Aprende Latín II
El verbo — Voz activa
I. La lengua latina tiene cuatro conjugaciones diferentes, que se denotan por la terminación del infinitivo.
Iª conjugación en áre: amare, amar.
IIª » » ëre: monêre, advertir, amonestar.
IIIª » » ëre: regere, regir, dirigir.
IVª » » Ire: audire, oir.
II. Si se quita la terminación del infinitivo, queda la radical del verbo, a la cual se añaden las terminaciones de flexión.
III. Hay en la conjugación latina seis tiempos: presente, pretérito imperfecto, pretérito perfecto, pluscuamperfecto, futuro imperfecto (I) y futuro perfecto (II); o, agrupados según la ley de su formación : presente, pretérito imperfecto, futuro imperfecto, — pretérito perfecto, pluscuamperfecto, futuro perfecto. Hay dos voces: activa y pasiva; cuatro modos: infinitivo, indicativo, subjuntivo, imperativo; tres inflexiones verbales: gerundio, participio, supino.
IV. Para poder conjugar un verbo, es preciso saber el infinitivo de presente, la 1ª pers. del indicativo de presente, la 1ª pers. del indicativo del perfecto y el supino (o el
participio del perfecto pasivo). Ejemplo: amare, amo,
amavi, amatum (o : amo, amavi, amatum, amare).
φ
Voz activa.
Primera conjugación
amo, amavi, amatum, amare, amar
Indicativo.
Singular. Plural.
Presente.
αm-ο (yo ) amo am-amus (nosotros) amamos
αm-as (tú) amas am-atis (vosotros) amáis
αm-tί (él, e lla ) ama am-ant (ellos, ellas) aman.
Pretérito imperfecto
am-abam (yo ) amaba, etc, am-abamus (nos.) amábamos, etc.
am-abas am-abatis
am-abat am-abant
Futuro imperfecto.
am-abo (yo ) amaré, etc. am-ábimuss (nos,) amaremos, etc.
am-abis am-ábitis
am-abit am-abunt
Pretérito perfecto.
am-ανί (yo ) he amado, o amé, etc. am-ávimus (nos.) hemos amado, o
am-avistis o amastis o amamos etc.
etc.
am-avisti ó amasti
am-averunt o a?navere
am-avit
Pretérito pluscuamperfecto.
am-ávevam
am-áveras
am-ávei'at
(y o ) había amado, etc.
am-avera?mis
am-averatis
am-áverant
(nos.) habíam os amado,
etc.
F uturo perfecto.
am-âvero
ani'áveris
am-áverit
(y o ) habré amado,
etc.
am-avérimus (nos.) habrem os amado,
a?n-avéritis
etc.
a?n-áverÍ 7 it
Subjuntivo.
Presente.
am-em
am-es
atn-ei (y o ) ame, etc.
am-arcm
am-ares
cim-arei (yo) am ase, am ara,
o am aría, etc.
am~e? 7 ius
am-etis
a?n-e?it
(n o s.) amemos, etc.
Pretérito imperfecto.
a/n-are 77 ius
am-aretis
am-arent
(n os.) amásemos, o amá-
ramos, o amaríamos,
etc.L ección X X II.
47
Pretérito perfecto.
a?n-avenm
am-áveris
am-áverit (y o ) haya amado, etc.
am-avissem
am-avisses
am-avisset (y o ) hubiese o hubiera
amado, etc.
Fres. : am-a ama
am-avérimus
am-avéj'itis
am-áverint
(nos,) hayamos amado,
etc.
Pretérito pluscuamperfecto.
am-avissémus
am-avissétis
atn-avissent
(n o s.) hubiésem os, o
hubiéram us amado,
etc.
Im p e r a tiv o .
F u t.:
|
am ato tú debes,
amar
o él
debe
am-ate
amad
am-atote
am-anto
In fin itiv o .
Presente : am-are
P erfecto: am-avisse
F u tu r o : am-aturus (-a, -um) esse
vosotros debéis amar
ellos deben amar.
amar
haber amado
haber de amar.
G e ru n d io .
(N om .
G en.
D at.
A cu s.
A b l.
am-are
am-andi
avi-ando
(ad) am-andum
am-ando
amar)
de amar
para amar
(a ) amar
de 0 por amar,
P a r t ic ip io s .
