Điều trị lác mắt: Nguyên nhân, phân loại và các phương pháp điều trị

Mắt lác (hay mắt lé) là tình trạng mất cân xứng của trục nhìn hai mắt, khiến chúng không thể cùng hội tụ vào một điểm khi nhìn thẳng. Vấn đề này không chỉ đơn thuần là về ngoại hình mà còn là một rối loạn thị giác nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng nhìn bằng hai mắt và sự tự tin trong cuộc sống.

Tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa, chúng tôi hiểu rõ tầm quan trọng của việc can thiệp kịp thời. Chúng tôi cam kết cung cấp các giải pháp điều trị lác mắt an toàn và hiệu quả, giúp khôi phục sự thẳng hàng của đôi mắt và bảo vệ thị lực một cách toàn diện.

1. Mắt lác là gì và được phân loại như thế nào?

Về bản chất, mắt lác là hiện tượng hai mắt không thể nhìn song song. Thay vào đó, khi một mắt nhìn thẳng vào mục tiêu, mắt còn lại sẽ bị lệch khỏi trục, có thể hướng vào trong, ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới.

Đây không chỉ là khuyết điểm thẩm mỹ. Khi hai mắt nhìn hai hướng, não bộ sẽ nhận được hai hình ảnh khác nhau, gây ra hiện tượng song thị (nhìn đôi). Để thích nghi, não có xu hướng "ức chế" tín hiệu từ mắt bị lệch. Nếu tình trạng này kéo dài, đặc biệt ở trẻ em, nó sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng là nhược thị (mắt lười), gây suy giảm thị lực vĩnh viễn ở mắt bị lác.

Dựa trên hướng lệch của trục nhãn cầu, lác mắt được phân thành 4 dạng cơ bản:

• Lác trong (hướng mũi): Mắt bị lệch hướng vào phía trong.

• Lác ngoài (hướng thái dương): Mắt bị lệch hướng ra phía ngoài.

• Lác trên: Mắt bị lệch hướng lên trên.

• Lác dưới: Mắt bị lệch hướng xuống dưới.

2. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây lác mắt

Đôi mắt di chuyển nhịp nhàng nhờ sự phối hợp đồng bộ của 6 cơ vận nhãn (4 cơ thẳng và 2 cơ chéo). Hệ thống cơ này được điều khiển bởi ba dây thần kinh sọ (số III, IV và VI). Lác xảy ra khi sự cân bằng này bị phá vỡ, do vấn đề tại cơ hoặc do tổn thương thần kinh chỉ huy.

Các nguyên nhân chính bao gồm:

• Lác bẩm sinh: Là trường hợp lác xuất hiện ngay khi sinh hoặc trong vòng 6 tháng đầu đời. Đây là dạng cần được theo dõi và can thiệp sớm để tránh nhược thị.

• Lác thứ phát (Mắc phải): Thường xuất hiện ở người lớn, là hệ quả của các vấn đề sức khỏe khác, ví dụ:

  • Bệnh lý toàn thân: Như bệnh tuyến giáp (Basedow), tiểu đường, các bệnh lý thần kinh hoặc u não.

  • Tổn thương tại mắt: Đục thủy tinh thể, bong võng mạc, tăng nhãn áp, hoặc chênh lệch tật khúc xạ (bất đồng khúc xạ) lớn giữa hai mắt.

  • Chấn thương: Các tai nạn, chấn thương vùng đầu mặt hoặc di chứng từ phẫu thuật mắt trước đó.

• Tật khúc xạ không được điều chỉnh (Phổ biến ở trẻ em): Khi trẻ bị viễn thị hoặc cận thị nặng mà không đeo kính đúng, mắt phải gắng sức điều tiết quá mức, gây rối loạn phối hợp và dẫn đến lác.

• Yếu tố gia đình (Di truyền): Thực tế lâm sàng cho thấy lác có xu hướng di truyền. Nếu cha mẹ hoặc người thân có tiền sử lác, con cái sinh ra có nguy cơ mắc bệnh cao hơn và cần được tầm soát thị lực sớm.

