Embedded Files
STOP1 (Berliner Mauer aan Topographie des Terrors)
Berlijnse Muur
Driekwarteeuw geleden kende de Tweede Wereldoorlog bijna zijn ontknoping. Een monsterverbond tussen de communistische USSR en de kapitalistische VSA dwong het naziregime op de knieën. Het grondgebied van Duitsland werd op de Conferentie van Potsdam verdeeld in vier bezettingszones: één zone voor de Sovjet-Unie, één voor de Verenigde Staten, één voor Groot-Brittannië en ééntje voor Frankrijk. Berlijn, dat middenin de Sovjetsector lag, onderging.
Een gelijkaardige opdeling. In 1949 ontstonden daardoor twee nieuwe staten: de DDR werd een satellietstaat van de Sovjets en de Bundesrepublik (BRD) een federaal land op kapitalistische leest geschoeid met Bonn als nieuwe hoofdstad. In 1952 werd de grens tussen Oost- en West-Duitsland fysiek versterkt en onderdeel van het hermetisch afgesloten IJzeren Gordijn dat heel Europa verdeelde volgens de nieuw ontstane bipolaire wereldorde. West-Berlijn was een enclave van het Westen waarlangs meer dan 10% van de Ossis - 2,7 miljoen Oost-Duitsers - vluchtten naar het ‘Vrije Westen’. In juni 1961 alleen al vluchtten 60.000 Oost-Duitsers naar het Westen. Om die braindrain te stoppen, bouwde het bestuur van de DDR in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 een “antifaschistischer Schutzwall” rondom West-Berlijn. Wij staan nu op één van de weinige plekken waar nog restanten van die Berlijnse Muur staan.
Op het einde van de jaren 80 van de 20ste eeuw was de Sovjetunie - voornamelijk door een waanzinnige wapenwedloop met de VS - omzeggens failliet. Mikael Gorbatsjov, de laatste leider van de Sovjetunie had genoeg zorgen in eigen land en gaf de Oost-Europese satellietstaten autonomie. Het liet de DDR, modelstaat voor het socialisme/communisme, verweesd achter. Vanaf mei 1989 verstrekten Tsjechoslowakije en Hongarije hun burgers visa voor West-Europa. Onder druk van maandenlang volksprotest ageerde het communistisch bestuur van de DDR nerveus en enkelingen improviseerden. Op 9 november 1989 gaf Günter Schabowski, één van de grote namen binnen de communistische partij, een persconferentie. Hij liet, geheel tegen de gangbare gewoonte in de DDR, spontane vragen van journalisten toe. Hierbij verklaarde hij dat de grensovergang ‘per direct’ geopend werd. Vreemd genoeg kwam het bericht pas als zesde item in het avondjournaal. Het veroorzaakte een stormloop op de grensovergang in de Bornholmer Straβe, om 23.52 bezweek de grenswachter onder de druk en zette stempeltjes in de paspoorten van de wachtenden. Aan de overzijde werden de bezoekers op gejuich onthaald en ontsproot een volksfeest. De aanwezigen hakten driftig stukken uit de bijna drie decennia oude muur.
Op 3 oktober 1990 vond die Wende plaats: de DDR en BRD versmolten, de Duitse (her)éénmaking was een feit. Intussen werd het grootste deel van de vaak meer dan honderd meter brede strook van muren, obstakels, enkele honderden wachttorens en zelfs mijnenvelden opgeruimd en afgebroken.
Van de wachttorens in Berlijn bleven er nog vijf overeind staan, veel meer zal je er ook niet meer terugvinden langs de 1378 km lange voormalige grens tussen BRD en DDR. Daar creëerde het IJzeren Gordijn bijwijlen ongewild corridors voor vogels en wild, naar mijn weten het enige gunstige relict van deze geschifte grenzen.
STOP2 (Checkpoint Charlie)
Checkpoint Charlie
Via Checkpoint Charlie kwam je in de Amerikaanse sector van Berlijn. Vanuit de voormalige DDR was dat het derde checkpoint dat je langs moest om het stukje West-Berlijn te bereiken. In het NAVO-spellingsalfabet staat de A voor Alfa, de B voor Bravo en de derde letter C voor Charlie.
