Słowniczek Harcersko-Polski

Wiedząc, że dla osób niewtajemniczonych język harcerza jest mało zrozumiały wychodzimy naprzeciw potrzebie lepszego porozumienia się, najczęściej rodziców z dziećmi. Udostępniamy słowniczek pojęć harcerskich, który ułożony jest alfabetycznie,
a dodatkowo na końcu umieściliśmy wykaz skrótów.

ALARM MUNDUROWY – sygnał lub rozkaz wzywający np. obóz lub drużynę do jak najszybszego stawienia się w wyznaczonym miejscu w pełnym umundurowaniu. Alarm pozwala na zebranie się szybko w wyjątkowej sytuacji, a także uczy karności oraz utrzymywania porządku (zwłaszcza na obozie).

BISZKOPT – żartobliwe określenie harcerza, który jest pierwszy raz na obozie.

CHORĄGIEW – jednostka organizacyjna ZHP, która obejmuje hufce na terenie jednego województwa (wyjątek: Chorągiew Stołeczna ZHP, która działa w granicach dawnego województwa stołecznego, oraz inne, pojedyncze przypadki niewielkich zmian terytorialnych).

CZUJ! – tradycyjne pozdrowienie zuchów.

CZUWAJ! – tradycyjne pozdrowienie harcerskie.

DRUH/DRUHNA – zwyczajowe określenie harcerza czy instruktora, stosowane zwłaszcza przy zwracaniu się do siebie (np. druhu Piotrze) lub mówieniu o innym harcerzu lub instruktorze (np. druhna Ewa powiedziała…).

DRUŻYNA – podstawowa jednostka organizacyjna w ZHP, składa się z kilku zastępów; liczy średnio 15–25 harcerzy. Na czele drużyny stoi drużynowy. Drużynę, w skład, której wchodzą zuchy, nazywamy gromadą zuchową.

DRUŻYNOWY – instruktor harcerski kierujący drużyną lub gromadą zuchową, który ma wiedzę i umiejętności potrzebne do wychowania i opieki nad dziećmi i młodzieżą.

DZIESIĄTKA (inne określenie: „dycha”) –potoczne określenie namiotu o podstawie 4x5 m i wysokości 2 m, zasadniczo przeznaczonego dla 10 osób, powszechnie użwanego na obozach harcerskich, choć zwykle mieści się w nim na obozie 5-7 osób. „Wysoka dziesiąka” –namiot wyższy od „dziesiątki” o 25 cm.

FINKA – krótki noż z zakrzywionym ostrzem, noszony przy pasie harcerskim, nóż fiński.

GŁÓWNA KWATERA ZHP – zarząd ZHP; działa pod kierunkiem Naczelnika ZHP. Potocznie: także określenie siedziby władz naczelnych ZHP w Warszawie przy ul. Konopnickiej 6.

GROMADA ZUCHOWA – podstawowa jednostka organizacyjna w ZHP skupiająca 15–25 zuchów; składa się z kilku szóstek.

GWIAZDKA ZUCHOWA – określenie stopnia „wtajemniczenia” zucha. W ZHP są trzy gwiazdki: zuch ochoczy, sprawny i gospodarny; ich nazwy najlepiej charakteryzują poziom, jaki musi osiągnąć zuch, aby zdobyć kolejną gwiazdkę. Zuch zdobywa gwiazdki po kolei, realizuje ich zadania ustalone wcześniej z drużnowym. Na znak zdobycia gwiazdki odnawia swoją Obietnicę Zucha, a na mundurze zakłada pod znaczkiem zucha, na pasku w barwach gromady, białą gwiazdkę.

HARCERZE – członkowie ZHP w wieku 10–13 lat.

HARCERZE STARSI – członkowie ZHP w wieku 13–16 lat.

HARCMISTRZ – najwyższy (trzeci) stopień instruktorski, oznaczany na mundurze czerwoną podkładką pod krzyżem harcerskim.

HUFIEC – jednostka organizacyjna ZHP obejmująca gromady zuchowe, drużyny i szczepy działające najczęściej na terenie jednej miejscowości, dzielnicy miasta lub gminy. Na czele hufca stoi komendant hufca.

