Pojęcia

A

Akty mowy

Konwencjonalne sposoby werbalnej komunikacji; oprócz treści wyrażają nastawienie użytkowników języka do wypowiadanej przez nich treści (stwierdzenie, prośba, opis, nakaz, przeprosiny, pytanie, ogłoszenie, komplimentowanie, oświadczyny, przekonywanie, zastraszanie itp.). (Więcej) Youtube

Analityczna prawdziwość

Sąd jest analitycznie prawdziwy, jeśli wiedzę (bądź) przekonanie na temat prawdziwości sądu uzyskaliśmy wyłącznie poprzez analizę znaczenia słów w zdaniu, za pomocą którego sąd został wyrażony (na przykład dlatego, że znaczenie orzeczenia zdania jest zawarte w znaczeniu podmiotu zdania Wszyscy kawalerzy są nieżonaci, Najwyższy taksówkarz Polski jest taksówkarzem). (Więcej) Youtube

Aposteriori (prawdziwe)

Wiedzę (bądź przekonanie) na temat sądu, że jest prawdziwy, uzyskaliśmy poprzez doświadczenie (Na zewnątrz jest zimno). (Więcej)  Youtube

A priori (prawdziwe)

Wiedzę (bądź przekonanie) na temat sądu, że jest prawdziwy, uzyskaliśmy bez doświadczenia (nie musimy sprawdzać, jakim świat jest - Jestem teraz tutaj, Zające to ssaki, Istnieję). (Więcej) Youtube

Atrybutywne użycie deskrypcji

Użycie deskrypcji w celu mówienia o kimkolwiek, o kim deskryptywny warunek deskrypcji został orzeczony zgodnie z prawdą. (Więcej)

B

Bezpośrednie odniesienie ("millianizm")

Teoria odniesienia nazw własnych, zgodnie z którą wyrażalne językowo cechy łączone przez użytkowników z nazwą nie pełnią semantycznej roli i nie wyznaczają odniesienia nazwy (desygnat nazwy nie musi je spełniać). (Więcej)

Bezpośrednie zaznajomienie z przedmiotem

Epistemiczna relacja między podmiotem a obiektem, w której podmiot uzyskuje informacje o obiekcie wyłącznie na drodze introspekcji. (Więcej)

C

Cecha referencjalna (klasyczne rozumienie znaczenia)

Cecha, którą obiekt musi posiadać, by wyrażenie odnoszące się mogło zostać konwencjonalnie użyte w kontekście na oznaczenie tego obiektu. Cecha ta stanowi znaczenie tego wyrażenia, czyli konieczny i wystarczający warunek, by móc powiedzieć o dowolnym obiekcie, czy jest przez to wyrażenie denotowany. (Zobacz Klasyczne rozumienie znaczenia)

D

De dicto (sąd)

Sąd "o tym, co zostało powiedziane" (de dicto). Mówimy o czyimś sądzie de dicto wtedy i tylko wtedy, gdy sposób, w jaki wyrażamy ten sąd, jest istotny dla relacji epistemicznej (np. przekonania, wiedzy) tej osoby. Sąd de dicto nie ma koniecznego związku z konkretnym przedmiotem, o którym zdanie użyte do wyrażenia sądu mogłoby mówić (nie musi być to sąd przedmiotowo-zależny).

Przykład: załóżmy, że Maciek jest przekonany, że na strychu grasuje duch babci. Relacjonujemy przekonanie Maćka i mówimy: "Maciek jest przekonany, że na strychu grasuje duch babci". Przekonanie Maćka [na strychu grasuje duch babci] nie zostało wywołane przez żaden przedmiot (no bo duchy nie istnieją), więc nie jest przedmiotowo-zależne. A gdyby nawet zostało wywołane przez konkretną istotę - na przykład tak naprawdę na strychu grasował kot - to intuicyjnie Maciek nie miałby przekonania o tym konkretnym kocie, że grasuje na strychu. Sposób, w który relacjonujemy przekonanie Maćka, jest ważny, ponieważ stanowi część jego przekonania. Z tego powodu nie da się tego sposobu zamienić na inny - intuicyjnie [na strychu grasuje duch dziadka] , [na strychu grasuje kot] są innymi przekonaniami niż [na strychu grasuje duch babci]. Więcej. Youtube

