Το Γαλάτσι στον 20ό αιώνα

Το εργοστάσιο μπύρας των αδελφών Κλωναρίδη [Εικόνα 2] που εγκαινιάζεται το 1903 στην διασταύρωση Πατησίων και Γαλατσίου, τοξενοδοχείο Δροσιά του Απόστολου Λιασκοβίτη και τα εργοστάσια εριουργίας των αδελφών Κιρκίνη λίγο αργότερα, δίνουν εργασία σε πολλούς κατοίκους της περιοχής. Το κέντρο της Αθήνας αρχίζει να εκσυγχρονίζεται, με ασφαλτόδρομους (1905), τηλέφωνο (1908) και ηλεκτροφωτισμό (1910), όμως το Γαλάτσι παραμένει ακόμα γεμάτο κακοτράχαλους δρόμους με λακκούβες και βαθιά ρέματα. Ο διάσημος συγγραφέας Ζαχαρίας Παπαντωνίου που το επισκέπτεται, γράφει ότι τα δέντρα του δεν είναι πολλά, όμως παινεύει τον δροσερό του αέρα και το χωνευτικό νερό της πηγής του. Αναφέρει επίσης ότι οι Αθηναίοι το προτιμούν για τις συνεστιάσεις των συλλόγων τους. Το 1920, οι κάτοικοι στο Γαλάτσι είναι ακόμα μόλις 319.

[Εικόνα 3]

Η οδός Αγίας Γλυκερίας όπως έμοιαζε στο προπολεμικό Γαλάτσι και όπως είναι σήμερα. Διακρίνονται το φουγάρο της Καραϊσκάκη,

οι κήποι με τα περιβόλια που ανεβαίνουν ως το κατάλευκο ξενοδοχείο Δροσιά (σήμερα πολυκατοικία) και ο ιερός ναός δεξιά.

Μικρασιατική καταστροφή και Γερμανική Κατοχή

Η Μικρασιατική καταστροφή (1922) φέρνει στην χώρα πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, που ξεριζωμένοι από τις εστίες τους, αναζητούν δουλειά και στέγη. Η ζήτηση για οικοδομικά υλικά αυξάνεται. Προσφυγικοί συνοικισμοί όπως η Νέα Ιωνία και η Νέα Φιλαδέλφεια ξεπηδούν στη γειτονιά μας, χτισμένοι με πέτρες από τους γύρω λόφους. Το Γαλάτσι δέχεται 47 πρόσφυγες και ως το τέλος της δεκαετίας μετράει πλέον 700 κατοίκους (1928). Η διόγκωση του πληθυσμού της πρωτεύουσας σημαίνει ότι οι ανάγκες σε πόσιμο νερό πολλαπλασιάζονται. Για να καλυφθούν, μεταξύ 1926-28 κατασκευάζονται έργα όπως το φράγμα του Μαραθώνα και το Διυλιστήριο νερού στη Λαμπρινή, που το διαχειρίζεται η αμερικάνικη εταιρία κατασκευών ULEN.

Στη δεκαετία του 1930, εμφανίζεται και το πρώτο λεωφορείο που συνδέει το Γαλάτσι με την Αθήνα. Την ίδια εποχή χτίζεται ο συνοικισμός των Ακτημόνων και αρχίζει τη λειτουργία του το καμίνι της οδού Καραϊσκάκη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, το σκοτάδι της ναζιστικής κατοχής τυλίγει το Γαλάτσι. Οι Γερμανοί διαλέγουν για το στρατόπεδό τους την περιοχή της Γκράβας ενώ στο διυλιστήριο νερού πραγματοποιούν εκτελέσεις. Τα Τουρκοβούνια χρησιμοποιούνται τόσο από τους κατακτητές, όσο και από Αντάρτες, που τα μετατρέπουν σε κρησφύγετο. Η ανάγκη του εξαθλιωμένου πληθυσμού για ξυλεία, δίνει το τελειωτικό χτύπημα σε όσα πεύκα είχαν απομείνει στην περιοχή της Ομορφοκκλησιάς.

[Εικόνα 4]

μια νέα αρχή. Τα σπίτια στο Γαλάτσι, πρόχειρα χτισμένα ανάμεσα σε στάνες, καμίνια και ρεματιές, αρχίζουν να πλησιάζουν επικίνδυνα τα λατομεία. Τα προβλήματα στην περιοχή είναι σοβαρά και ο Δήμος Αθηναίων δείχνει ν’ αδιαφορεί. Οι κάτοικοι αποφασίζουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους και να αυτονομηθούν διοικητικά. Έτσι, μόλις ο πληθυσμός αγγίζει τις 9.600 ψυχές, το Γαλάτσι αναγνωρίζεται (1954) ως επίσημη κοινότητα! Οι πρώτοι εκλεγμένοι άρχοντες του τόπου αναλαμβάνουν δράση: ανοίγονται δρόμοι, τοποθετούνται κρουνοί υδροληψίας, ασφαλτοστρώνεται και ηλεκτροφωτίζεται η Γαλατσίου, οι μεγάλοι χείμαρροι γεφυρώνονται. Με τον καιρό, νέοι κάτοικοι καταφτάνουν. Όταν το 1963 οι Γαλατσιώτες φτάνουν τους 14.000, το Γαλάτσι γίνεται δήμος! Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τα δημοτικά συμβούλια βελτιώνουν την ποιότητα ζωής σημαντικά, αλλά δεν είναι πάντα αλάνθαστες: με την αύξηση του ύψους των οικοδομών και την κατάργηση των πλαϊνών των ακάλυπτων χώρων, οι πολυκατοικίες αρχίζουν να ψηλώνουν και οι κήποι να περιορίζονται. [Εικόνα 5]