3. Các phương pháp điều trị lác mắt hiện nay

Mục tiêu của điều trị lác là khôi phục sự thẳng hàng của hai mắt, cải thiện thị lực (đặc biệt là điều trị nhược thị ở mắt lười) và phục hồi khả năng nhìn bằng hai mắt (thị giác hai mắt).

Tùy thuộc vào nguyên nhân, độ tuổi và mức độ lác, bác sĩ sẽ chỉ định phương án phù hợp, bao gồm điều trị bảo tồn (không phẫu thuật) hoặc can thiệp phẫu thuật.

3.1. Điều trị bảo tồn (Không phẫu thuật)

Đây thường là lựa chọn ưu tiên ban đầu, nhất là với trẻ em và các trường hợp lác nhẹ hoặc lác do điều tiết:

• Đeo kính: Giải pháp cơ bản và quan trọng nhất. Việc điều chỉnh chính xác tật khúc xạ (cận, viễn, loạn thị) có thể giúp mắt giảm điều tiết và tự điều chỉnh về vị trí thẳng.

• Tập nhược thị (Bịt mắt): Phương pháp bắt buộc nếu mắt lác đã gây nhược thị. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bịt mắt lành để "ép" mắt bị lác (mắt yếu) phải hoạt động, từ đó cải thiện thị lực.

• Các bài tập thị giác: Bác sĩ chuyên khoa sẽ hướng dẫn các bài tập chuyên biệt (trên máy hoặc tại nhà) nhằm tăng cường sự phối hợp và khả năng hội tụ của hai mắt.

• Sử dụng lăng kính: Trong một số trường hợp lác nhẹ hoặc gây song thị, lăng kính (có thể tích hợp vào kính đeo) giúp bẻ cong ánh sáng đi vào mắt, làm hình ảnh hội tụ đúng trên võng mạc, giúp giảm nhìn đôi và đưa mắt về vị trí thoải mái.

Tuy nhiên, các phương pháp bảo tồn này không phải lúc nào cũng giải quyết triệt để, đặc biệt khi độ lệch quá lớn hoặc lác do nguyên nhân thần kinh, cơ học.

3.2. Phẫu thuật chỉnh mắt lác

Phẫu thuật là phương pháp can thiệp trực tiếp vào các cơ vận nhãn để tái lập sự cân bằng, đưa hai mắt về vị trí thẳng hàng. Đây là kỹ thuật có tỷ lệ thành công cao, an toàn, được thực hiện thường quy tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa.

• Kỹ thuật thực hiện: Bác sĩ sẽ điều chỉnh các cơ vận nhãn – bằng cách làm yếu cơ (lùi cơ về sau) hoặc làm mạnh cơ (rút ngắn cơ) – để thay đổi vị trí của nhãn cầu.

• Phạm vi can thiệp: Tùy vào độ lác, bác sĩ có thể phẫu thuật trên một hoặc nhiều cơ, ở một hoặc cả hai mắt để đạt độ cân bằng lý tưởng.

• Thời gian và phục hồi: Ca mổ thường kéo dài 30-60 phút. Bệnh nhân được gây tê hoặc gây mê (tùy độ tuổi) và có thể xuất viện trong ngày.

• Lợi ích: Giải quyết triệt để độ lệch, cải thiện thẩm mỹ rõ rệt, tạo điều kiện phục hồi thị giác hai mắt và giúp người bệnh tự tin hơn trong cuộc sống.

4. Đối tượng nào được chỉ định phẫu thuật mắt lác?

Phẫu thuật được chỉ định khi các biện pháp bảo tồn không đủ hiệu quả hoặc khi độ lệch quá lớn. Các đối tượng chính bao gồm:

• Trẻ em bị lác bẩm sinh hoặc lác với độ lệch lớn (cần mổ sớm để ngăn ngừa nhược thị và tạo cơ hội phát triển thị giác hai mắt).

• Người lớn bị lác thứ phát (do chấn thương, bệnh lý) cần phục hồi thẩm mỹ và chức năng.

