंत्र, सौरऊर्जा संयंत्र.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

रक्षक, संरक्षक फरक?

उत्तर : रक्षक हा साधे रक्षण करतो तर संरक्षक हा काळजीपूर्वक किंवा योग्य रीतीने रक्षण करतो कारण रक्षण या पेक्षा संरक्षण ह्या शब्दात योग्यता व काळजी किंवा एकंदरीत पूर्णता आहे.त्यामुळे ज्यावेळी काळजीपूर्वक , योग्य तंत्र , अस्त्र वगैरे वापरून रक्षण होते ते संरक्षण होते.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

रहिवास आणि अधिवास मधला फरक?

उत्तर : रहिवास’ म्हणजे विशिष्ट प्राण्याचं निवासस्थान, आणि ’अधिवास’ म्हणजे त्या जातीच्या सर्वसाधारण राहण्या-वावरण्याचा परिसर.

एखादा विशिष्ट ’शेरू’ वाघ विशिष्ट ३-४ चौरस किमी जंगलाचा ’रहिवासी’ असतो, आणि चांदोलीचं जंगल वाघांच्या अधिवासात मोडतं.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

राजर्षी आणि राजश्री फरक ?

उत्तर : राजर्षी - राज ऋषी. असा थोर राजा जो राजवैभवात असुनही ऋषीप्रमाणे आपल्या कार्यावर निरासक्त प्रेम करतो. कार्याला वाहुन घेतलेलं असतं. जो राजा सचोटीने राज्य करतो व प्रजेचे पुत्रवत पालन करतो त्या सद्गुणी राजाचं वैभव म्हणजे राजश्री.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

राज्य' आणि 'अधिराज्य' फरक काय?

उत्तर : अधि या उपसर्गाने अधिकपणा म्हणजे श्रेष्ठत्व ,वरचढ दाखवले जाते. राज्य = rule, governance. अधिराज्य = dominance, प्रभाव, नेतृत्व

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

लक्षवेधी की लक्ष्यवेधी?

उत्तर : विधानसभेतली वगैरे "लक्षवेधी" सूचना असते. अर्थातच, "लक्ष्यवेधी बाण" हे बरोबर आहे. लक्ष = attention , लक्ष्य = target

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

लुगडं, पातळ आणि साडीत काय फरक

उत्तर : कधीकधी शब्दांच्या व्युत्पत्ती काय आहेत यावरून त्यांचा अर्थ मुळात कसा अभिप्रेत होता यावर चांगला प्रकाश पडतो. लुगडे, पातळ आणि साडी हे जवळपास समानार्थी भासणारे शब्द - परंतु "लुगडे"ची व्युत्पत्ती संस्कृत " दुकूल"पासून लागते. हे सोळा हात लांब कापड असे आणि त्याचे दोन भाग करता येत. स्त्रियांसोबत पुरुषांनाही मानाची "लुगडी" दिली जात. म्हणजे या दोन भागांतून स्त्रिया नेसणे आणि चोळी (खण) हे भाग वेगळे करून वापरत आणि पुरुषांना सदरा व पायजमा अशी दोन वस्त्रे करता येत. पुढे लक्षणेने अशी दोन वस्त्रे देणे यालाच "लुगडी देणे" (सन्मानदर्शक) म्हणू लागले. पातळ म्हणजे संस्कृत "पत्रल" आणि हे नावाप्रमाणेच हलक्या दर्जाचे कापड असे. तसेच याचे दोन भाग करून वापरण्याइतकी त्याची लांबी नसे. सबब पुरुषांसाठी पातळ उपयोगाचे नसे! साडीचे मूळ संस्कृत " शाटी" हा शब्द आहे आणि त्याचा अर्थ पूर्ण आच्छादन, Robe असा होतो. हा शब्द पुल्लिंगी रूपातही "साडा" असा वापरतात. साडा अधिक लांब असतो त्यामुळे त्याची आच्छादन क्षमता अधिक असते. साडा किंवा साडी बायकांसाठी तर साडा केवळ पुरुषांसाठीही वस्त्र म्हणून वापरला जातो.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

लृ ह्या अक्षराचा उच्चार कसा करावा? क्लृप्ती ह्या शब्दात तो येतो.

उत्तर : इथे उच्चार आहे - https://www.youtube.com/watch?v=zYKyj56VkgE . मराठीत एवढया एकाच शब्दात हे अक्षर असेल तर ते तसंही लुप्त होईलच. लिहिताना "क्लुप्ती" असेच लिहिण्याची क्लुप्ती करावी असे वाटते.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

वचन आणि अभिवचन फरक?

उत्तर : भाषण आणि अभिभाषण, मत आणि अभिमत असे बरेच शब्द आहेत अधिक विचारपूर्वक केलेले, अधिकृत, एखाद्या पदावरून जबाबदारीने केलेले असे घ्यावे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

विचारसरणी आणि विचारधारा फरक

उत्तर : विचारसरणी एका व्यक्तीची असू शकते पण विचारधारा यात अनेक लोकांची विचार करण्याची पद्धत एका धारेचे स्वरूप घेते.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

विरक्ती आणि निवृत्ती फरक?

