Co to jest Oświecenie?

Przeczytaj uważnie tekst, wykonaj związane z nim polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami, chyba że w zadaniu polecono inaczej.

Immanuel Kant Co to jest Oświecenie? (fragmenty)

Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa.

Sapere aude!' Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem - tak oto brzmi hasło Oświecenia. Lenistwo i tchórzostwo to przyczyny, dla których tak wielka część ludzi, mimo wyzwolenia ich przez naturę z obcego kierownictwa, pozostaje chętnie niepełnoletnimi przez całe swoje życie. Te same przyczyny sprawiają, że inni mogą tak łatwo narzucić się im jako opiekunowie. To bardzo wygodne być niepełnoletnim. Jeśli posiadam książkę, która zastępuje mi rozum, opiekuna duchownego, który zamiast mnie posiada sumienie, lekarza, który zamiast mnie ustala moją dietę itd., itd. - nie muszę sam się o nic troszczyć. Nie potrzebuję myśleć, jeśli tylko mogę za wszystko zapłacić; inni już zamiast mnie zajmą się tą kłopotliwą sprawą. [... ] Toteż każdemu pojedynczemu człowiekowi trudno jest wydobyć się z niepełnoletności, która stała się prawie jego drugą naturą. Polubił ją nawet, tę swoją niepełnoletność, i nie jest rzeczywiście zdolny tak od razu zacząć posługiwać się swym własnym rozumem - nigdy bowiem nie pozwolono mu nawet uczynić próby w tym kierunku [...1. Toteż tylko niewielu ludziom udało się wydobyć z niepełnoletności dzięki własnej pracy swojego ducha i stanąć pewnie na swych własnych nogach. [...]

Do wejścia na drogę Oświecenia nie potrzeba niczego prócz wolności: i to wolności najnieszkodliwszej spośród wszystkiego, co nazwać można wolnością, mianowicie wolności czynienia wszechstronnego, publicznego użytku ze swego rozumu. A jednak ze wszystkich stron dyszę pokrzykiwanie: nie myśleć! Oficer woła: nie myśleć! Ćwiczyć!nRadca finansowy: nie myśleć! Płacić! Ksiądz: nie myśleć! Wierzyć! [...] Wszędzie więc mamy do czynienia z ograniczeniami wolności. Które jednak z nich są przeszkodą dla Oświecenia, a które nie i raczej nawet pomagają Oświeceniu - na to pytanie odpowiadam: publiczny użytek ze swego rozumu musi być zawsze wolny i tylko taki użytek może doprowadzić do urzeczywistnienia się Oświecenia wśród ludzi; natomiast prywatny użytek może być często bardzo ograniczony, a mimo to nie stanowić jakiejś szczególnej przeszkody dla postępu Oświecenia. Mówiąc o publicznym użytku ze swego rozumu, mam na myśli taki jego użytek, jaki ktoś jako uczony czyni ze swego rozumu wobec całej publiczności czytającego świata. [...] Człowiek może wprawdzie, jeśli chodzi o jego własną osobę, odsunąć, i to tylko na jakiś czas, konieczność oświecenia się co do tego, o czym powinien wiedzieć - ale rezygnować z Oświecenia w ogóle w odniesieniu do własnej osoby, a tym bardziej w odniesieniu do potomności - znaczy gwałcić i deptać nogami najświętsze prawa ludzkości.

Immanuel Kant, Co to jest Oświecenie?, przełożył Adam Landman, w: Mieczysław Łojek, Teksty filozoficzne dla uczniów szkół średnich, WSiP, Warszawa 1987.

' sapere aude (z łac.) - odważ się być mądrym.

1. Odtwórz zgodnie z wywodem autora definicje wyrazów niepełnoletność, oświecenie.

2. Wyjaśnij, kiedy autor nazywa niepełnoletność zawinioną, a kiedy niezawinioną.

3. Podkreśl w teście hasło Oświecenia w języku polskim.

4. Nazwij dwie cechy charakteru człowieka, z powodu których według Kanta ludzie pozostają z własnej woli

niepełnoletni.

5. Ostatnie zdanie akapitu 2. rozpoczyna się spójnikiem toteż. Sygnalizuje on relację między dwoma zdaniami

a) łączności. b) rozłączności. c) wynikania. d) przeciwstawienia.

6. W akapicie 2. Kant nazywa myślenie „kłopotliwą sprawą". Jaki wydźwięk ma to stwierdzenie? Co i jak w ten sposób zostało ocenione?

7. Wyjaśnij, co ilustrują podane w akapicie 3. przykłady zachowania przedstawicieli różnych profesji.

8. Co według Kanta jest „najświętszym prawem ludzkości", o którym filozof mówi w ostatnim zdaniu tekstu?

9. Czy na każde z poniższych pytań można znaleźć odpowiedź w 3. akapicie tekstu Immanuela Kanta?

1. Co to jest wolność? TAK / NIE

2. Na czym polegają ograniczenia wolności człowieka? TAK / NIE

3. Czego człowiekowi potrzeba do wejścia na drogę oświecenia? TAK / NIE

4. Dlaczego ludzie nie chcą korzystać z wolności myślenia? TAK / NIE