P re s,: am-ans, gen. -antis
F u t. : am-aturus, a, um
S u p in o s .
que am a, amante, am-atum
amando
que he de amar, a 7 n-atu
habiendo de amar.
para amar
p o r o de amar.
Segunda conjugación.
m oneo, mónui, mónitum , m onëre,
advertir, amonestar.
I n d ic a tiv o .
Singular,
P lu ra l.
Presente.
moíi-eo
(y o ) advierto, etc.
mon-es
mon-et
mon-emus
mon-etis
mon-ent
(nosotros) advertimos,
etc.
Pretérito imperfecto.
moji-eham
mon-ebas
mon-ebat
(y o ) advertía, etc.
?non-ebamus
mon-ebatis
mon-ebant
(n o s.) advertíamos, etc.L ección X X II.
4S
Fu tu ro imperfecto.
mon-ebo
mon-ebis
mon-ebit (y o ) advertiré, etc.
món-ai
mon-îiisti
món-uit ( y o ) he advertido,
advertí, etc.
mon-úeram
mon-úeras
mon-úerat ( y o ) había advertido,
etc.
mon-úero
mon-úeris
mon-úe?'it (y o ) habré .advertido,
etc.
mon-ébimus
mon-ébitis
mon-ebu?it
(n o s.) advertirem os,
etc.
Pretérito perfecto.
o
mon-íMims
mon-uistis
mon-uerunt
(n o s.) hem os advertido
o advertim os, etc.
Pretérito phiscuamperfecto.
mon-ueramus
mon-ueratis
mon-íierant
(nos.) habíamos adver-
tido, etc.
F uturo perfecto.
mon-uenmus
mon-uéritis
mon-úerint
(n o s.) habrem os adver
tido, etc.
S u b ju n t iv o .
Presente.
món-eam
món-eas
món-eat (y o ) advierta, etc.
mon-erem
mon-eres
mon-eret (y o ) advirtiera, o ad-
virtiese, o advertiría,
etc.
mon-tíerim
mon-teeris
moii-tíeí'it ( y o ) haya advertido,
etc.
mon-eamus
mon-eatis
món-eant
(n os.) advirtam os, etc.
Pretérito imperfecto.
mon-eremus
mon-eretis
mon-erent
(n os.) advirtiésemos, o
advirtiéram os, o ad
vertiríam os, etc.
Pretérito perfecto.
mon-uérimus
mon-uéritis
mon-úerint
(n os.) hayam os adver-
tido, etc.
Pretérito pluscuamperfecto,
mon-uissem
mon-tiisses
mo?i-uisset
(yo ) hubiera, o hubiese,
ó habría advertido,
etc.
mon-uissemus
moii-nissetis
mon-uissent
(nos.) hubiésem os, o
hubiéramos, o habría-
mos advertido, etc.
Imperativo.
Pres. : mon-< advierte
F u t. : tú debes, o é l debe ! mon-etote
advertir
mon-ento
mon-eto
I mon-éte
advertid
vosotros d eb éis advertir
ellos deben advertir.L ección X X II.
49
In fin itiv o .
Prescrite : mon-ere
advertir
Perfecto: mon-uisse haber advertido
F uturo :
mon-iturus (a, um ) esse haber de advertir.
G e ru n d io .
(Nom .
Gen.
D at.
Acus.
A b l.
mon-êre
mofí-e?uii
mon-endo
(ad) mon-endum
mo-nendo
advertir)
de advertir
para advertir
(a) advertir
de o por advertir.
P a r tic ip io s .
S u p in o s .
Pres. : mon-ens, gen. -entis
que advierte, món-itum
advirtiendo
Fut. : mon-iturus, a, um
que ha de ad món-itu
vertir, habiendo de advertir.
para advertir
por o de advertir.
Tercera conjugación,
rego, rexi, rectum, régëre,
regir, dirigir.
I n d ic a tiv o .
Singular.
Plural.
Presente.
reg-o
reg-is
reg'it (y o ) rijo, etc.
reg-ebam
reg-ebas
reg-ebat (y o ) regía, etc.
rég-imus
rég-itis
reg-imt
(nos.) regimos, etc.