John F. Kennedy was president van de VS toen de muur werd opgetrokken. Hij sprak de gecontesteerde historische woorden: “Ich bin ein Berliner”. Daarmee wou hij zijn verbondenheid met de Berlijners benadrukken. Ondanks die woorden deed hij echter niets om de bouw van de muur een halt toe te roepen. De muur was te verkiezen boven een nieuwe oorlog.
Berlijn bleef voortdurend de speelbal in de Koude Oorlog. Aan de andere kant van het IJzeren gordijn was Chroestsjov de hoofdrolspeler ten tijde van de bouw van de muur. Hij was de grote man in het politburo van de USSR na de dood van Stalin in 1953. Hij bleef aan tot 1963. Eigenlijk waren het de hoogdagen van het communisme: de VS werden afgetroefd op het gebied van de nucleaire wapenwedloop én de ruimtevaart.
In ieder geval staat dat houten hok in de Friedrichstraße waar eens Checkpoint Charlie was er nog steeds.
Straks passeren we onderweg nog de plek waar Hiters bunker stond. Vandaag zie je daar niks meer van.
STOP3 (ehemaliger Standort des Führerbunkers)
Führerbunker
We staan hier op de plaats waar vroeger Hitler bunker stond. Hier bracht Hitler de laatste weken van zijn duizendjarig rijk door voor hij zelfmoord pleegde.
De bunker bevond zich vijf meter onder de grond en telde dertig kamers (foto). De zijwanden bestonden uit vier meter gewapend beton. Toch kon je een bominslag goed voelen: alles daverde. De bunker was beschermd tegen gifgasaanvallen. Voor de stroomvoorziening was er een generator op diesel geïnstalleerd. Stil was het dus zeker niet in die bunker.
:
Op 16 januari 1945 trok Hitler zich terug in deze Führerbunker omdat de kans op een luchtaanval in de Reichskanzlei, die boven de grond lag en van waaruit hij in principe werkte, steeds groter werd. Hij werd vergezeld door zijn staf, Martin Bormann (Hiters privésecretaris), Eva Braun (Hitlers vrouw) en het gezin van Joseph Goebbels (Hitlers propagandaminister). De bijnaam van die laatste was trouwens de “bok” omdat hij er heel wat buitenechtelijke relaties had met veel jongere vrouwen. Ook Hitlers hond Bloni, een Duitse herder, verbleef in de bunker.
Zelfs toen Berlijn omsingeld zou worden door de troepen van de Sovjet-Unie weigerde Hitler zich over te geven. In de bunker trouwde hij met zijn Eva. De volgende dag pleegden ze samen zelfmoord. Ze namen een capsule met cyanide in. Hitler schoot zichzelf tegelijkertijd ook nog een kogel door het hoofd, voor de zekerheid…
STOP4 (Holocaust Mahnmal)
Holocaustmonument
Het Holocaustmonument – voluit het Denkmal für die Ermordeten Juden Europas – van Peter Eisenman wil de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog herdenken. Het monument bestaat uit 2711 betonblikken variërend in hoogte van 20 cm tot 4,70 meter met een onderlinge tussenruimte van 95 cm. Het golvend veld moet een gevoel van desoriëntatie en isolement oproepen. Het symboliseert hoe de Joodse bevolking zich gevoeld heeft. Zo’n 6 miljoen Joden stierven tijdens de Holocaust. Het motto van het monument luidt: “Het is gebeurd en daarom kan het weer gebeuren” (Primo Levi, Italiaans schrijver en zelf overlevende van het vernietigingskamp Auschwitz).
De betonblokken zijn aan de buitenzijde voorzien van een speciale chemische laag waardoor graffiti makkelijk te verwijderen is. Het monument werd trouwens gebouwd door het bedrijf Degussa. Dat bedrijf was tijdens de Holocaust mede-eigenaar van het bedrijf dat Zyklon B (het pesticide dat in de gaskamers gebruikt werd) produceerde. Na onderzoek werd besloten dat het bedrijf inmiddels voldoende afstand had genomen van zijn verleden waardoor de stilgelegde bouw toch kon voortgezet worden.
Vroeger stond op deze locatie naast een DDR-overheidsgebouw ook de villa van propagandaminister Joseph Goebbels. Vandaag is onder het veld een museum gevestigd.