INSTRUKTOR ZHP – członek ZHP w wieku min. 16 lat, ktory ma wiedzę i umiejętności potrzebne do wychowania i opieki nad dziećmi i młodzieżą. Instruktorem ZHP zostaje się po zrealizowaniu próby instruktorskiej i złożeniu Zobowiązania Instruktorskiego. Instruktorzy zdobywają stopnie instruktorskie (zobacz): przewodnik (oznaczany na mundurze granatową podkładką pod krzyżem harcerskim), podharcmistrz (podkładka zielona) i harcmistrz (podkładka czerwona). Pozytywne odbycie próby na stopień instruktorski (trwającej zwykle 1–2 lata) jest warunkiem zdobycia stopnia instruktorskiego. Stopnie instruktorskie przyznaje komendant hufca lub chorągwi albo Naczelnik ZHP na wniosek odpowiedniej komisji stopni instruktorskich.

ISKRA (iskierka, iskra przyjaźni) – zwyczaj harcerski stosowany w harcerskim kręgu: prowadzący (np. drużynowy) puszcza „iskrę”, która polega na uściśnięciu dłoni stojącej w kręgu obok osoby; po otrzymaniu „iskry” każda osoba musi uścisnąć dłoń kolejnej osoby, w ten sposób „iskra” zatacza całe koło, wracając do prowadząego; przekazywanie odbywa się w ciszy, czasami w momencie uścisku dłoni wypowiada się harcerskie pozdrowienie „Czuwaj!”.

KANADYJKA – składane łóżko polowe z płótna rozciągniętego na

drewnianym stelażu. Kanadyjka jest powszechnie wykorzystywana na obozach harcerskich i koloniach zuchowych.

KANGURKA – nieprzemakalna kurtka z kapturem i kangurzą kieszenią na piersi, zakładana przez głowę.

KOMENDA HUFCA – zespół instruktorów ZHP, kierujący pracą hufca, któremu przewodzi komendant hufca.

KOMENDANT – szef jednostki organizacyjnej ZHP: szczepu (komendant szczepu), hufca (komendant hufca), chorągwi (komendant chorągwi) lub osoba kierująca obozem harcerskim(komendant obozu) bądź koloni zuchowej (komendant kolonii).

KOMINEK – forma podobna do ogniska, ale odbywająca się w pomieszczeniu zamkniętym, przy świecach.

KOMISJA STOPNI INSTRUKTORSKICH (KSI) – zespół doświadczonych instruktorów, którzy zajmują się zatwierdzaniem programów prób na stopnie instruktorskie, monitorowaniem przebiegu prób oraz ich oceną po zrealizowaniu wszystkich przewidzianych w próbie zadań.

KRĄG (krąg przyjaźni) – obrzęd kończący harcerskie spotkanie, któremu towarzyszy obrzędowa pieśń.

KRĄG RADY – obrzędowa część zbiórki zuchów, podczas której wszyscy – zuchy i kadra gromady zuchowej – decydują o najważniejszych sprawach gromady, jak np. przyznanie sprawności, wydatkowanie funduszy gromady, nagradzanie zuchów.

KWATERKA – grupa wykonująca podstawowe prace logistyczne na kilka dni przed rozpoczęciem obozu harcerskiego.

KWATERMISTRZ – doświadczony harcerz bądź instruktor zajmujący się sprawami gospodarczymi, sprzętowymi w danej jednostce harcerskiej lub na obozie.

LILIJKA – tradycyjny symbol harcerski w kształcie lilii, noszony m.in. na nakryciu głowy.

NIEPRZETARTY SZLAK – ruch w ZHP pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi, sposób pracy z dziećmi niepełnosprawnymi w ZHP.

NIEZBĘDNIK – zestaw turystyczny składający się z łyżki i widelca spiętych razem.

NS – 1. potoczne określenie namiotu o wysokości ponad 2 m, połkolistego, z okrągłymi oknami; używanego na obozach

harcerskich do celów mieszkalnych oraz magazynowych. 2. skrót, zobacz: Nieprzetarty Szlak.

OBIETNICA ZUCHA – najważniejszy dla zucha, uroczysty obrzęd, podczas którego zuch wypowiada słowa Obietnicy Zucha i otrzymuje

znaczek zucha.

(SPRAWNOŚĆ HARCERSKA) TROP HARCERSKI – zdobyta i udowodniona działaniem umiejętność, którą harcerz potrafi posłużyć się w razie potrzeby; przyznanie sprawności jest uznaniem umiejętności harcerza w danej dziedzinie. Zdobyte sprawności harcerskie oznacza się kolorowymi okrągłymi emblematami na prawym rękawie munduru.