Pretérito imperfecto.
reg~ebamus
reg-ebatis
reg-ebant
(nos.) regíamos, etc,
F uturo imperfecto.
reg-am
reg-es
(y o ) regiré, etc.
reg-emus
reg-etis
reg-ent
(nos.) regirem os, etc.
Pretérito perfecto.
rexi (reg-s-i)
rexisti
rexit (y o ) he regido, o regí,
etc.
nxeram
réxem s
réxerat (yo) había regido, etc.
réximus (nos.) hemos regido, o re-
rexistis
gimos, etc.
rexerunt o rexere
Pretérito plusaiamperfecto.
rexeramus
rexeratis
réxerant
(nos.) habíamos regido,
etc.L ección X X II.
5°
Futuro perfecto.
rexero
réxeris
réxerii
( y o ) habré regido,
etc.
rexérimus
rexéritis
réxerini
(n os.) habrem os regido
etc.
Subjuntivo.
Presente,
reg-am
reg-as
reg-ai (y o ) rija, etc.
reg-erem
rég-eres
rég-eret (yo ) rigiera, o rigiese,
o regiría, etc.
rexenm
réxeris
réxerii (y o ) haya regido, etc.
rexissem
rexisses
rexisset (y o ) hubiese, o hubiera,
o habría regido, etc.
reg anrns
reg-atis
reg-ant
(nos.) rijamos, etc.
Pretérito imperfecto.
(n os.) rigiéram os, o ri
giésem os, o regiríam os,
etc.
reg-eremus
reg-eretis
rég-erent
Pretérito perfecto.
rexenm us
rexéritis
réxerint
(n os.) hayamos regido,
etc.
Pretérito pluscuamperfecto.
rexissemus
rexissetis
rexissent
(n os.) hubiésem os, o hu-
biéramos, o habríamos
regido, etc.
Im p e r a tiv o ,
Près, : reg-e
F u t. : rég-ito
rige.
I
tú debes, é l debe
regir
rég-ite regid
reg-iiote
reg-unto vosotros debéis regir
ellos deben regir.
In fin itiv o ,
Presente : rjg-ere regir
Perfecto: rexisse haber regido
F u tu r o : rec-iurus (a, um) esse
haber de regir.
G e ru n d io .
(Nom .
Gen.
D at
A cus.
A b l.
regere
regir)
reg-endi
de regir
reg-endo
para regir
(ad) regendum (a) regir
reg-endo
de o por regir.
S u p in o s .
P a r tic ip io s .
Près, : reg-ens, gen. -entis que rige, rigiendo
que ha de regir,
Fu i. : rec-iurus, a, um
habiendo de regir.
rec-tum
rec-tu,
para regir
de o por regir.Lección XXtI,
51
Cuarta conjugación,
áudio, audivi, auditum, audTre, oír.
In d ic a tiv o .
Singular.
P lu ra l.
Presente.
áud-io
aud-is
atid-it (yo) oigo, etc.
aud-ieba?n
aud-iebas
aud-iebat (y o ) oía, etc.
áud-iam
áud-ies
áud-iet (y o ) oiré, etc.
k
aud-ivi
aud-ivisti
aud-ivit (y o ) he oído, u oí,
etc.
aud-íveram
aud-iveras
aud-íverat (y o ) había oído, etc.
atid-ívero
aud-íveris
aud-íverit (yo) habré oído, etc.
atid-imus
aud-itis
áud-iunt
(nos.) oimos, etc,
Pretérito impeifecto.
attd-iebamus
aud-iebatis
atid-iebant
(nos.) oíamos, etc.
Futuro imperfecto.
aud-iemus
aud-ietis
áud-ient
(n os.) oiremos, etc.
Pretérito perfecto.
aud-ívimus
aud-ivistis
aud-iveruní
(nos.) hemos oído, u
oímos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto.
aud-iveratjius
aud-iveratis
aud-íverant
(nos.) habíamos oído
etc.
Futuro perfecto.
aud-ivérimus
aud-ivéritis
aud-íverint
(nos.) habrem os oído
etc.
S u b ju n t iv o .
Presente,
áud-iam
áud-ias
áud-iat (y o ) oiga, etc.
aud-tretn
aud-ires
aud-irei (y o ) oyese, u oyera,
u oiría, etc.
aud-iverim
aud-íveris
aud-iverit (yo) haya oído, etc.
aud-iamus
aud-iaiis
áud-iant
(nos.) oigamos, etc.