Vandaag de dag duikt het Holocaustmonument vaak op op sociale media. Mensen nemen vrolijke en uitbundige foto’s terwijl ze op de blokken staan en voorzien hun post van de hashtag #YOLO. De Israëlische satiricus Shahak Shapira ontwikkelde het project Yolocaust. Daarmee wil hij aandacht schenken aan de selfiecultuur in relatie tot de holocaust. Hij doet dat door selfies te fotoshoppen over beelden van de holocaust.
STOP5 (Denkmal für Homosexuelle)
Denkmal für Homosexuelle
Het monument voor homoseksuelen (2008) – voluit het Denkmal für die im Nationalsozialismus verfolgten Homosexuellen – bevindt zich aan de rand van de zoo en bestaat uit een betonnen kubus. Aan de voorzijde zit een venster waardoor een korte film van twee kussende mannen of vrouwen te zien is. Het monument wil ons herinneren aan de homoseksuele slachtoffers tijdens de naziperiode (“homosexualism can be cured”): er waren meer dan 50 000 veroordelingen. Veel homoseksuelen kwamen in concentratiekampen terecht, bijvoorbeeld in Dachau bij München. Een groot deel van hen stierf aan honger of ziekte, door mishandeling of geplande moordpartijen. Om ze te herkennen, werd op hun gevangeniskledij een roze driehoek afgebeeld.
Dat homoseksualiteit echter ook nu nog niet door iedereen aanvaard wordt, blijkt uit de talloze vandalenstreken die dit monument al onderging.
Het verhaal van het lesbische koppel Elisabeth “Lilly” Wust (1913-2006) en haar joodse vriendin Felice Schragenheim (1922-1945) werd beschreven en verfilmd.
STOP6 (Potsdamer Platz aan verkeerslicht)
Potsdamer Platz
De Potsdamer Platz, vernoemd naar de nabij gelegen stad Potsdam die gekend staat omwille van de prachtige paleizen en tuinen, is een van de bekenste pleinen in Berlijn.
Voor de Tweede Wereldoorlog was de Potsdamer Platz een van de drukte verkeerspleinen van Europa. Hier plaatste men in 1924 dan ook het eerste verkeerslicht op ons continent: een vijfhoekige verkeerstoren die met rode en groene lichtsignalen het verkeer moest regelen. De toren moest manueel bediend worden en dat gebeurde in het begin enkel op werkdagen tussen 08.30 u.-12.00 u. en 15.00 u. en 18.00 u. Pas in 1937 werd de variant ingevoerd die we nu nog steeds kennen. De toren die je vandaag ziet staan is een replica.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het plein grotendeels verwoest. In 1961 werd de Berlijnse Muur dwars over het plein aangelegd. Toen in 1989 de Muur afgebroken werd, werd het plein gemoderniseerd.
Vandaag vind je hier o.a. het Sony-Center met in de patio ervan leuke terrasjes en bars. Eten en drinken doe je ook in de Alte Potsdamer Straße. De talloze hoge gebouwen rond de Potsdamer Platz bieden trouwens een geweldig, maar ook betalend uitzicht over de stad. Ook om te winkelen ben je hier aan het juiste adres: aan de ene kant vind je het winkelcomplex Arkaden, aan de andere kant van het plein heb je de Mall of Berlin die – met een knipoog naar de geschiedenis – verdeeld is in een East- and West Side.
Ook nog aan de Potsdamer Platz vind je aan het begin van de Potsdamer Straße de Boulevard der Stars (het idee werd gestolen bij de Walk of Fame in Los Angeles) en als je het plein over bent het Duitse Spionagemuseum. Dit museum biedt een kijkje in de geschiedenis van spionage en cryptografie: hoe zat dat bij de Egyptenaren, welke technieken hebben we te danken aan de Chinezen of de Russen en hoe probeerde men geheime codes te versturen tijdens de Wereldoorlogen? Het is een interactief doe-museum: schrijf zelf gecodeerde boodschappen, ontcijfer boodschappen, luister af en leer liplezen!