De re (sąd)

Sąd "o konkretnym przedmiocie" (de re). Mówimy o czyimś sądzie de re wtedy i tylko wtedy, gdy ten sąd jest przedmiotowo-zależny, natomiast sposób, w jaki referujemy ów sąd, nie jest istotny dla relacji epistemicznej (np. przekonania, wiedzy) tej osoby. 

Przykład: załóżmy, że Maciek kupił samochód od konkretnego mężczyzny 😎, nazwijmy go Kowalski. Okazało się później, że jest to starosta II roku kognitywistyki. Maciek jest przekonany: [Kupiłem samochód od Kowalskiego]. Sąd w kwadratowych nawiasach jest przedmiotowo-zależny (od konkretnej osoby 😎) - gdyby 😎 nie istniał, to Maciek nie miałby przekonania o nim (tylko o kimś innym bądź o nikim). Możemy zreferować przekonanie Maćka i powiedzieć "Maciek myśli, że kupił samochód od starosty II roku kognitywistyki" / "Maciek myśli, że kupił samochód od jednego z moich studentów" / "Maciek myśli, że kupił samochód od wysokiego blondyna w czerwonej kurtce". Sposób mówienia o Kowalskim nie jest istotny i nie musi stanowić części przekonania Maćka. Skoro nie jest istotny, to możemy go zmienić i powiedzieć: "Na drugim roku kognitywistyki jest starosta (jakiś student / wysoki blondyn w czerwonej kurtce) i Maciek jest przekonany o tej osobie, że kupił od niej samochód". Więcej. Youtube

Deskrypcja nieokreślona

Wyrażenie, które denotuje jakiś (nieokreślony) przedmiot spośród przedmiotów, o których warunek wyrażony explicite w tym wyrażeniu został orzeczony zgodnie z prawdą (w przypadku, gdy taki przedmiot nie istnieje, deskrypcja nieokreślona jest pusta). Rodzaj nazw ogólnych; w języku angielskim wyrażenia zbudowane przy użyciu rodzajnika nieokreślonego a (a former policeman). Przykłady: (jakiś) człowiek,  (jakieś) drzewo, syn Kowalskiego, łyżwiarz figurowy. 

Deskrypcja określona

Wyrażenie, które denotuje dokładnie jeden przedmiot - ten, o którym warunek wyrażony explicite w tym wyrażeniu został orzeczony zgodnie z prawdą (w przypadku, gdy taki przedmiot nie istnieje albo takich przedmiotów jest więcej niż jeden, deskrypcja określona jest pusta). Rodzaj nazw jednostkowych; w języku angielskim wyrażenia zbudowane przy użyciu rodzajnika określonego the (the current president of France). W języku polskim wyrażenia zbudowane za pomocą zaimka z przymiotnikiem ten jedyny ([ten jedyny] satelita Ziemi) bądź samego przymiotnika w stopniu najwyższym (najbogatsza  obecnie żyjąca wdowa na świecie). Youtube

Denotacja nazwy

Zbiór wszystkich przedmiotów, o których nazwę orzeczono zgodnie z prawdą (zbiór desygnatów nazwy). To samo, co zakres nazwy. (zobacz Podział nazw) Youtube

Desygnat nazwy
Przedmiot, o którym nazwę orzeczono zgodnie z prawdą. W przypadku nazwy własnej - przedmiot, który nazwa oznacza. (zobacz Podział nazw)

E

Ekstensja

Ekstensją wyrażenia jest to, co wyrażenie symbolizuje. Ekstensją predykatu jest zbiór wszystkich przedmiotów, o których predykat został orzeczony zgodnie z prawdą. Ekstensją deskrypcji określonej jest przedmiot, o którym warunek deskryptywny został orzeczony zgodnie z prawdą (ekstensją jest jej desygnat). Ekstensją nazwy własnej jest przedmiot, który nazwa nazywa. Ekstensją wyrażenia okazjonalnego jest przedmiot wybrany z uwagi na kontekst przez znaczenie językowe tego wyrażenia. Ekstensją zdania jest wartość logiczna. (Więcej)