Pretérito imperfecto.
¡ aud-iremus
j aud-iretis
! aud-irent
(nos.) oyésemos, u oyé
ramos, u oiríamos,
etc.
Pretérito perfecto.
aud-ivérijnus
aad-ivéritis
aud-íverint
(nos.) hayamos oído,
etc.Lección XXII.
52
Pretérito pluscuamperfecto.
aud-ivi$sem
aud-ivisses
aud-ivisset
aud-ivissemus
and-ivissetis
aud-ivissent
(y o ) hubiese, o hubiera,
o habría oído, etc.
(n o s.) hubiésem os, o
hubiéramos, o habría-
mos oído, etc
Im p e r a tiv o .
Pres. : aud-i
F u t. ; aud-ito
oye
!
tú debes, él
debe oir
aud-ite oíd
aud-itote
aud-iunto vosotros debéis oír
ellos deben oir.
In fin itiv o .
Presente :
Perfecto :
F u tu ro :
aud-ire oir
and-ivisse haber oído
aud-iturus (a, um) esse
haber de oir.
G e ru n d io .
(Nom .
Gen.
D at.
A cus.
A b l.
aud-ire
aud-iendi
aud-iendo
(ad) aud-iendum
aud-iendo
oir)
de oir
para oir
(a) oir
por o de oír.
S u p in o s ,
P a r tic ip io s .
Près.: áud-iens, gen. -entis
F u t, : aîid-itiirits, a, um
que oye, oyente, oyendo aud-itum
que ha de oir, habiendo aud-itu
de oir.
para oir
por o de oír.
O b s e r v a c ió n . L a conjunción »si» en castellano va a menudo seguida
del tiempo presente, aunque encierre la idea del tiempo futuro; en este
caso debe em plearse en latín el tiempo futuro ; v. g. : se lo daré (a él)
si lo pide — dado ei, si rogabit (y n o : rogat).
V o c a b u la r io .
castigo, avi, atum,
are
cu lpo,avi,atu m ,are
do, dedi, datum, are
dono, avi, atum, are
egrégius, a, um
emendo, avi, atum,
are
erro, avi, atum, are
inimicus, a, um
laudo, avi, atum,
are
monstro, avi, atum,
are
piscator, oris, m.
rogo, avi, atum, are
enmendar, corregir T ú llia, æ, f.
errar, engañarse,
vitupero, avi, atum,
perderse
are
castigar
reprender
dar
donar, regalar
excelente, ilustre
enem igo
alabar, ensalzar
mostrar
pescador
rogar, pedir
T ulia
desaprobar, vitu
perar.
E je r c ic io s .
I.— i. Sidera iter nautis monstrant. 2. Híeme nautæ æstatem
laudabunt. 3. Dabo libros eis, si rogabunt. 4. Nonne puellam
diligentem laudábitis? 5. Qui nos culpatis, vosne ipsos emendatis?Lección XXIII.
53
6, Cur me vituperabatis, vos ipsos laudabatis? 7. Agrícolas agrum,
equum militi donábimus. 8. Iúdici, viro iustissimo, rex iniustus
inimicus erat. 9. Tulliæ puellæ ôptimæ cur non praemium das?
10. Nemo tam pravos mores laudat.
II.— i. Vosotras, mujeres, que ensalzáis la injusticia, justamente
sufriréis el castigo. 2. A ti, hermana, que reprendiste a tu
hermano, dará él aquel regalo. 3. Justamente no alabasteis a
aquellos cuyas (= de quienes las) costumbres eran depravadas.
4.- Su muy excelente madre, que le ama a Ud. en extremo, le
alababa demasiado. 5. ¿Vosotros, que tan a menudo erráis,
queréis mostrarnos (= nos mostraréis) el camino? 6. Alabábamos
la conducta del valiente centurión Tulio. 7. No castigaré al
muchacho, si enmienda su conducta. 8. No errarán si el guía
les (a ellos) muestra el camino. 9. Erraron: el guía no les había
mostrado el camino. 10. Te pido me muestres el camino de la
ciudad.
L EC CIÓ N XXIII.
Concordancia del verbo con el sujeto. — Aposición
(substantivo atributo).
