Το ελληνικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) δημιουργήθηκε το 1983 αντικαθιστώντας μέρος των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας που προϋπήρχαν. Στα νοσοκομεία και τις άλλες υγειονομικές του μονάδες εξακολούθησαν να υπηρετούν χιλιάδες γιατροί, νοσηλευτές και διοικητικοί που στελεχώνουν τις κλινικές, τα εργαστήρια, τις ΜΕΘ, τις τεχνικές και άλλες υπηρεσίες υποστήριξης. Αντιμετωπίζουν τον ασθενή με αίσθημα καθήκοντος στα επείγοντα, στις εφημερίες, στα χειρουργεία και στους θαλάμους νοσηλείας- εργαζόμενοι συχνά υπό εξαντλητικές συνθήκες, μερικές φορές θύματα βίας οι ίδιοι.(1)
Παρά τις προσδοκίες με τις οποίες αγκαλιάστηκε από τους πολίτες και τους επαγγελματίες υγείας, μετά από 35 χρόνια, το σύστημα αποτελεί έναν από τους μεγάλους ασθενείς του δημόσιου τομέα κυρίως εξ αιτίας της κακής οργάνωσης και της εκτεταμένης διαφθοράς. Το σύστημα υγείας ήταν πολύ χαμηλά στο δείκτη εκτίμησης της χώρας και αντικείμενο σκληρής δημόσιας κριτικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Για χρόνια οι αλλεπάλληλες εξαγγελλόμενες μεταρρυθμίσεις δεν ήσαν ικανές να αναστρέψουν την πτωτική του πορεία. Αντίθετα, η οικονομική κρίση του 2010 προσέθεσε στις αιτίες της ανεπάρκειας την υποχρηματοδότηση και υποστελέχωση του συστήματος. Σε σχετική έκθεση του ΟΑΣΑ(2) εντοπίζονται οι κύριες εστίες διαφθοράς και προτείνεται σειρά μέτρων για τη θεραπεία της.
Δεν γνωρίζω σε ποια φάση εφαρμογής των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων (του ΟΑΣΑ ή άλλων) βρισκόμασταν στο τέλος του 2019. Αλλά η πανδημία του COVID-19 βρήκε το ΕΣΥ όπως το περιγράφει η έκθεση αυτή. Ξαφνικά, ωστόσο, μέσα στην κρίση, το ΕΣΥ εμφανίζεται με μεταμορφωμένο πρόσωπο:
Η βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκαν όλα αυτά ήταν το υψηλό επίπεδο του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Αυτό δεν έπαψε να υπάρχει στην 35χρονη διαδρομή του ΕΣΥ και να ανθίσταται στην παρακμή και τη διαφθορά. Οι νοσηλεύτριες που χειροκροτούν και δακρύζουν όταν συνοδεύουν έναν ασθενή εκτός ΜΕΘ, οι γιατροί που ενημερώνουν τους πολίτες για τις συνθήκες που επικρατούν στα νοσοκομεία όπου εργάζονται και που είναι υπερήφανοι για την προσφορά τους, βρίσκονταν χρόνια σ' αυτές τις θέσεις και στήριζαν το σύστημα με τον ίδιο επαγγελματισμό και το ίδιο αίσθημα ευθύνης. Τώρα έχουν την ευκαιρία να το κάνουν με την αναγνώριση και την υποστήριξη της πολιτείας και των πολιτών. Τους έχουμε ανάγκη, τους είμαστε ευγνώμονες για την προσφορά τους και τους το δείχνουμε με κάθε τρόπο. Ενδείξεις ευγνωμοσύνης είναι καθημερινές, και το φαινόμενο είναι παγκόσμιο. Στην Ελλάδα, είναι κάτι ασυνήθιστο.
Αλλά και το ίδιο το κράτος δείχνει να έχει αναθεωρήσει τις προτεραιότητές του. Την περίοδο της πανδημίας δίνει στο σύστημα υγείας "whatever it takes", όπως είχε πει κάποτε ο τότε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Mario Draghi το 2012 κατά την κρίση του ευρώ. Whatever it takes σημαίνει από τη μια μεγαλύτερη χρηματοδότηση, κυρίως σε προσωπικό, προμήθειες και τεχνικά μέσα. Από την άλλη σημαίνει εμπιστοσύνη στο ρόλο των ειδικών και αναγνώριση του κύρους και της προσφοράς τους.
Δεν είμαστε ακόμα εκεί, αλλά έχουμε αρχίσει να τη σκεφτόμαστε: τη μέρα που θα αρχίσουμε να οδεύουμε προς τη μετά την πανδημία COVID-19 εποχή. Τί θα σημαίνει αυτή για το ΕΣΥ μας; Τί περιμένουμε και τί φοβόμαστε γι αυτό την επομένη της κρίσης; Θα επιστρέψει στις μέρες της προχειρότητας και της ανοργανωσιάς, στις σπατάλες στις προμήθειες, στις μίζες και στα φακελάκια; Και μαζί στην απαξίωση συνολικά ενός συστήματος που εκτιμήσαμε για ένα μικρό διάστημα τις μέρες της κρίσης; Αν δείξαμε την εκτίμησή μας ενώ δεν το άξιζε μόνο και μόνο γιατί το είχαμε ανάγκη, αυτό είναι υποκρισία. Αν το εκτιμήσαμε γιατί πράγματι το άξιζε, θα είναι κρίμα η συμπεριφορά λίγων τσαρλατάνων και τρωκτικών να ακυρώσει αυτήν την εκτίμηση. Η πολιτεία πρέπει με κάθε τρόπο να προστατεύσει το σύστημα και τους λειτουργούς του- με διαφάνεια και λογοδοσία.
________________________________________________
(1) Είχε συγκλονίσει τον ιατρικό κόσμο η δολοφονία του χειρουργού του Ευαγγελισμού Νίκου Γιαννόπουλου στις 17 Απριλίου 1962 από σύζυγο ασθενούς που κατέληξε μετά από χειρουργική επέμβαση.
(2) OECD (2018), Corruption Risk Review and Risk Assessment Guidelines for Companies in Greece.