Ekstensjonalny kontekst

Kontekst jest ekstensjonalny, jeśli w kwestii ustalenia warunków prawdziwości zdania są brane pod uwagę wyłącznie ekstensje wyrażeń-składników zdania. W kontekście ekstensjonalnym zawsze mamy prawo zamienić wyrażenia o tej samej ekstensji (zamiana taka nie wpłynie na warunki prawdziwości). (Więcej) Youtube

Eksternalizm

Stanowisko w sporze dotyczącym znaczenia nazw, zgodnie z którym treść czyjegoś przekonania, która jest konwencjonalnie wiązana z nazwą przez użytkowników języka (cecha referencjalna), nie jest wystarczająca do ustalania ekstensji nazwy - konieczny jest udział zewnętrznych czynników, takich jak świat bądź sam przedmiot odniesienia. (Więcej)

Entymemat (zobacz Wnioskowanie entymematyczne)

F

Fregowskie podejście do sądów

Sądy są uzyskiwane kompozycjonalnie wyłącznie ze znaczeń i nie zawierają przedmiotów jako składników. (Więcej)

G

"Gavagai"

Eksperyment myślowy Quine'a pokazujący, że tłumaczenie pojedynczych zdań (bądź znaczeń wyrażeń) obcego języka na język ojczysty jest co do zasady skazane na niepowodzenie, ponieważ nie istnieje kryterium wyboru między konkurencyjnymi (i nawet wykluczającymi się) hipotezami dotyczącymi reguł tłumaczenia, natomiast każda hipoteza może być zgodna z zachowaniem werbalnym mówiących w języku obcym. (Więcej) Youtube

I

Illokucyjny akt

Akt wypowiedzenia komunikatu o określonej illokucyjnej mocy. (Więcej)

Illokucyjna moc wypowiedzi

Typ aktu mowy, do którego zaliczamy wypowiedź ze względu na obecność elementów (formy, intonacji, trybu itp.), które są uważane za konwencjonalne sposoby wyrażenia komunikacyjnej intencji nadawcy (co zamierzał zrobić poprzez wypowiedzenie tej treści). Na przykład: stwierdzenie, prośba, rozkaz, wyrażenie żalu, zakaz, pytanie, mianowanie, zawiadomienie, obietnica, zaproszenie, komplementowanie itp. (Więcej)

Implikatura

Treść β jest implikaturą wypowiedzi α wtedy i tylko wtedy gdy została zakomunikowana poprzez implikowanie. (Więcej) Youtube

Implikatura konwencjonalna

Implikatura jest konwencjonalną, jeśli do jej wyprowadzenia nie jest konieczna ani znajomość kontekstu, ani założenie o jawnym łamaniu którejkolwiek z maksym konwersacyjnych. (Więcej) Youtube

Implikatura konwersacyjna

Implikatura jest konwersacyjna, jeśli do jej wyprowadzenia jest konieczna znajomość kontekstu oraz założenie o jawnym łamaniu którejkolwiek z maksym konwersacyjnych. (Więcej) Youtube

Implikowanie

Informowanie za pomocą wypowiedzenia zdania "α" o tym, że β, takie że: (i) β różni się bądź wykracza po za literalne znaczenie α, a także nie jest z α wyprowadzalne oraz (ii) akceptacja tego, że β jest treścią "α" jest konieczna, by utrzymać założenie, że nadawca jest racjonalnym rozmówcą, który współpracuję w dialogu. Akt illokucyjny należący do rodzaju aktów komunikacji nie wprost. (Więcej)

Informacja o przedmiocie

Treść czyjegoś przekonania jest informacją o przedmiocie, jeśli przyczynowym źródłem powstania tej treści był sam ów przedmiot. (Więcej)