[Εικόνα 6]

Η θέα από τον λόφο Κατακουζηνού προς την οδό Ορφανίδου στη δεκαετία του 1950 (όταν το λατομείο Λεβεντάκη λειτουργούσε ακόμα) και σήμερα.

Δικτατορία και Δημοκρατία

Στα χρόνια της δικτατορίας (1967-1973), οι ελλείψεις στο Γαλάτσι παραμένουν βασικές: δεν υπάρχουν αρκετά σχολεία ούτε και εκκλησίες, ενώ οι περισσότεροι δρόμοι είναι χωμάτινοι και ακατάλληλοι για να κυκλοφορήσουν αυτοκίνητα. Πολλές γειτονιές ταλαιπωρούνται: Το ρεύμα κόβεται συχνά, το νερό δεν φτάνει σε όλα τα σπίτια, ενώ οι εκρήξεις από φουρνέλα στέλνουν βράχους σε μεγάλη απόσταση, τραυματίζοντας περαστικούς και χτυπώντας αυτοκίνητα! Τα φορτηγά των λατομείων σηκώνουν σκόνη το καλοκαίρι και τον χειμώνα πετούν λάσπες, λερώνοντας σπίτια και ανθρώπους απ' όπου περνούν.

Η ησυχία του παλιού Γαλατσίου μοιάζει να έχει χαθεί για πάντα: ακόμα και τα βράδια, οι φούρνοι στα ασβεστοκάμινα βγάζουν τρομακτικούς θορύβους που αναστατώνουν τον ύπνο των κατοίκων! Το 1970, μετά από πολύχρονους αγώνες των δημοτών, τα νταμάρια τελικά κλείνουν και σταματά η λειτουργία των ασβεστοκάμινων. Στο μεταξύ, η χούντα των συνταγματαρχών, έχει αποφασίσει να χτίσει στα Τουρκοβούνια έναν ναό του «Σωτήρα Χριστού» ως τάμα για την επιτυχία της επανάστασης του 1821. Συγκεντρώνει για τον σκοπό αυτό το τεράστιο ποσό των 450 εκατομμυρίων δραχμών. Από τα χρήματα αυτά τα περισσότερα εξαφανίζονται, πριν καν το έργο ξεκινήσει. [Εικόνα 7]

Όταν η Δημοκρατία επιστρέφει στην χώρα, μια νέα φάση ανοικοδόμησης αρχίζει. Ο τόπος εκσυγχρονίζεται και τα παλιά προβλήματα που ταλαιπωρούσαν τους δημότες, σταδιακά εκλείπουν. Εμφανίζονται όμως νέα, όπως η έλλειψη ελεύθερων χώρων, η αποξένωση των δημοτών και η αδιαφορία τους για τα κοινά. Επιπλέον, όπως επιδιώκει να δείξει η διπλανή εικόνα, ο κίνδυνος απώλειας του ιδιαίτερου χαρακτήρα κάθε περιοχής είναι κάτι περισσότερο από ορατός. Λόφοι, εκκλησίες και καμίνια, πνίγονται μέσα στην αχανή τσιμεντένια θάλασσα των πολυκατοικιών και μόνο η γνώση και η εκτίμησή μας γι' αυτά, μπορεί να τα σώσουν από τη λήθη και να τα αναδείξουν. [Εικόνα 8]

Το Γαλάτσι είναι σήμερα μια εξελιγμένη πόλη 60.000 κατοίκων· πυκνοκατοικημένη, αλλά και με αρκετούς χώρους πρασίνου, συγκεντρωμένους γύρω από τους λόφους της. Αποτελεί πόλο έλξης για τους Αθηναίους λόγω του άλσους Βεΐκου και των Τουρκοβουνίων, των ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, αλλά και μοναδικών μνημείων όπως η Ομορφοκκλησιά και τα γραφικά ασβεστοκάμινα.

[Εικόνα 9]

Tο βόρειο Τουρκοβούνι όπως ήταν το 1930, κυκλωμένο από πεύκα και ελιές, πριν τα λατομεία αλλοιώσουν την όψη του. Στο κέντρο, ο ίδιος λόφος το 1978, σκαμμένος και παραμορφωμένος. Δεξιά όπως είναι σήμερα, μετά τις επιχωματώσεις και τις δενδροφυτεύσεις των τελευταίων ετών.