• Các trường hợp đã điều trị tích cực bằng kính hoặc tập luyện nhưng không cải thiện được độ lác.

• Tình trạng lác ảnh hưởng nghiêm trọng đến thẩm mỹ, gây mặc cảm, mất tự tin trong giao tiếp.

• Lác gây triệu chứng nhìn đôi (song thị) dai dẳng, ảnh hưởng đến sinh hoạt và công việc.

5. Quy trình phẫu thuật mắt lác

Khi được chỉ định phẫu thuật, bệnh nhân sẽ trải qua một quy trình nghiêm ngặt gồm các bước sau:

• Bước 1: Thăm khám chuyên sâu trước mổ
  Đây là bước tối quan trọng. Bác sĩ sẽ sử dụng các thiết bị chuyên dụng để đo lường chính xác độ lác ở các hướng nhìn, đánh giá toàn diện thị lực, tình trạng nhược thị (nếu có) và chức năng hợp thị của hai mắt để lập kế hoạch mổ chi tiết.

• Bước 2: Tư vấn và chuẩn bị
  Bác sĩ giải thích rõ về phương pháp phẫu thuật, mục tiêu, lợi ích và các rủi ro (dù hiếm gặp). Bệnh nhân được hướng dẫn các bước chuẩn bị như nhịn ăn (nếu gây mê), ngưng một số loại thuốc và thực hiện các xét nghiệm sức khỏe tổng quát.

• Bước 3: Vô cảm (Gây tê hoặc Gây mê)
  Gây mê toàn thân thường được áp dụng cho trẻ nhỏ hoặc những bệnh nhân quá lo lắng, không hợp tác. Gây tê tại chỗ được dùng cho đa số người lớn có thể hợp tác trong quá trình mổ.

• Bước 4: Tiến hành phẫu thuật
  Phẫu thuật viên rạch một đường rất nhỏ ở kết mạc (lòng trắng) để bộc lộ cơ vận nhãn. Các cơ sẽ được điều chỉnh (lùi, rút, hoặc chuyển vị trí) theo đúng kế hoạch đã định. Vết mổ được khâu lại cẩn thận bằng chỉ tự tiêu (sẽ tự tan, không cần cắt chỉ).

• Bước 5: Chăm sóc và theo dõi hậu phẫu
  Bệnh nhân được đưa về phòng hồi sức để theo dõi trong vài giờ. Nếu tình trạng ổn định, bệnh nhân có thể xuất viện trong ngày cùng đơn thuốc (thuốc nhỏ mắt kháng sinh, chống viêm) và lịch tái khám chi tiết.

Lưu ý: Với các ca lác đặc biệt phức tạp, lác do liệt thần kinh, hoặc lác bẩm sinh độ lớn, đôi khi cần phẫu thuật nhiều hơn một lần để đạt được độ thẳng trục lý tưởng.

6. Chi phí điều trị lác mắt

Chi phí là một yếu tố được nhiều người quan tâm. Tuy nhiên, việc điều trị sớm và đúng phương pháp tại một cơ sở y tế uy tín sẽ mang lại hiệu quả lâu dài và tiết kiệm hơn, tránh các chi phí phát sinh do biến chứng hoặc tái phát.

Chi phí điều trị lác mắt tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa được xây dựng hợp lý, phụ thuộc vào tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân:

• Phí khám và tư vấn chuyên sâu về lác: Dao động từ 100.000 đến 300.000 VNĐ.

• Chi phí điều trị bảo tồn (kính, tập nhược thị...): Từ vài trăm nghìn đến 1 – 2 triệu đồng, tùy theo phương pháp và liệu trình.

• Chi phí phẫu thuật mắt lác (mắt lé): Thường dao động từ 10 triệu đến 25 triệu đồng. Mức phí này phụ thuộc vào độ phức tạp của ca mổ và số lượng cơ cần can thiệp.

Ghi chú: Bảng giá này chỉ mang tính chất tham khảo tại một thời điểm và có thể thay đổi. Để có báo giá chính xác nhất, bệnh nhân cần được thăm khám trực tiếp để bác sĩ đánh giá tình trạng.