Intensja

Intensją wyrażenia jest funkcja od parametrów ewaluacji do ekstensji tego wyrażenia; jest to reprezentacja językowego znaczenia tego wyrażenia, czyli reprezentacją koniecznego i wystarczającego warunku pozwalającego określić (z uwagi na punkt ewaluacji) w stosunku do dowolnego obiektu, czy jest desygnatem tego wyrażenia. (Więcej)

Intensjonalny kontekst

Kontekst jest intensjonalny, jeśli w kwestii ustalenia warunków prawdziwości zdania jest brana pod uwagę intensja co najmniej jednego z wyrażeń-składników zdania. W kontekście intensjonalnym zamiana takiego wyrażenia na inne o tej samej ekstensji nie gwarantuje zachowania wartości logicznej zdania. (To samo, co "nieprzezroczyste konteksty". Więcej) Youtube

Internalizm

Stanowisko w sporze dotyczącym znaczenia nazw, zgodnie z którym treść czyjegoś przekonania, która jest konwencjonalnie wiązana z nazwą przez użytkowników języka (cecha referencjalna), jest wystarczająca do wyznaczania ekstensji nazwy. (Więcej)

Introspekcja

Bezpośrednie świadome doświadczenie (obserwacja i analiza) przez podmiot zjawisk oraz procesów psychicznych we własnej świadomości. (Więcej)

K

Kompozycjonalność (zobacz Zasada kompozycjonalności)

Konieczny (sąd)

Sąd jest koniecznie prawdziwy (konieczny) wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwy ze względu na dowolne hipotetyczne sposoby, na które nasz świat mógłby się potoczyć (na tzw. "światy możliwe"). W przypadku koniecznych prawd możemy sensownie powiedzieć "musi tak być", "nie  może być inaczej". Przykłady: Woda to H2O  (nie może być inaczej), Australia to Australia (nie może być inaczej), 3 jest liczbą nieparzystą (nie może być inaczej). (Więcej) Youtube 

Konotacja wyrażenia (Mill)

Związana z wyrażeniem informacja o cechach, które przysługują wszystkim desygnatom nazwy. Konotacja determinuje denotację w tym sensie, że stanowi konieczny i wystarczający warunek pozwalający określić w stosunku do dowolnego obiektu, czy jest desygnatem tego wyrażenia. (Więcej) Youtube

Kontekst

Szerszy dyskurs, który pozwala dookreślić interpretację użytych wyrażeń, okoliczności wypowiedzi. (Więcej)

Konteksty nieprzezroczyste (opaque contexts)

Konteksty, w których zamiana w zdaniu wyrażeń o tej samej ekstensji nie gwarantuje zachowania wartości logicznej zdania. Przykładem kontekstów nieprzezroczystych są konteksty nastawień sądzeniowych. (Więcej) Youtube

Konteksty (semantyka Kaplana)

Formalna reprezentacja okoliczności wypowiedzi; są to czwórki uporządkowane składające się z mówiącego, miejsca, czasu oraz możliwego świata

<🤪, 🌴, ⌚, 🌍> takie, w których mówiący faktycznie znajduje się w czasie, miejscu oraz możliwym świecie wypowiedzi. (Więcej)

Konwencjonalna implikatura (zobacz Implikatura konwencjonalna)

Konwersacyjna implikatura (zobacz Implikatura konwersacyjna)

Ł

"Łamigłówka Fregego"

Wymóg stawiany dowolnej teorii semantycznej dla nazw własnych, by podała wyjaśnienie, dlaczego zdania identycznościowe z nazwami własnymi, które oznaczają ten sam desygnat (postaci a = a oraz a = b, gdzie a i b  desygnują ten sam przedmiot), wyrażają różne sądy, analityczny, konieczny i a priori oraz syntetyczny oraz przygodny (i najczęściej a posteoriori). (Więcej) Youtube