Πηγές Εικόνων:

Εικόνα 1

α. Φωτογραφία από το αρχείο της ΕΥΔΑΠ στο Χεκίμογλου (2014).

β. Φωτογραφία από το αρχείο του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Εικόνα 2

α. Διαφημιστικό του εργοστασίου Κλωναρίδη. Ανακτήθηκε από http://mlp-blo-g-spot.blogspot.gr/2014/09/Klwnaridh.html

β. Αεροφωτογραφία της περιοχής όπως είναι σήμερα. Ανακτήθηκε από http://mlp-blo-g-spot.blogspot.gr/2014/09/Klwnaridh.html

Εικόνα 3

α. Φωτογραφία από το βιβλίο της Βλαχάκη (2007), σελ. 89.

β. Φωτογραφία από το αρχείο του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Εικόνα 4

Φωτογραφία από το βιβλίο της Βλαχάκη - Δημητρίου (2013), σελ. 66.

Εικόνα 5

Επεξεργασμένη εικόνα από το βιβλίο του Δοξιάδη (1960).

Εικόνα 6

α. Ανακτήθηκε από http://pisostapalia.blogspot.gr/2015/05/blog-post_840.html

β. Φωτογραφία από το αρχείο του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Εικόνα 7

Φωτογραφία από το σπήλαιο Σωτήρος στα νότια Τουρκοβούνια, που βρίσκεται δίπλα στο θέατρο του Αττικού Άλσους. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα www.caveworld.anastasiaelf.blogspot.gr

Σημείωση 1:

[Το σπήλαιο αποκαλύφθηκε τυχαία το 1970 κατά τη διάρκεια εργασιών στο λατομείο Φράγκου, το οποίο ευτυχώς εκείνη την εποχή σταμάτησε τη λειτουργία του. Την είσοδό του ανακάλυψαν πρώτοι τρεις μαθητές, οι οποίοι και το εξερεύνησαν. Στο εσωτερικό του, συναντάμε πλούσιο σταλακτιτικό - σταλαγμιτικό διάκοσμο αλλά και γκράφιτι από επισκέπτες που δεν σέβονται τον χώρο ούτε και κατανοούν την περιβαλλοντική του αξία. Με μέγιστο βάθος τα 28 μ. και μήκος διαμορφωμένων διαδρομών 300 μ., είναι από τα πιο αξιόλογα σπήλαια σε ολόκληρη την Αττική και σίγουρα το σημαντικότερο της περιοχής μας, μαζί με εκείνο του Προφήτη Ηλία στη Ριζούπολη.]

Εικόνα 8

Το Γαλάτσι φωτογραφημένο από τα κεντρικά Τουρκοβούνια (Λατώ ιδιωτική). Αρχείο Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Εικόνα 9

α. Φωτογραφία του βόρειου Τουρκοβουνίου στις αρχές της δεκαετίας του 1930, στο Lauter 1985.

β. Φωτογραφία του βόρειου Τουρκοβουνίου το 1978, στο Lauter 1985.

γ. Σύγχρονη φωτογραφία του βόρειου Τουρκοβουνίου (λόφος Φιλοθέης) από το αρχείου του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Πηγές Πληροφοριών:

Βλαχάκη-Δημητρίου, Α., Δράκου Μ., & Ρηγόπουλος Χ. (2013). Ασβεστοκάμινα & Νταμάρια... Δήμος Γαλατσίου.

Δοξιάδης, Κ. (1960). Η πρωτεύουσά μας και το μέλλον της. Αθήνα

Εφημερίς της Κυβερνήσεως. (1932). Περί εγκρίσεως σχεδίου συνοικισμού Συνεταιρισμού Ακτημόνων Αθηνών. τ.1. αρ. φύλλου 81. σ. 534.

Ιωάννου, Ι. (1973). Σπήλαιο «Σωτήρος» Αθηνών: αριθ. σπηλ. μητρώου 4170, στο Δελτίο Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας, (τ.12, τ.3), σελ. 71-83. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα geolib.geo.auth.gr

Lauter, H., Lauter-Bufe, H., & Seiler, F. (1985). Der Kultplatz auf dem Turkovuni. Berlin: Mann.

Νέζης, Ν. (2013). Τοπωνυμικά της Αττικής. Οικισμοί – Μνημεία – Τοπωνύμια. Αθήνα: Ανάβαση. [για τον αριθμό των μικρασιατών μεταναστών που δέχτηκε το Γαλάτσι]

Χατζούδης, Ν. (2016). Το Γαλάτσι και οι Γαλατσιώτες στο διάβα του 20ού αιώνα. Πρώτος τόμος 1900-1974. Αθήνα: Ταξιδευτής.

Χεκίμογλου, Ε. (2014). Υδάτινη Ιστοριογραφία, Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην Αττική. Αθήνα: Ελληνικές Εκδόσεις.