Το χωριό Γαλάτσι γεννιέται

Το Γαλάτσι γεννιέται

Το 1842, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Αθήνας (1833), ο ιστορικός Διονύσιος Σουρμελής αναφέρει ότι το Λυκοβούνι (εννοώντας τα Τουρκοβούνια) φτάνει «μέχρι του χωρίου Γαλάκη», κάτι που σημαίνει ότι την εποχή εκείνη το Γαλάτσι όχι μόνο έχει αρχίσει να κατοικείται, αλλά θεωρείται και χωριό. Μέχρι τότε, πιθανόν να θεωρούταν επισήμως μέρος της ευρύτερης περιοχής Εύμορφη Εκκλησιά (Ομορφοκκλησιά).

Το Γαλάτσι εκείνης της εποχής ήταν πολύ μικρό· αποτελούταν από λίγες αγροικίες γύρω από το Παλαιό Τέρμα και έμοιαζε αποκομμένο από την Αθήνα, αφού ο μόνος δρόμος που το συνέδεε με τα Πατήσια (η σημερινή λεωφόρος Γαλατσίου) ήταν ένα κακοτράχαλο ρέμα, γεμάτο βράχους και λακκούβες.

Όπως φαίνεται στους πιο κάτω χάρτες (1883, 1908, 1923), το Γαλάτσι μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, έμοιαζε με απομονωμένο χωριουδάκι, που κέντρο του είχε την Αγία Γλυκερία και τη διάσημη πηγή της. Με το πέρασμα του χρόνου, ο αστικός ιστός εξαπλώθηκε από την οδό Πατησίων και έφτασε στην περιοχή μας.

[Εικόνες 1, 2, 3]

Η οικογένεια Γαλάκη και η προφορά των Αθηναίων

Η σημερινή ονομασία «Γαλάτσι» προήλθε από το όνομα της οικογένειας Γαλάκη. Αυτό δεν φανερώνεται μόνο από την παραπάνω αναφορά του Διονύσιου Σουρμελή, αλλά και από παλαιότερα συμβόλαια (1824-1826), στα οποία διαβάζουμε ότι π.χ. μια νύφη κληρονόμησε από τη μητέρα της «ελαιόδεντρα εις Γαλάκη», ότι οι γονείς μιας άλλης της έδωσαν για προίκα «ελαιόδεντρα εις το Γαλάτσι» και πως μια τρίτη προικίσθηκε με «ελαιόδεντρα εις Γαλάτζι». Όπως γίνεται φανερό, οι εκφράσεις εις το Γαλάτσι, εις Γαλάκη και εις Γαλάτζι χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα και εναλλακτικά για τον ίδιο τόπο.

Αν αυτό σας φαίνεται περίεργο, να και κάτι ακόμα πιο παράξενο: ο Συμεών Γαλάκης, διάσημο μέλος της οικογένειας Γαλάκη αλλά και σημαίνον πρόσωπο της τότε αθηναϊκής κοινότητας, υπογράφει την εποχή εκείνη άλλοτε ως Γαλάκης και άλλοτε ως Γαλάτζης! Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό;

Την εξήγηση μας δίνει η γλωσσολογία: Στο παλιό αθηναϊκό ιδίωμα, στον τρόπο δηλαδή που μιλούσαν οι Αθηναίοι εκείνης της εποχής, επικρατούσε «τσιτακισμός»: οι Αθηναίοι πρόφεραν δηλαδή το «κ» ως «τσ» όταν στη λέξη ακολουθούσε «ε» ή «ι». Έτσι η γραφή "Γαλάκης", "Γαλάτσης" και "Γαλάτζης" διαβαζόταν με τον ίδιο τρόπο. Κάπως έτσι και η εκκλησία της οικογένειας Καρύκη έμεινε σήμερα γνωστή ως «Καρύτση».