Łańcuch komunikacyjny

Ciąg zdarzeń, a mianowicie ciąg użyć nazw taki, że jego pierwszy element stanowi użycie spowodowane przez desygnat nazwy (był on właśnie przyczyną pierwszego użycia), a w każdym kolejnym ogniwie zachowany jest zamiar odnoszenia się za pomocą nazwy do tego samego desygnatu. (Więcej)

M

Maksymy konwersacyjne

Reguły, według których przebiega dowolna konwersacja, będące uszczegółowieniem Zasady współpracy. Są to: maksyma ilości, jakości, stosunku (relewancji) oraz sposobu. (Więcej)

Maksyma jakości

"Staraj się, by twój wkład w konwersację był prawdziwy: 1) nie mów tego, o czym jesteś przekonany, że nie jest to prawda, i 2) nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw." (Więcej)

Maksyma ilości

"Staraj się, by twój wkład w konwersację zawierał tyle informacji, ile jej potrzeba (dla aktualnych celów wymiany), oraz niech twój wkład nie zawiera więcej informacji, niż trzeba." (Więcej)

Maksyma sposobu

"Unikaj niejasnych sformułowań, wieloznaczności, bądź zwięzły, mów w sposób uporządkowany." (Więcej)

Maksyma stosunku (relewancji)

"Niech to, co mówisz, będzie relewantne." (Więcej)

Millianizm (zobacz Bezpośrednie odniesienie)

"Mózgi w naczyniu"

Eksperyment myślowy Hilarego Putnama polegający na wyobrażeniu sobie sytuacji, że jesteśmy mózgami w naczyniu i wszystkie nasze doświadczenia zmysłowe są generowane przez superkomputer, który wysyła impulsy elektryczne do naszego mózgu. Wszystkie nasze przekonania o świecie zewnętrznym (łącznie z przekonaniem, że posiadamy ciała) zostały wygenerowane przez ten superkomputer, i tym samym są fałszywe. Ten eksperyment myślowy jest nowoczesną formą sceptycyzmu. (Więcej) Youtube

Myśl (Frege)

Myśl wyrażona przez zdanie jest "nasyconym" sensem (wartością uzyskaną kompozycjonalnie poprzez uzupełnienie sensów wyrażeń funkcyjnych przez sensy argumentów tych wyrażeń). Jest to sposób prezentacji wartości logicznej (odniesieniem zdania, które wyraża myśl, jest wartość logiczna). Ontologicznie jest to abstrakcyjny i odwieczny byt (tak jak idee Platona) i "zamieszkuje" III królestwo. (Więcej)

N

Nastawienia sądzeniowe 

Relacje użytkownika w stosunku do sądu, zarówno epistemiczne (takie jak przekonanie, wiedza), jak i psychologiczne (takie jak obawa, wątpienie, nadzieja). Wpływają na zachowanie użytkownika. (Więcej) Youtube

Nazwy

Wyrażenia, które w zdaniu o postaci "A jest B" mogą odgrywać rolę podmiotu bądź orzecznika (czyli stać na miejscu symboli A lub B w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym). (zobacz Podział nazw)

Nazwy jednostkowe

Semantyczna kategoria wyrażeń; nazwa jest jednostkowa, jeśli oznacza tylko jeden desygnat (zobacz Podział nazw)

Nazwy ogólne

Semantyczna kategoria wyrażeń; nazwa jest ogólna, jeśli oznacza więcej niż jeden desygnat (zobacz Podział nazw). 

Nazwy rodzajów naturalnych (naturalnorodzajowe)

Nazwy substancji chemicznych, zwierząt, roślin, czy zjawisk fizycznych (na przykład "woda", "buki", "tygrysy", "ciepło"). Nazwy rodzajów naturalnych są sztywnymi desygnatorami. (Więcej)

Nazwy własne

Semantyczna kategoria wyrażeń; nazwa jest własna, jeśli oznacza tylko jeden przedmiot (jeśli ten przedmiot nie istnieje, to taka nazwa jest pusta) i oznacza go na mocy konwencji, a nie poprzez spełnianie warunku, który może zostać wyrażony explicite jako część tej nazwy. (Więcej)

Nieredukowalność wyrażeń okazjonalnych (teza)