I. El verbo debe ir en plural, cuando el sujeto consta
de dos o más nombres o pronombres: en la concordancia
de la persona, la primera persona tiene la preferencia sobre
la segunda, y la segunda sobre la tercera; el castellano
concuerda en esto con el latín.
II. Uno o varios substantivos que se refieren a otro subs
tantivo o pronombre, como para calificar o explicarle,
llevan el nombre de aposición (atributo aposicional), debiendo
concordar en número y caso (y en género, si esto es posible)
con el nombre que califican ; v. g. :
Tullio discipulo (bono) hoc donum dabo — D a ré este regalo a mi (buen)
discípulo T u lio.
Ejercicios.
I.— i. Si tu et frater tuus peccaveritis, iúdices vos castigabunt.
2. Iúdicem, quia male iudicáverat, ego et frater meus gráviter
culpávimus. 3. Piscator et nauta, qui iter militibus ántea monstrá-
verant, iam ipsi erraverunt. 4. Milites ferro ignique agros regis
sui vastaverunt. 5. Hieme, si venti flabunt, nautæ mare for
midabunt. 6. Cur Tullium, hóminem innocentissimum, castiga
vistis? 7. Agricolae stultissimi æstate calorem, hieme frigus
culpaverunt. 8. Rex militibus, qui indigni erant donis, equos
pulchérrimos donáverat. 9. Nonne vobis hæc dona ego et Tullius54
Lección XXIV.
donávimus? ro. Grasci Troianos equo lígneo, dono pernicioso,
superaverunt. 1 1 . Qui virtutem máxime simulavere, ei iam máxime
erravere. 12. Quos quondam castigavistis, ei iterum peccarunt.
II. — i. Tú y yo hemos presentado (= donado) excelentes regalos
a su madre. 2. ¿Por qué castigó el injusto juez Tulio al inocente
Balbo (= hombre muy inocente) ? 3. En el invierno, oh agricultores,
os quejasteis del (= reprendisteis el . . .) frío, (y) en el estío
os quejáis del calor. 4. El rey dió un caballo al mismo soldado
a quien antes había reprendido. 5. Si vencéis al enemigo, oh
soldados, os ensalzaré. 6. ¿No reprendisteis, Tulio y tú, a Balbo?
7. Las mujeres temían el mar, porque los vientos habían soplado
con violencia. 8. ¿ No presentasteis vosotros, oh griegos, el
regalo pernicioso de un caballo de madera {= el caballo de
madera, un regalo perniciosísimo) a los troyanos? 9. ¿Por qué
errasteis vosotros, que a otros mostrasteis el camino? 10. Balbo
y tú culpasteis a Alejandro, el más ilustre de los generales.
LEC CIÓ N X X IV .
El infinitivo.
I. L o mismo en latín que en castellano, el infinitivo tiene
los mismos oficios que el nombre. Para formar los casos
oblicuos, sirve el gerundio.
II. El infinitivo empleado como sujeto o atributo puede
a su vez tener su régimen o calificativo.
Recuerde aquí el estudiante que el verbo principal de la
oración va de preferencia al fin.
Ejercicios.
I.— i. Peccare fácile est, mores emendare dificíllimum. 2. Quis
non divitias comparare optat? 3. Saltare dulce est puellis, sénibus
autem molestissimum. 4. Æstate omnes nare amamus. 5. Mélius
est virtutem quam aurum parare. 6. Amicum amare praesentem
dulce est ; desiderare absentem est tristissimum. 7. Peccare
leve est plerisque púeris: sénibus peccavisse est acerbissimum.
8. Pericula superare sæpe durum est, superasse semper dul
cissimum.
II. — i. ¿Es más fácil culpar o alabar? 2. ¿A quién no le
gusta nadar en el verano? 3. Es triste para el hombre el haber
pecado. 4. Muy grato es para todos el haber vencido graves
peligros con sabios consejos. 5. Los más de los hombres desean
adquirir oro y plata. 6. A Ud. y a mí nos gusta caminar de
noche; Tulio y su hermano prefieren caminar de día. 7. MuyLección XXV. — Lección XXVI.
fácil es nadar; dificilísimo es nadar bien.
triste; más triste es errar.
SS
8. Haber errado es
L ECCIÓ N