[Εικόνες 4, 5, 6]

Τα δάση γίνονται οικόπεδα

Το δάσος θεωρείται από τους ανθρώπους δώρο της φύσης και πηγή ζωής· σε περιόδους φτώχειας και αβεβαιότητας όμως, μένει συνήθως απροστάτευτο. Κατά τα χρόνια που οι Έλληνες βρίσκονταν υπό τουρκικό ζυγό, πολλά δάση αραίωσαν λόγω συστηματικής ξύλευσης αλλά και των ανορθόδοξων μεθόδων βόσκησης που εφάρμοζαν οι κατατρεγμένοι ορεσίβιοι. Με το ξεκίνημα του αγώνα της ανεξαρτησίας, η πολεμική αναστάτωση, η χαλάρωση των κρατικών ελέγχων και η μετέπειτα αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος που έφερε η απελευθέρωση, επέτρεψαν σε πολλούς επιτήδειους (ιδιώτες, κοτζαμπάσηδες, αλλά και μοναστήρια) να αυξήσουν την περιουσία τους καταπατώντας δημόσια γη. Κάπως έτσι η Εύμορφη Εκκλησιά, πριν καν απελευθερωθεί η Αττική από τους Τούρκους, χωρίζεται σε οικόπεδα και αρχίζει να πωλείται από μέλη της οικογένειας Κοτζιά. Αφού περνάει από πολλούς ιδιοκτήτες, αγοράζεται τελικά από τον Ανδρέα Κομπατή που τη συνενώνει και την κληροδοτεί (1864) στην Αικατερίνη Βεΐκου. Με το όνομα της οικογένειάς της έμελλε να μείνει γνωστή η περιοχή ως τις μέρες μας. Ο «άγριος τόπος» που υπήρχε εκεί, μετατράπηκε σε κτήματα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα δάση της Αττικής συνέχισαν να περιορίζονται με ευθύνη τόσο της πολιτείας, όσο και των ίδιων των πολιτών. Ιδιαίτερα οι βοσκοί, λέγεται πως χωρίς δεύτερες σκέψεις έβαζαν φωτιά σε μεγάλες εκτάσεις με φρύγανα, για να τις μετατρέψουν σε βοσκοτόπια για τα ζώα τους.

[Εικόνα 7]

Ειδήσεις από πυρκαγιές σε όλη την Ελλάδα, γεμίζουν τις εφημερίδες το καλοκαίρι του 1843.

Τα βουνά γίνονται νταμάρια

Τα βουνά της Αττικής δεν είχαν καλύτερη τύχη από τα δάση της. Η Αθήνα λίγο μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους, ανακηρύσσεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους και γνωρίζει τεράστια ανάπτυξη. Μέσα σε 30 μόλις χρόνια (1834-1864) ο πληθυσμός της εξαπλασιάζεται. Για να χτιστούν τα νέα της σπίτια, χρησιμοποιούνται υλικά τόσο από γύρω βουνά όπως η Πεντέλη, όσο και από τα υψώματα του κέντρου: νταμάρια ανοίγουν πληγές στις πλαγιές της Πνύκας, του Φιλοπάππου και του λόφου του Στρέφη, ενώ άλλα δίνουν στον Λυκαβηττό το περίεργο σχήμα που έχει σήμερα· το τοπίο καταστρέφεται και πολλές αρχαιότητες κινδυνεύουν. Η κυβέρνηση προσπαθεί να περιορίσει τη λειτουργία των λατομείων, χωρίς όμως επιτυχία.

[Εικόνα 8]

Αθήνα 1869 - Η καταστροφή του λόφου του Στρέφη από τη λειτουργία των λατομείων είναι ήδη φανερή.

Το Γαλάτσι στα νέα της εποχής

Στο μεταξύ, το Γαλάτσι διανύει τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του, αραιοκατοικημένο και ήσυχο. Το 1896 ζουν σε αυτό μόλις 233 άνθρωποι (126 άνδρες και 107 γυναίκες), οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η ομορφιά και η ησυχία του τοπίου, ελκύουν στην περιοχή μορφές όπως ο Αγίος Νεκτάριος, που τότε ήταν διευθυντής στη Ριζάρειο Σχολή. Μόνος του ή συνοδευόμενος από τους μαθητές του, λέγεται πως επισκεπτόταν το μοναστήρι της Αγίας Γλυκερίας τακτικά.