Istnieją sytuację komunikacyjne, w których nie da się zastąpić użytego zdania z wyrażeniem okazjonalnym zdaniem bez wyrażenia okazjonalnego bez zmiany wartości poznawczej treści wyrażonej przez zdanie z wyrażeniem okazjonalnym. (Więcej)

O

Odniesienie nazwy (zobacz Desygnat nazwy)

Odniesienie mówiącego 

Przedmiot, do którego miał zamiar odnieść się mówiący, kiedy użył w tym celu wyrażenia. (Więcej)

Odniesienie semantyczne

Desygnat wyrażenia; coś, co wyrażenie oznacza na mocy konwencji. W przypadku deskrypcji określonych odniesieniem semantycznym jest ten obiekt, który (jako jedyny) spełnia warunek deskryptywny deskrypcji. W przypadku nazwy własnej odniesieniem semantycznym jest ten obiekt, któremu nazwa została (konwencjonalnie) nadana (na przykład w wyniku ceremonii chrztu). (Więcej)

Okazjonalność

Zależność znaczeń wyrażeń od kontekstu, czyli od szerszego dyskursu, który pozwala dookreślić interpretację tych wyrażeń. (Zobacz Cechy języka naturalnego)

P

Parametry ewaluacji

Parametry, ze względu na które ustalamy, czy formuły są spełnione w modelu. W semantyce Kaplana są to pary czas/możliwy świat. (Więcej)

Performatywny czasownik

Czasownik w 1 osobie czasu teraźniejszego, którego znaczeniem jest typ aktu mowy ("mianuję", "oświadczam", "nadaję nazwę", "otwieram zebranie", "rzucam klątwę", "składam kondolencje", "podnoszę stawkę" itp.). (Więcej)

Performatywna wypowiedź

Akt mowy (wypowiedź), w którym nadawca wypowiada pewną treść oraz eksplicite ujawnia swoją komunikacyjną intencję (co zamierzał zrobić poprzez wypowiedzenie tej treści) za pomocą użycia czasownika w 1 osobie czasu teraźniejszego, którego znaczeniem jest typ aktu illokucyjnego (czasownik performatywny, "nadaję temu statkowi miano", "mianuję cię prezydentem", "podnoszę stawkę", "niniejszym oświadczam że", "wyrażam wątpliwość, że"). (Więcej)

Perlokucja

Efekt wywołany przez akt illokucyjny. Może być to zarówno zmiana stanu świadomości odbiorcy (na przykład irytacja, zmiana przekonania, zadowolenie, uśpienie, wprowadzenie w błąd, wywołanie współczucia itd.), jak i zmiana rzeczywistości (wyniesienie wyroku, zasądzenie kary, otwarcie sesji giełdowej, mianowanie kogoś generałem, wypowiadanie wojny, udzielenie ślubu itd.). (Więcej)

Podstawianie

Zastępowanie jednych wyrażeń przez inne z zachowaniem właściwości gramatycznych. (Więcej)

Pojęcie jednostkowe

Pojęcie jednostkowe to intensja wyrażenia jednostkowego (nazwy własnej, deskrypcji określonej, wyrażenia okazjonalnego). (Więcej)

Pragmatyka

Dział semiotyki badający stosunki, jakie w procesie komunikacji zachodzą między wyrażeniami a tymi, którzy się nimi posługują. (Więcej)

Presupozycja

Zdanie q jest presupozycją zdania p, jeśli prawdziwość q jest konieczna do tego, by zdanie p można było sensownie ocenić pod względem wartości logicznej. (Więcej)

Produktywność

Produktywność to zmiana znaczenia Z na nowe znaczenie Z* taka, że Z* jest rozumiane przez kompetentnego użytkownika języka wyłącznie na podstawie tego, co użytkownik już zna (bez dodatkowego wytłumaczenia), a mianowicie wyłącznie na podstawie znajomości struktury oraz znajomości znaczeń składników Z. (zobacz Cechy języka naturalnego)

Przygodny (sąd)