(SPRAWNOŚĆ ZUCHOWA ) TROP ZUCHOWY– zdobyta przez zucha i udowodniona działaniem umiejętność, wiedza. Sprawności zuchy zdobywają indywidualnie i całą gromadą. Zdobywając sprawności zespołowe na zbiórkach gromady, zuchy bawią się (np. w listonoszy, leśników, podrożników, Indian) i przez zabawę w kogoś lub w coś zdobywają nowe umiejętności i wiedzę.
Sprawności indywidualne zuchy zdobywają samodzielnie, realizując kilka zadań. Dotyczy to zwykle swoich zainteresowań (np. mistrz gier i zabaw). Zdobyte sprawności zuchowe oznacza się kolorowymi trójkątnymi emblematami na prawym rękawie munduru zucha.

STATUT ZHP – najwyższy rangą dokument wewnętrzny ZHP, określający najważniejsze zasady funkcjonowania ZHP.

STOPIEŃ HARCERSKI – określenie poziomu wiedzy, umiejętności i wyrobienia harcerskiego harcerzy. Stopnie zdobywa się realizując zadania określone w programie próby na stopień.
Stopnie oznacza się na naramiennikach munduru oraz na krzyżu harcerskim.

W ZHP istnieje sześć stopni harcerskich:

– ochotniczka/młodzik – oznaczenie: jedna belka

– tropicielka/ wywiadowca – oznaczenie: dwie belki

– pionierka/odkrywca – oznaczenie: jedna krokiewka, dodatkowo srebrna lilijka nabita na krzyżu harcerskim

– samarytanka/ ćwik – oznaczenie: dwie krokiewki, dodatkowo złota lilijka na krzyżu harcerskim

– harcerka orla/harcerz orli – oznaczenie: jedna gwiazdka, dodatkowo złote: lilijka i okrąg na krzyżu harcerskim

– harcerka Rzeczypospolitej/harcerz Rzeczypospolitej – oznaczenie: dwie gwiazdki, dodatkowo złote: lilijka, okrąg i wieniec na krzyżu harcerskim.

 OBOŹNY – osoba pilnująca porządku i dyscypliny na obozie.

 OBÓZ HARCERSKI – kilkutygodniowy wyjazd wakacyjny harcerzy, tradycyjnie do lasu pod namioty.

 OBRZĘDOWOŚĆ – przyjęta na określony czas (np. na okres obozu harcerskiego) konwencja zabawy, pomagająca w realizacji założonych celów wychowawczych.

 PIERŚCIEŃ – (inaczej skuwka) element umundurowania spinający chustę.

 PIGUŁA – potoczne określenie pielęgniarki, zwłaszcza na obozie harcerskim.

 PIONIERKA – pierwsze dni obozu harcerskiego przeznaczone na wykonanie wyposażenia obozowego; także określenie czynności

wykonywania tego wyposażenia.

PODHARCMISTRZ – drugi stopień instruktorski, oznaczany na mundurze zieloną podkładką pod krzyżem harcerskim.

 PODKŁADKA – kwadratowy kawałek filcu w kolorze granatowym, zielonym lub czerwonym, umieszczany pod krzyżem harcerskim dla
znaczenia stopnia instruktorskiego.

PODOBÓZ – autonomiczna terytorialnie i programowo jednostka wchodząca w skład obozu harcerskiego.

PRAWO HARCERSKIE – zbiór najważniejszych zasad obowiązujących wszystkich członków ZHP z wyjątkiem zuchów (ich obowiązuje Prawo Zucha). Prawo Harcerskie liczy dziesięć punktów.

PRAWO ZUCHA – zbiór najważniejszych zasad obowiązujących

wszystkie zuchy. Prawo Zucha liczy sześć punktów.

PRZEWODNIK – pierwszy stopień instruktorski, oznaczany na mundurze granatową podkładką pod krzyżem harcerskim. Przewodnik jest przygotowany do prowadzenia gromady lub drużyny.

PRZYBOCZNY – starszy harcerz lub instruktor ZHP pomagający drużynowemu w prowadzeniu drużyny.

PRZYRZECZENIE HARCERSKIE – najważniejszy dla harcerza, uroczysty obrzęd harcerski, podczas którego harcerz wypowiada słowa Przyrzeczenia Harcerskiego i otrzymuje krzyż harcerski.

RADA DRUŻYNY – grono składające się zwykle z kadry drużyny oraz zastępowych, które podejmuje kolegialnie najważniejsze decyzje w drużynie (np. przyznanie sprawności lub stopni harcerskich).

RAJD – jedno- lub kilkudniowa wycieczka harcerska polegająca na wędrówce połączonej ze zwiedzaniem i wykonywaniem różnych zadań.