Στις εφημερίδες της εποχής, το Γαλάτσι αναφέρεται σε περιπτώσεις σπουδαίων συμβάντων:

το 1877, όταν ένας λύκος κατεβαίνει από τα Τουρκοβούνια και πνίγει 120 πρόβατα! [Εικόνα 9]

Λύκος όρμησε στο κοπάδι του Κωνσταντέλλου από το Λιδωρίκι. Το κοπάδι βρισκόταν έξω από τα Πατήσια στη θέση Γαλάτσι.

Από τα 140 πρόβατα που το αποτελούσαν, ο λύκος έπνιξε τα 120 και μετά το έσκασε, αφού ο βοσκός έλειπε.

το 1892, όταν στην Όμορφη Εκκλησιά (Το Άστυ· Επιθεώρησις· Εφημερίς)

ή στην Αγία Γλυκερία (Ακρόπολις)

γίνεται μονομαχία με πιστόλια! [Εικόνα 10]

Το άρθρο στο Άστυ αναφέρει: "Η Όμορφη Εκκλησιά βρίσκεται πίσω από τον λόφο της θέσης Γαλάτσι, όπου υπάρχει ο μικρός ναός της αγίας Γλυκερίας. Η Όμορφη Εκκλησιά είναι θέση γνωστότατη σε όλους τους κυνηγούς της πόλης μας και έχει λάβει το όνομα αυτό από μια ερειπωμένη πια εκκλησία των βυζαντινών χρόνων. Δίπλα σε αυτήν υπάρχει ένας αχυρώνας και πίσω από τον αχυρώνα αυτόν ακριβώς έγινε η συνάντηση".

Η Επιθεώρησις σημειώνει: "η μονομαχία θα ελάμβανε χώραν την πρωΐαν παρά την θέσιν Ώμορφη-Εκκλησιά, μεταξύ της θέσεως Γαλάτσι και της Κηφισιάς".

Η Εφημερίς περιγράφει: "Ώρα είχεν ορισθή η 7 π.μ. της χθες και τόπος η Εύμορφη Εκκλησιά, απέχουσα 1/2 ώραν της Αγίας Γλυκερίας".

Αντιθέτως, η Ακρόπολις γράφει: "Το τοπίον της Αγίας Γλυκερίας, γνωστής εις τους κυνηγούς υπό την επωνυμίαν Ώμορφη Εκκλησιά απέχει περί την 1 και 1/2 ώρα των Αθηνών. Κείται βορειανατολικώς και όπισθεν του Πολυγώνου του ιππικού και πολλάκις εξελέγη ως τόπος μονομαχίας".

το 1894, όταν ο διάδοχος του θρόνου διοργανώνει εκεί το πρώτο «Κυνήγι της Αλεπούς»! [Εικόνα 11]

Το κυνήγι της αλεπούς ήταν παιχνίδι φερμένο από το εξωτερικό. Ο λαός, παρότι εξαθλιωμένος από τη φτώχεια, διψούσε για θεάματα. Ήταν μια εποχή που οι Έλληνες αναζητούσαν τη νέα, ευρωπαϊκή τους ταυτότητα... Οι παραδοσιακές τους φορεσιές και τα τσαρούχια είχαν πρόσφατα αρχίσει να αντικαθίστανται από παντελόνια και ρούχα δυτικά, όπως αυτά που φοράμε σήμερα.

Για το κυνήγι της αλεπούς, είχαν σταλεί προσκλήσεις στις σημαντικότερες αθηναϊκές οικογένειες και όλοι το περίμεναν με ανυπομονησία. Ο απλός κόσμος θα είχε την ευκαιρία να διασκεδάσει, βλέποντας πλούσιους κυρίους στα άλογά τους, κυρίες με στολές ιππασίας και νεαρούς αξιωματικούς να κάνουν επίδειξη ιππικών ικανοτήτων. Όμως ο καιρός χάλασε και έτσι το παιχνίδι αναβλήθηκε. Ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής βρήκε την ευκαιρία να γράψει μερικούς στίχους, που καθόλου δεν θυμίζουν την παλιά προσευχή στον Δία:

«Ανάθεμά σε ουρανέ, που βρέχεις κάθε τόσο, και δεν αφήνεις γελαστή και εγώ να ξεφαντώσω

Ανάθεμά σε ουρανέ, που βρέχεις για γινάτι και σε μιαν άκρα απελπισιά βυθίζεις το Παλάτι,

γιατί, με λάσπες δεν μπορεί στην Αλεπού να τρέξει κι η δόξα νέα στέφανα γι’ αυτό να ξαναπλέξει.»