Sąd jest przygodnie prawdziwy (przygodny) wtedy i tylko wtedy, gdy mógłby być fałszywy ze względu na hipotetyczną sytuację, na którą nasz świat mógłby się potoczyć (na tzw. "świat możliwy"). W przypadku przygodnych prawd możemy sensownie powiedzieć "nie musiało tak być", "mogłoby być inaczej". Przykłady: Dzisiaj odbyły się zajęcia (mogły się nie odbyć); Wojtek kupił samochód (mógłby nie kupić). (Więcej) Youtube

R

Referencja nazwy

Relacja łącząca nazwę i jej zakres (zbiór desygnatów w przypadku nazw ogólnych bądź pojedynczy desygnat w przypadku nazw jednostkowych). 

Referencyjne użycie deskrypcji

Użycie deskrypcji w celu odniesienia za jej pomocą do konkretnego indywiduum. (Więcej)

Russellowskie podejście do sądów

Sądy są uzyskiwane kompozycjonalnie ze znaczeń i mogą zawierać przedmioty jako składniki. (Więcej)

S

Sąd

Treść, która została przekazana za pomocą zdania, która może zostać oceniona pod względem prawda/fałsz oraz ma kompozycjonalną strukturę. (Zobacz Typy sądów) 

Semantyka

Dział semiotyki opisujący relacje między znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą (korelatami semantycznymi). (Więcej) Youtube

Sens (Frege)

Związany z wyrażeniem sposób prezentowania desygnatu. Sens jest informacją obiektywną, która jest współdzielona (dostępna dla wszystkich), ukazuje desygnat w pewnym aspekcie (ten aspekt stanowi wartość poznawczą tej informacji) i stanowi wkład tego wyrażenia w wypowiedziany sąd (fregowską myśl). (Więcej)

Syntetyczna prawdziwość

Wiedzę (bądź) przekonanie na temat sądu, że jest prawdziwy, uzyskaliśmy nie wyłącznie na mocy rozumienia znaczenia słów w zdaniu, za pomocą którego sąd został wyrażony (na przykład z tego powodu, że znaczenie orzeczenia w zdaniu jest zawarte w znaczeniu podmiotu zdania Najwyższy bramkarz ligi angielskiej jest bramkarzem). Na przykład zdanie "((3+6)x2-3) jest 15" wyraża sąd syntetyczny (ani znaczenie "15" nie zawiera się w znaczeniu wyrażeń "6", "+", "2", "3", "-", "x", ani odwrotnie).  Inne przykłady: Mój pies jest chory, Ten trójkąt jest zielony). (Więcej) Youtube

Syntaktyka

Dział semiotyki opisujący relacje występujące między znakami ze względu na ich budowę. (Więcej) Youtube

Sztywna desygnacja

Wyrażenie jest sztywnym desygnatorem, jeśli z uwagi na światy możliwe desygnuje ten sam obiekt. (Więcej) Youtube

Ś

Światy możliwe

Konstrukty hipotetyczne - są to sposoby, na które wydarzenia mogłyby się potoczyć (i nasz świat jest jednym z nich), które konstruujemy przez podanie opisowego warunku. (Więcej) Youtube

U

Ustalenie odniesienia nazwy za pomocą deskrypcji

Użycie deskrypcji tylko po to, by powiedzieć, który przedmiot nazwa desygnuje - dokładnie ten, o którym warunek deskryptywny został orzeczony zgodnie z prawdą. Ten warunek nie staje się znaczeniem nazwy, czyli nazwa i deskrypcja nie stają się synonimami. (zobacz "Teoria wiązkowa")

W

Wartość semantyczna wyrażenia

Odpowiadający wyrażeniowi składnik sądu.

Wnioskowanie entymematyczne

Wnioskowanie dedukcyjne, w którym niektóre przesłanki zostały pominięte (na przykład z powodu ich oczywistości). Przykład: "Patryk nie jest mistrzem olimpijskim, więc nie jest zaproszony na imprezę" (pominięta przesłanka "Tylko mistrzowie olimpijscy są zaproszeni na imprezę"). (Więcej)

Warunki prawdziwości

Warunki, które muszą zajść w świecie, by zdanie było spełnione.

