॥ ईशावास्योपनिषद् ॥

📌03👈 👉05

अनेजदेकं मनसो जवीयो

नैनद्देवा आप्नुवन्पूर्वमर्षत् ।

तद्धावतोऽन्यानत्येति

तिष्ठत्तस्मिन्नपो मातरिश्वा दधाति ॥ ४॥

अन्वयः-

अनेजत् एकम् मनसो जवीयः एनत् देवाः न आप्नुवन् तत् पूर्वम् अर्षत् तत् तिष्ठत् धावतः अन्यान् अत्येति तस्मिन् मातरिश्वा अपः दधाति ॥

अनुवादः-

मराठी हिन्दी English टीका/भाष्यम्

समासपरिचयः

==========

मातरि- श्वा

मातरि श्वयति इति, मातरिश्वा | अलुक् सप्तमी तत्पुरुषः|

=========================

पदपरिचयः

==========

मातरिश्वा

=========================

प्रातिपदिकम् : मातरिश्वन्

प्रकारः : न-अन्नन्तम्

लिङ्गम् : पुंल्लिङ्गम्

जातिः : नाम

विभक्तिः : प्रथमा

वचनम् : एकवचनम्

==================

पदार्थः

[G.V. Devathali's Sanskrit Marathi Dictionary]

1. मातरिश्वन् m.

वायू

=================================

[Apte's Sanskrit Hindi Dictionary]

1. मातरिश्वन् पुं* [मातरि अन्तरिक्ष श्वयति वर्धते श्विकनिन् डिच्च, अलुक् स०]

वायु, पुनरुषसि विविक्तैः मातरिश्वावचूर्ण्यः ज्वलयति मदनाग्निं मालतीनां रजोभिः(शि* ११।१७)(कि* ५।३६)

===================

[Monier William's Sanskrit English Dictionary]

1. मातरि—श्वन् m.

(मातरि-; prob., ‘growing in the m°’ i.e. in the fire-stick, fr. √श्वि)

air, wind, breeze, AV. &c. &c. (cf. Nir. vii, 26 )

====================

टीका/भाष्यम्

[शाङ्करभाष्यम्]

मातरिश्वा मातरि अन्तरिक्षे श्वयति गच्छतीति

मातरिश्वा वायुः सर्वप्राणभृत्क्रियात्मकः, यदाश्रयाणि

कार्यकरणजातानि यस्मिन्नोतानि प्रोतानि च,

यत्सूत्रसंज्ञकं सर्वस्य जगतो विधारयितृ, स मातरिश्वा

=====================