Πηγές Εικόνων:

Εικόνες 1, 2, 3

α. Χάρτης της Αθήνας του Kaupert (1883). Στο Curtius 1903, ανακτήθηκε από τη σελίδα digi.ub.uni-heidelberg.de

β. Χάρτης της Αθήνας του Α.Σ. Γεωργιάδη (1908). Ιδιοκτησία Harvard University Library, ανακτήθηκε από sepolia.net

γ. Χάρτης της Αθήνας στον Οδηγό της Αττικής (1923), εκδόσεων Ελευθερουδάκη.

Σημείωση 1:

[Στο πωλητήριο συμβόλαιο αρ. 691 που συνέταξε ο νοτάριος Παναγής Πούλος το 1833, αναφέρονται ζευγαρόσπιτα στην περιοχή Εύμορφη Εκκλησιά (βλ. Πετρόπουλος 1957). Αυτό πρώτον αποτελεί ένδειξη ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικείται τουλάχιστον από την εποχή της απελευθέρωσης.

Δεύτερον, σε συνδυασμό με την απογραφή του 1896 που θέλει την Εύμορφη Εκκλησιά έρημη, κατοικημένη από μόλις ένα άτομο (σε σύγκριση με το Γαλάτσι που εκείνη την εποχή αναφέρεται ότι κατοικείται από 233), δείχνει ότι πιθανόν στα χρόνια πριν το 1842, στο τοπωνύμιο Εύμορφη Εκκλησιά περιλαμβάνεται και το Γαλάτσι.

Αυτή η υπόθεση ενισχύεται από το γεγονός ότι στο βασιλικό διάταγμα του 1840 για την συγχώνευση χωριών στον νέο δήμο της Αθήνας, δεν γίνεται λόγος για «Γαλάτσι» (θυμίζουμε ότι μετά από 2 μόλις χρόνια ο Σουρμελής το χαρακτηρίζει χωριό), αναφέρονται ωστόσο τα Πατήσια, το Γυψέλι (η Κυψέλη) και η Εύμορφη Εκκλησιά!]

Παρόλα αυτά, όπως αναλύεται στη σημείωση αρ.3, το Γαλάτσι ως τοποθεσία (Γαλάτσι, Γαλάκη και Γαλάτζι) συναντάται ήδη σε συμβόλαια από το 1824.

Σημείωση 2:

[Για την απελπιστική κατάσταση της λεωφόρου Γαλατσίου (του μοναδικού δρόμου που οδηγούσε από τα Πατήσια στο Γαλάτσι) στις αρχές του 20ού αιώνα, μας ενημερώνει το παρακάτω χαρακτηριστικό άρθρο της εφημερίδας ΣΚΡΙΠ (8 Μαΐου 1904 και όχι 6 Μαΐου, όπως αναφέρεται στον Χατζούδη). Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι 50 χρόνια πριν -κάπου δηλαδή στα 1842-, το χωριό Γαλάκη ήταν σχεδόν αποκομμένο από την Αθήνα.]

Εικόνες 4, 5, 6

α. Αθηναίος με γιορτινή φορεσιά, στο Stackelberg 1831.

β. Απόσπασμα από το προικοσύμφωνο αρ. 58 που συνέταξε ο νοτάριος Παναγής Πούλος την 1η Οκτωβρίου 1824. Αναφέρονται είδη ένδυσης και οικοσκευής που σήμερα είναι σχεδόν άγνωστα.

γ. Αθηναία με τα καλά της ρούχα, στο Stackelberg 1831.