Wyrażenia okazjonalne

Wyrażenia języka naturalnego, dla których zależność interpretacji ich znaczenia od kontekstu nosi charakter systematyczny, czyli da się tę zależność opisać za pomocą konkretnych reguł oraz wskazać konkretne aspekty okoliczności wypowiedzi, od których interpretacja takiego wyrażenia jest zależna. Paradygmatycznymi wyrażeniami okazjonalnymi są zaimki osobowe (np. ja, ty, my, wy, on, oni), zaimki zwrotne (np. się, siebie), zaimki dzierżawcze (np. mój, twój, nasz), zaimki wskazujące (np. ten, tamten, tu, tędy), przysłówki miejsca i czasu (np. teraz, dzisiaj, wczoraj, tutaj, jutro, pojutrze), a także złożone wyrażenia wskazujące, których częścią jest zaimek wskazujący (np. tamten kierowca, ta dziewczyna po lewej). Youtube oraz Youtube

Z

Zakres nazwy
To, co nazwa symbolizuje; zbiór wszystkich desygnatów nazwy. (zobacz Podział nazw)

Zasada kompozycjonalności

Język jest kompozycjonalny, jeśli znaczenie każdych wyrażeń złożonych (w tym również zdań) zdeterminowane jest w całości poprzez znaczenie części składowych tych wyrażeń oraz reguł łączenia (składniowych). (Więcej)

Zasada kontekstualności (The Context Principle) 

Zasada ustalania znaczenia słowa w kontekście całego zdania. (Więcej)

Zasada współpracy (kooperacji)

Naczelna zasada, według której przebiega każda konwersacja: "Wnoś swój wkład do konwersacji tak, jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel czy kierunek wymiany słów, w którym bierzesz udział". (Więcej)

Zasada podstawiania 

Mamy prawo zamieniać bez wpływu na wartość logiczną wyrażenia o tej samej desygnacji (ekstensji) w zdaniach bez operatorów oraz wtedy, gdy operator znajduje się względem tych wyrażeń w wąskim zasięgu (wyrażenie OPERATOR [....]). (Więcej)

Zasada różności wyrażonego sądu (warunek wystarczający)

Sąd jest różny wtedy, kiedy mogłaby istnieć taka osoba, która jedno ze słownych wyrażeń sądu mogłaby uznać za prawdziwe, a drugie za fałszywe. (Więcej)

Zdanie

Ciąg wyrażeń języka zbudowany według reguł syntaktycznych tego języka, zazwyczaj zawierający podmiot i orzeczenie, za pomocą którego wyrażamy sąd, pytanie, prośbę, rozkaz itd.. (Więcej)

"Ziemia Bliźniacza"

Eksperyment myślowy, którego celem jest pokazanie, że znaczenie nazwy rodzaju naturalnego (rozumiane jako warunek ustalania odniesienia) nie jest wyłącznie (bądź wcale) treścią mentalną ("nie jest w głowie"), ponieważ bez odwołania do świata zewnętrznego owa treść nie jest wystarczająca do ustalania odniesienia. (Więcej)

Znaczenie nazwy
Znaczeniem nazwy jest związane z nią pojęcie (zbiór wszystkich cech przysługujących wspólnie wszystkim desygnatom nazwy). (zobacz Podział nazw)

Znaczenie zdania

Kompozycjonalne złożenie znaczeń poszczególnych wyrażeń zdania. (Więcej)

Znak

Znakiem jest percypowalny (obserwowalny) element rzeczywistości, który jest istotny ze względu na swoją relację do innego elementu rzeczywistości, na który wskazuje. (Więcej)

Znak (w obrębie języka)

Znakiem w obrębie języka jest element języka, któremu na mocy konwencji społecznej zostało nadane znaczenie, czyli intencjonalny sposób użycia tego elementu do przekazywania informacji w obrębie owej społeczności. (Więcej)