7. Chăm sóc và theo dõi sau điều trị

Việc tuân thủ chăm sóc hậu phẫu, đặc biệt là sau phẫu thuật, quyết định lớn đến sự thành công của ca điều trị.

• Chăm sóc sau mổ mắt lác:

  • Vệ sinh: Giữ mắt sạch sẽ, tránh bụi bẩn. Tuyệt đối không dụi tay lên mắt. Không để nước hoặc xà phòng dính vào mắt trong tuần đầu tiên.

  • Thuốc: Sử dụng thuốc nhỏ mắt (kháng sinh, chống viêm) đúng liều lượng, đúng giờ theo toa bác sĩ, không tự ý ngưng thuốc.

  • Vận động: Kiêng các hoạt động mạnh, không đi bơi, không chơi các môn thể thao đối kháng trong ít nhất 2 tuần.

  • Sử dụng mắt: Hạn chế sử dụng mắt cường độ cao (đọc sách, xem TV, điện thoại) trong vài ngày đầu để mắt nghỉ ngơi.

  • Tái khám: Tuân thủ nghiêm ngặt lịch tái khám (thường là sau 1 tuần, 1 tháng, và các mốc tiếp theo) để bác sĩ đánh giá quá trình lành thương và kết quả chỉnh trục.

• Thời gian hồi phục:

  • Mắt thường sẽ đỏ và cộm trong vài ngày đầu, nhưng sẽ ổn định dần sau 1-2 tuần.

  • Quá trình hồi phục hoàn toàn để mắt thích nghi với vị trí mới có thể mất vài tuần đến vài tháng. Một số bệnh nhân, đặc biệt là trẻ em, có thể cần tiếp tục các bài tập phục hồi thị lực sau mổ.

8. Giải đáp các thắc mắc phổ biến (FAQ)

8.1. Mổ mắt lác có đau không?

Không. Trong suốt quá trình phẫu thuật, bệnh nhân được vô cảm (gây tê hoặc gây mê) nên hoàn toàn không cảm thấy đau. Sau khi mổ, khi thuốc tê hết tác dụng, mắt có thể hơi cộm nhẹ hoặc đỏ trong vài ngày, nhưng cảm giác này ở mức chịu được và sẽ giảm nhanh chóng. Bác sĩ sẽ kê thuốc nhỏ hỗ trợ giảm đau và kháng viêm.

8.2. Phẫu thuật lác xong bao lâu thì hồi phục?

Thông thường, mắt bắt đầu ổn định sau khoảng 1 đến 2 tuần. Quá trình hồi phục hoàn toàn và não bộ thích nghi với vị trí mắt mới mất từ 1 đến 3 tháng, tùy thuộc vào cơ địa và độ lệch ban đầu. Trẻ em thường có khả năng thích nghi nhanh hơn.

8.3. Độ tuổi nào mổ lác là tốt nhất?

Phẫu thuật lác có thể thực hiện ở hầu hết mọi độ tuổi. Thời điểm lý tưởng phụ thuộc vào nguyên nhân:

• Với lác bẩm sinh hoặc xuất hiện sớm, bác sĩ có thể chỉ định mổ sớm (từ 1 tuổi trở lên) để tạo điều kiện tốt nhất cho thị giác hai mắt phát triển.

• Ở người lớn, phẫu thuật có thể thực hiện bất cứ khi nào có chỉ định và tình trạng sức khỏe toàn thân cho phép.

Can thiệp điều trị lác mắt kịp thời và đúng phương pháp là chìa khóa vàng để cải thiện thị lực, phục hồi thẩm mỹ và nâng cao chất lượng cuộc sống. Việc tuân thủ chăm sóc sau điều trị sẽ giúp duy trì kết quả lâu dài. Nếu bạn đang tìm kiếm một giải pháp an toàn và hiệu quả cho tình trạng mắt lác, đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa luôn sẵn sàng tư vấn và đồng hành cùng bạn.