Σημείωση 3:

[Οι εκφράσεις στην παράγραφο είναι από συμβόλαια του νοταρίου Παναγή Πούλου (βλ. Πετρόπουλος 1957), συγκεκριμένα:

α. «εις το Γαλάτσι» Γ.Α.Κ. 1 φύλλο 6, 30 Ιανουαρίου 1824 (συμβόλαιο 14)

β. «εις Γαλάκην» Γ.Α.Κ. 1 φύλλο 31, 1 Οκτωβρίου 1824 (συμβόλαιο 58)

γ. «εις Γαλάτζιν» Γ.Α.Κ. 1 φύλλο 85, 12 Μαΐου 1826 (συμβόλαιο 172)

Διαφορετική απόδοση του επιθέτου του Γαλάκη συναντάμε π.χ. στα συμβόλαια 707 και 708 του ίδιου νοταρίου. ]

Σημείωση 4:

[Για την ετυμολογία του ονόματος Γαλάτσι -εκτός της θεωρίας που υποστηρίζεται στο κείμενο- εμφανίζονται στη βιβλιογραφία τουλάχιστον τρεις ακόμα, περισσότερο ή λιγότερο πειστικές:

1. Στο βιβλίο του Κορομηλά, διαβάζουμε ότι το Γαλάτσι πήρε το όνομά του από τον Κωνσταντίνο Γαλάτη, που ήταν δήμαρχος Αθηναίων μεταξύ 1854-1857 και ανήκε στην οικογένεια Γαλάκη. Απέναντι στη θεωρία αυτή παραθέτουμε τρία επιχειρήματα:

α. Η οικογένεια Γαλάτη δεν ταυτίζεται με την οικογένεια Γαλάκη. Η πρώτη ήταν επτανησιακής καταγωγής -μέλος της και ο διάσημος Φιλικός Νικόλαος Γαλάτης-, ενώ οι Γαλάκηδες ήταν παλιά αρχοντική οικογένεια της Αθήνας -ο Συμεών Γαλάκης συμμετέχει σε ψήφισμα του 1819 για τη δημογεροντία των Αθηναίων (βλ. Καμπούρογλου).

β. Το Γαλάτσι αναφέρεται σε διάφορες πηγές (π.χ. Σουρμελή) πριν τη θητεία του Γαλάτη που ξεκίνησε το 1854.

γ. Το όνομα Γαλάτη όντως χρησιμοποιείται για την περιοχή από ορισμένους συγγραφείς, αλλά και πάλι μπορούμε να εντοπίσουμε αναφορές πριν τη θητεία του δημάρχου. Για παράδειγμα, το 1838 ο Πιττάκης γράφει ότι ίχνη από άμαξες και μεγάλες πέτρες που εντόπισε στην περιοχή Γαλλάτη, τον έκαναν να πιστέψει ότι από εκεί περνούσε η πεντελική οδός. (Παρεμπιπτόντως, σήμερα γνωρίζουμε ότι η «οδός της λιθαγωγίας» -ο δρόμος από όπου τα πεντελικά μάρμαρα μεταφέρονταν για να φτάσουν στον βράχο της Ακρόπολης- δεν περνούσε από το Γαλάτσι (βλ. Το Βήμα)).

2. Πολλές ιστοσελίδες και βιβλία, αναπαράγουν την μάλλον αφελή θεωρία ότι το όνομα Γαλάτσι προέκυψε από το διαλάλημα των βοσκών, που τριγύριζαν για να πουλήσουν τα προϊόντα τους στις γειτονιές, φωνάζοντας «γάλα-γάλα-γαλατάκι».

3. Μια τρίτη θεωρία, θέλει το Γαλάτσι να πήρε το όνομά του από

την πόλη Γκαλάτσι (Galaţi) της Ρουμανίας. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, θεωρούμε ότι θα χρειαζόταν είτε να έχει προηγηθεί κάποιου είδους μετανάστευση από τον τόπο αυτόν, είτε το όνομα να έχει αποδοθεί τιμητικά σε σχέση με κάποιο γεγονός της εποχής. Καθώς από τις πηγές δεν μας παραδίδεται τίποτα από τα δύο, η άποψη αυτή δεν μπορεί να γίνει ιδιαίτερα πειστική. Εκτός αυτού, πολλές πηγές δείχνουν ότι η επίσημη ονομασία της ρουμανικής πόλης στα ελληνικά ήταν Γαλάζιον (βλ. άρθρο της εφημερίδας ΑΙΩΝ 25/3/1857, χρονολόγιο Κρέμου 1879 για τη «μάχη εν Γαλαζίω», εγκυκλοπαίδεια Ηλίου τ.Δ' σ. 933 -λήμμα Γαλάζιον) ενώ τα ονόματα Γαλάτζι, Γαλάτζιον (βλ. γράμματα του 1821 στον Ξάνθο) και Γαλάτσι χρησιμοποιούνταν στην πιο καθημερινή γλώσσα.]