उत्तर : निवृत्ती ही श्रमातून घेतात विरक्ती ही भोगांबाबत येते. निवृत्ती - विशिष्ट जबाबदारीतून मुक्ती. विरक्ती - मोहातून मुक्ती, जीवनाविषयी निरिच्छ होणे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

व्यक्तिगत आणि वैयक्तिकमध्ये फरक?

उत्तर : एकाच व्यक्तीपुरते = वैयक्तिक (स्वत:चे), सर्वांना पण आंतरिक = व्यक्तिगत (खासगी).

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

व्यक्तित्व आणि व्यक्तिमत्व मधला फरक?

उत्तर : व्यक्तित्व म्हणजे individuality, व्यक्तिमत्व म्हणजे personality

टिप्पणी : त्व आणि मत् हे दोन प्रत्यय आहेत. त्यांच्या अर्थात फरक आहे. त्व म्हणजे मराठीतील माणूसपणमधील पण. मत् म्हणजे ते ज्याच्या जवळ आहे (possessive termination)

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

व्यग्र आणि व्यस्त मध्ये फरक?

उत्तर : मराठीत व्यग्र म्हणजे कामात असणे. व्यस्त म्हणजे विरुद्ध (गणितातील व्यस्तप्रमाण )

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

संभावना' म्हणजे काय?

उत्तर : मराठीत अवहेलना ह्या अर्थाने वापरला जातो.

टिप्पणी : हिंदीत शक्यता, मराठीत अवहेलना. आतिथ्य,सन्मान असा संस्कृत मध्ये अर्थ आहे. मराठीत तो उपरोधिक वापरला जातो.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

समीक्षा आणि मीमांसा फरक

उत्तर : भारतीय ज्ञान परंपरेत न्याय शास्त्राच्या जोडीने मीमांसा हे एक वेगळे दर्शन मानलेले आहे. मीमांसा हे अर्थ निश्चितीचे शास्त्र आहे. समीक्षा हा आधुनिक शब्द आहे. समीक्षा = गुणदोष यांचे स्पष्टीकरण. मीमांसा = एखाद्या मुद्द्यावर तर्कशुद्ध विचार

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

सर्जन की सृजन ?

उत्तर : मूळ संस्कृत शब्द 'सर्जन' हाच आहे. कृत कर्तन,नृत नर्तन,वृत वर्तन, याच गटात सृज सर्जन शब्द आहे.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

सर्वश्री म्हणजे काय?

उत्तर : सर्वश्री म्हणजे एकाहून अधिक पुरुषांची नावं क्रमाने लिहा-वाचायची असतील तर पहिल्या नावाअगोदर सर्वश्री असं म्हणायचा प्रघात आहे. प्रत्येक नावाआधी श्री किंवा श्रीयुत नाही म्हटलं तरी चालतं.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

साकडं आणि नवस मधला फरक?

उत्तर : साकडे म्हणजे आपण देवाला कळकळीचे आवाहन करतो तर नवस मला हे मिळाले तर मी तुझ्या साठी ते करेन या स्वरूपाचे असते

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

साटोरी की संजोरी?

उत्तर : गुळाचा सांजा भरून करतात ती सांजोरी. खव्याचं सारण भरून करतात ती साटोरी. दोन वेगळे पदार्थ आहेत.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

सारंगधर', 'शारंगपाणी' म्हणजे?

उत्तर : सारंग या शब्दाचे विविध अर्थ मराठी शब्दकोशात मिळतात. अंतर आहे ते '...धर' आणि '...पाणि' या उपपदात. जेथे धर हे उपपद असेल, तर तेथे कमल असा अर्थ घ्यायचा आणि जेथे पाणि उपपद असेल तेथे हाती धनुष्य धारण केलेला असा अर्थ घ्यायचा. दोनही शब्द विष्णुदेवतावाचक आहेत.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

सार्वजनिक, सामुदायिक आणि सामायिक फरक?

उत्तर : सामुदायिक म्हणजे सर्वांनी मिळून करावयाचे आणि सार्वजनिक म्हणजे सर्वांसाठी खुले. सामायिक म्हणजे common.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

सुरेख आणि सुंदरमधला फरक?

उत्तर : चांगले रेखाटलेले ते सुरेख, जिथे रेखीवपणा, नीटस पणा आहे, मर्यादित आकार, प्रमाणबद्धता आहे असे..रांगोळी, नक्षी, साडीची किनार, दागिना इ. पण पदार्थ सुरेख नाही, स्वभाव सुरेख नाही...सुंदर जास्त व्यापक विशेषण आहे, बऱ्याच गोष्टींचा एकत्रित समावेश - सुंदर रंगसंगती, सुंदर परिसर, सुंदर कार्यक्रम/ सोहळा इ.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

हृषीकेश/ हृषिकेश / ऋषीकेश/ ऋषिकेश ह्यातलं काय बरोबर आहे, आणि ह्या नावाचा अर्थ काय?

उत्तर : हृषीकेश हे बरोबर आहे. हृषीकं म्हणजे ज्ञानेंद्रिय= an organ of sense हृषीकाचा ईश हृषीकेश = ज्ञानेंद्रियाचा देव = कृष्ण म्हणजे विष्णू

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

हेमाडपंती' की 'हेमाडपंथी'?

उत्तर : यादवकाळातली एक प्रमुख व्यक्ती म्हणजे हेमाडपंत. म्हणून हेमाडपंती.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-