ROGATYWKA – harcerskie nakrycie głowy z daszkiem i kwadratowym denkiem, do którego przypina się lilijkę.

SKŁADKA CZŁONKOWSKA – kwota pieniężna wpłacana do wspólnej kasy ZHP, służąca pokryciu podstawowych potrzeb organizacji. Składka ma w harcerstwie znaczenie nie tylko ekonomiczne, ale także wychowawcze (uczenie systematyczności, oszczędności). Składki w ZHP płacą wszyscy z wyjątkiem członków Nieprzetartego Szlaku. Obowiązek płacenia składek wynika wprost z ustawy o stowarzyszeniach.

SKŁADNICA HARCERSKA – sklep z umundurowaniem i wyposażeniem harcerskim.

STOPIEŃ INSTRUKTORSKI – określenie poziomu wiedzy, dojrzałości społecznej i umiejętności wychowawczych instruktora harcerskiego; w ZHP istnieją trzy stopnie instruktorskie:

– przewodnik – oznaczenie: granatowa podkładka pod krzyżem harcerskim

– podharcmistrz – oznaczenie: zielona podkładka pod krzyżem harcerskim

– harcmistrz – oznaczenie: czerwona podkładka pod krzyżem harcerskim.

STRAŻNIK OGNIA – funkcja honorowa pełniona przez harcerza podczas ogniska harcerskiego; zadaniem strażnika ognia jest utrzymywanie ognia – tak, aby ognisko nie zgasło.

SZCZEP – kilka współpracujących ze sobą gromad lub drużyn; szczepem kieruje komendant szczepu (szczepowy).

SZNUR FUNKCYJNY – element umundurowania, oznaczający pełnioną funkcję (kolorem oraz sposobem noszenia), np.:

– sznur brązowy – zastępowy

– sznur zielony – przyboczny

– sznur granatowy – drużynowy

– sznur granatowy poczwórnie pleciony – komendant szczepu

– sznur srebrny poczwórnie pleciony – komendant hufca.

SZÓSTKA – grupa kilku zuchów, wykonująca razem zadania podczas

zbiórki zuchowej, na czele z szóstkowym.

SZÓSTKOWY – zuch stojący na czele grupy kilku zuchów (szóstki

zuchowej).

ŚLEDŹ – drewniany lub metalowy klin wbijany w ziemię, o który zaczepia się napiętą linkę rozbitego namiotu.

WARTA – służba pełniona zwykle na obozie przez harcerzy, której celem jest pilnowanie terenu obozu; wbrew pozorom warta ma znaczenie głównie wychowawcze. Warta honorowa – straż honorowa pełniona zazwyczaj podczas oficjalnych uroczystości, np. przy pomniku.

WĘDROWNICY – członkowie ZHP w wieku 16–25 lat.

ZAPAŁKA – rurka, zwykle aluminiowa, tworząca boczne rusztowanie

namiotu dziesięcioosobowego (patrz: dziesiątka).

ZASTĘP – kilkuosobowa grupa harcerzy, wykonująca razem zadania

podczas zbiórki, rajdu i na obozie, której przewodzi zastępowy.

ZASTĘPOWY – harcerz stojący na czele kilkuosobowej grupy harcerzy (zastępu).

ZBIÓRKA – cykliczne, tematyczne spotkanie określonej grupy członków ZHP, np. zbiórka drużyny harcerskiej, zbiórka gromady zuchowej. Zbiórka gromady odbywa się zwykle raz w tygodniu i trwa ok. 1,5 godziny, zbiórka drużyny – modelowo raz na kilka tygodni, zbiórka zastępu – modelowo raz w tygodniu.

 ZUCHY – członkowie ZHP w wieku 6–10 lat.

CZĘSTO SPOTYKANE SKRÓTY:

- hm. – patrz: harcmistrz

- HO – harcerz orli/harcerka orla – piąty stopień harcerski

- KSI – patrz: komisja stopni instruktorskich

- phm. – patrz: podharcmistrz

- pwd. – patrz: przewodnik

- WAGGGS – Światowa Organizacja Przewodniczek i Skautek (World Association of Girl Guides and Girl Scouts), której ZHP jest członkiem

- WOSM – Światowa Organizacja Ruchu Skautowego (The World Organization of the Scout Movement), której ZHP jest członkiem

- ZHP – Związek Harcerstwa Polskiego, największa organizacja harcerska w Polsce

- ZHR – Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej, druga, co do wielkości organizacja harcerska w Polsce