Εικόνα 7

Κολάζ άρθρων από την εφημερίδα Η Ταχύπτερος Φήμη.

Σημείωση 5:

[Η δασική πολιτική μετά την απελευθέρωση ήταν ακόμα στα σπάργανα. Ο αντιβασιλέας Μάουρερ, αναφέρει το 1835 ότι τα κρατικά δάση που κατάφερε να εντοπίσει ήταν μόνο τρία. Στα χρόνια που ακολούθησαν έγιναν σημαντικά θετικά βήματα, υπήρχαν όμως και περιπτώσεις, στις οποίες η κρατική αδιαφορία ήταν εμφανής. Παρά π.χ. τον σαφή νόμο απαγόρευσης της εκποίησης δασών, στην πράξη δεν υπήρχε τιμωρία για τους καταπατητές και τους εμπρηστές. Χαρακτηριστική ήταν η 164/1883 απόφαση του Αρείου Πάγου σε συζήτηση για το αν επί βλάβη ή φθορά δάσους έχει εφαρμογή ο Ποινικός Νόμος, όπου το ανώτατο δικαστήριο αποφάνθηκε αρνητικά με την αιτιολογία ότι «η συντήρηση των Δασών δεν ενδιαφέρει το κράτος» (Κέκερης 2008).

Για την ατιμωρησία των εμπρηστών διαβάζουμε (Καπετάνιος 2014) ότι το δάσος του Δαφνίου κατέστη κρανίου τόπος εξαιτίας μεγάλης πυρκαγιάς που συνέβη στην περιοχή στις 3 Ιούλη του 1836, η οποία μάλιστα έκαιγε επί δέκα συνεχείς ημέρες. Αφού η έρευνα της χωροφυλακής κατέδειξε ως υπαιτίους του εμπρησμού τους κτηνοτρόφους Χρήστο Κολιαλέξη και Χρήστο Ζάϊκο, εκείνοι ομολόγησαν και καταδικάστηκαν μόνο σε 20 ημέρες φυλάκιση. Ομοίως, τον Αύγουστο του 1843, η μεγάλη φωτιά που έκαψε το πευκοδάσος του Τατοΐου προκλήθηκε από κτηνοτρόφους, οι οποίοι συνελήφθησαν και ομολόγησαν ότι έκαψαν το δάσος για να δημιουργήσουν βοσκοτόπια. Καταδικάστηκαν σ’ ένα μήνα φυλάκιση, πλήρωσαν κι αφέθηκαν ελεύθεροι.

Οι κτηνοτρόφοι της εποχής μετά την απελευθέρωση, κατέφευγαν τακτικά στον εμπρησμό για να δημιουργούν νέα βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους. Οποιαδήποτε δασική έκταση έμπαινε εμπόδιο στα συμφέροντα γεωργών και βοσκών -των δύο κυριότερων τάξεων της ελληνικής κοινωνίας (βλ. Αναγεννηθείσα Ελλάς)- δεν είχε καμία τύχη να παραμείνει άθικτη. Ο Έντμοντ Αμπού (1855) αναφέρει χαρακτηριστικά (ελεύθερη μετάφραση από τις σελ.87-88), ότι οι χωρικοί είχαν μηδενικό σεβασμό για την εθνική περιουσία και φέρονταν σαν η δημόσια γη να ανήκε στους Τούρκους. Το να προκαλέσουν στο κράτος ζημιά δέκα χιλιάδων δραχμών για να βγάλουν οι ίδιοι μερικές πενταροδεκάρες, δεν τους φαινόταν σαν κάτι το μεμπτό. Έτσι, οι βοσκοί έβαζαν τακτικά φωτιές στα φρύγανα για να εξασφαλίσουν ότι τα κοπάδια τους θα βρουν τρυφερά βλαστάρια την άνοιξη. Οι εμπρηστές αυτοί δεν κρύβονταν καν για να δράσουν. Κι όταν ο κόσμος συναντούσε γύρω από την Αθήνα μαυρισμένη γη χιλιάδων στρεμμάτων, την κοίταζε λέγοντας: «δεν είναι τίποτα· κάποιος βοσκός που φτιάχνει γρασίδι για το κοπάδι του». Σχετικά, διαβάζουμε σε άρθρο της εφημερίδας Ταχύπτερος Φήμη (13 Ιουλίου 1843) «διάφοροι εμπρησμοί συνέβησαν εις δάση και τινάς επαρχίας, και τούτο συμβαίνει ως επί το πολύ ένεκα της απροσεξίας των ποιμένων...»]

Εικόνα 8

Αθήνα 1869. Εμπλουτισμένη φωτογραφία του Κωνσταντινίδη. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα www.odosarkadias.gr

Σημείωση 6:

[Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί από την Ακρόπολη με θέα προς τα βόρεια. Πίσω δεξιά από τον λόφο του Στρέφη βλέπουμε το Νότιο Τουρκοβούνι (Αττικό Άλσος) και αριστερά τον λόφο του Ελικώνος (Αλεπότρυπα). Ανάμεσα στα δύο υψώματα βρίσκεται το Γαλάτσι, ωστόσο εκείνη την εποχή οι κάτοικοί του είναι ακόμα ελάχιστοι. Η καταστροφή του λόφου του Στρέφη από τη λειτουργία των λατομείων είναι ήδη φανερή. Θα χρειαστούν όμως πολλά ακόμη χρόνια αγώνα μέχρι η κυβέρνηση να απομακρύνει τους επιχειρηματίες από τους λόφους του κέντρου της πόλης.]

Εικόνες 9, 10, 11

Πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής:

1877 Η Αλήθεια

1892 Το Αστυ

1894 Σκριπ. Ανακτήθηκε από efimeris.nlg.gr

Πηγές Πληροφοριών:

About, E. (1855). The Greeks of the present day. Edinburgh: Thomas Constable

Curtius, E., Kaupert, J. (1903). Karten von Attika, v.1. Berlin: Reimer. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα uni-heidelberg.de

Δημελά, Ε. (2011). Φωνολογικά φαινόμενα της μεγαρικής διαλέκτου, στο Patras Working Papers in Linguistics: Τόμος αφιερωμένος στη διάλεκτο των Μεγάρων, Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, τεύχος 2, σ.1-13. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα pwpl.lis.patras.gr

ΕΥΔΑΠ. Αρχείο Διεύθυνσης Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας.

Εφημερίδα Αθηνά. (1857, Μαρτίου 28). Σελίδα 3. [για τον θάνατο και τη διαθήκη του δημάρχου Γαλάτη]

Εφημερίδα Η Αλήθεια. (1877, Ιανουαρίου 13). Σελίδα 4. [για τον λύκο που επιτέθηκε στα πρόβατα του βοσκού Κωνσταντέλλου]

Εφημερίδα Το Άστυ (1892, Ιουνίου 27-28). Σελίδες 1-2. Η σημερινή μονομαχία.

Εφημερίδα Επιθεώρησις (1892, Ιουνίου 28). Σελίδα 1. Η χθεσινή μονομαχία.

Εφημερίδα Ακρόπολις (1892, Ιουνίου 28). Το φαληρικόν επεισόδιον.

Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (1894, Απριλίου 3). Σελίδα 1. Το κυνήγι της αλεπούς.

Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (1906, Μαΐου 8). Σελίδα 1. Εδώ κ' εκεί.

Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. (1840, Δεκεμβρίου 18). Σελίδα 228. [συγχώνευση της Εύμορφης Εκκλησιάς στον δήμο Αθηναίων]

Εφημερίδα Το Βήμα. (2009, Ιανουαρίου 30). Πεντέλη - Ακρόπολη ο δρόμος του μαρμάρου. Ανακτήθηκε από τη σελίδα www.tovima.gr

Καιροφύλας, Γ. (1987). Η ρομαντική Αθήνα. Αθήνα: Φιλιππότης. [πληροφορίες για το κυνήγι της αλεπούς]

Καιροφύλας, Γ. (1995). Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των Περιχώρων. Αθήνα: Φιλιππότης. [για το όνομα Γαλάτσι]

Καμπούρογλου, Δ. (1889). Μνημεία της ιστορίας των Αθηναίων δημοσιευόμενα υπό Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου. Τόμος 1, Αθήνα: Παπαγεωργίου. [για την υπογραφή του Γαλάκη στην εκλογή δημογερόντων, σελ. 252]

Καπετάνιος, Α., Β. (2014). Το επεισόδιο του Λυκαβηττού – Η αναδάσωση που έριξε την κυβέρνηση. Ανακτήθηκε στις 29/8/2016 από τη διεύθυνση dasarxeio.com

Κέκερης, Ι. (2008, Mάιος 21). «Το χρονικό της αποδιοργάνωσης της Δασικής υπηρεσίας και οι επιπτώσεις στο Φυσικό Περιβάλλον», περίληψη από ομιλία σε φοιτητές της Δασολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Ανακτήθηκε στις 29/8/2016 από τη διεύθυνση dasarxeio.com

Κοντόπουλος, Κ. (1887). Υπόμνημα τω πρωθυπουργώ κυρίω Χαριλάω Τρικούπη περί διασώσεως των καταστρεφομένων ιστορικών, μυθολογικών και καλαισθητικών υψωμάτων των Αθηνών. Αθήνα: Ιγγλέσης.

Κορομηλάς, Λ., Γ. (1977). Το αθηναϊκό κελάρυσμα. Αθήνα. [για τη θεωρία ότι το Γαλάτσι πήρε το όνομά του από τον δήμαρχο Γαλάτη]

Κρέμος, Γ. (1879). Χρονολόγια της Ελληνικής Ιστορίας προς χρήσιν πάντος φιλομαθούς, ιδία δε των εν τοις γυμνασίοις μαθητών. Τμήμα Γ' (1453-1830). Αθήνα: Ιασεμίδου.

Μίτσης, Π. (2005). Οδωνυμικά του Γαλατσίου. Πολιτιστικό πρόγραμμα τοπικής ιστορίας Δ1 & Δ2 Δημοτικού. 5^ο πειραματικό ολοήμερο δημοτικό σχολείο Γαλατσίου. Ανακτήθηκε από τη διεύθυνση https://panamitsis.files.wordpress.com/2011/05/odonymika-toy-galatsiou.pdf [για το άρθρο με τον λύκο που έπνιξε τα πρόβατα και τη θεωρία για το «γαλατάκι»]

Maurer von, G., L. (1835). Das griechische Volk in öffentlicher, kirchlicher und privatrechtlicher Beziehung vor und nach dem Freiheitskampfe bis zum 31. Juli 1834, τ.1. Heidelberg: Mohr.

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου. (1948). Αθήνα: Ήλιος.

Ξάνθος, Ε. (1845). Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας. Αθήνα: Γκαρπολάς. [σελ. 176-178 με γράμματα του 1821 όπου η πόλη της Ρουμανίας αναφέρεται ως Γαλάτζι και Γαλάτζιον]

Οδηγός της Αττικής: Αλφαβητικόν ευρετήριον τοπογραφικού χάρτου Αττικής (1923). Αθήνα: Ελευθερουδάκης.

Πετρόπουλος, Γ., Α. (1957). Ο κώδιξ του νοταρίου Αθηνών Παναγή Πούλου 1822-1833. Αθήνα.

Πιττάκης, Κ. (1838). Περί Λυκαβηττού (ή Λυκοββηττού). Αρχαιολογική Εφημερίς: περιοδικόν της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Έτος 1838, Φεβ-Μαρ, σ. 76-79.

Σουρμελής, Δ. (1842). Κατάστασις συνοπτική της πόλεως Αθηνών από της πτώσεως αυτής υπό των Ρωμαίων μέχρι τέλους της Τουρκοκρατίας. (έκδοση β'). Αθήνα: Μελαχούρης - Καραμπίνης. [για την αναφορά στο χωρίο Γαλάκη, σελ. 50]

Stackelberg O., M. (1831). Trachten und Gebräuche der Neugriechen. Βερολίνο: Reimer

Χατζούδης Ν. (2016). Το Γαλάτσι και οι Γαλατσιώτες στο διάβα του 20ού αιώνα. Πρώτος τόμος 1900-1974. Αθήνα: Ταξιδευτής.