STOP7 (Brandenburger Tor met GROEPSFOTO)
Brandenburger Tor
De Brandenburger Tor ofte Brandenburgse Poort is de belangrijkste poort van Berlijn. De poort stamt uit de 18de eeuw en is in neoclassicistische stijl gebouwd: de poort verwijst daarmee naar de oude Grieken. Op de 26 m hoge poort staat een quadriga, een vierspan. De Brandenburger Tor is de enige bewaard gebleven stadspoort van Berlijn. Vroeger bood deze poort toegang tot het centrum. Wie erdoor wilde, moest tol betalen. Vandaag is de poort het symbool van de Duitse eenheid. Het was hier dat in 1987 de Amerikaanse president Ronald Reagan de woorden “Mister Gorbachev, open this gate!” sprak. Op 9 november 1989 was het zo ver: beelden van mensen die de Brandenburger Tor beklommen, gingen de wereld rond.
Aan de ene kant van de Brandenburger Tor ligt de Pariser Platz, vernoemd naar de Franse hoofdstad, die uitgeeft op Unter den Linden. Het plein is de thuisbasis van heel wat ambassades. Aan de andere kant van de Brandenburger Tor ligt de Platz des 18. März die via het park toegang verleent tot de Reichstag. Het plein is vernoemd naar zowel het jaar 1848 (in maart van dat jaar kwamen honderden burgers om het leven bij nationaal-liberale opstanden die de basis legden voor de huidige democratie) als 1990 (op 18 maart 1990 beslisten de DDR-burgers in het stemhokje dat de DDR opgeheven werd en er plaats gemaakt werd voor een Wiedervereinigung).
STOP8 (Reichstag met BEZOEK)
Reichstag
De Reichstag is het Duits parlementsgebouw. Het huidige gebouw dateert uit 1894. Tot 1933 zetelde hier de Rijksdag, het toenmalige Duits parlement. In dat jaar raakte het gebouw door een brand zwaar beschadigd. Er wordt nog steeds betwist of de brand effectief aangestoken was door de Nederlandse communist Marinus van der Lubbe – die er echter wel voor geëxecuteerd werd. Hoe dan ook kwam de brand Hitler goed van pas: in reactie op de brand riep Hitler de noodtoestand uit waarna zijn partij de macht kon overnemen. Vandaag zetelt hier het huidige Duitse parlement, de Bondsdag of Bundestag. De koepel kun je gratis bezoeken.
Vlak achter de Bundestag stroomt de Spree.
STOP9 (Bebelplatz + Unter den Linden)
Unter den Linden
Unter den Linden – vernoemd naar de talrijke lindenbomen – is een van de bekendste lanen in Berlijn. Eerst was het de praalweg van Pruisische koningen en Duitse keizers, later symboliseerde deze laan de commerciële industriële revolutie en het triomferende socialisme van de toenmalige DDR. De laan verbindt de Brandenburger Tor met de Alexanderplatz. Mispak je echter niet aan de afstand! De 60 m brede en 2 km lange laan biedt veel belangrijke bezienswaardigheden van Berlijn waaronder de Humboldt Universität (overzijde), de Staatsoper (te herkennen aan de roze façade), de Alte Bibliothek en het Altes Palais van Wilhelm I.
Bebelplatz
Rechts van de Staatsoper ligt de Bebelplatz. In het midden van dit plein verbrandden nationaalsocialistische studenten op 10 mei 1933 de werken van honderden schrijvers. Op de zwarte lijst stonden alle schrijvers die indruisten tegen dat waarvoor de NSDAP stond. Daarom gingen boeken over idealisme (bv. van Karl Marx), decadentie (Erich Kästner) of over het ontrafelen van de menselijke ziel (bv. Siegmund Freud in vlammen op. Vaak uiteraard ook door de afkomst (bv. de Joodse Albert Einstein) of de seksuele geaardheid. Een citaat van Heinrich Heine, een Duitse dichter van joodse afkomst, moet aan deze culturele genocide herinneren: “Das war ein Vorspiel. Dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen.“
Een voorbeeld van zo’n gedicht is de Loreley van Heinrich Heine, die omwille van zijn politieke en sociale opvattingen als controversieel gold. In het gedicht leidt een nimf met haar gezang schippers af van gevaarlijke stroomversnellingen.
Ich weiß nicht, was soll es bedeuten,
Daß ich so traurig bin;
Ein Märchen aus alten Zeiten,
Das kommt mir nicht aus dem Sinn.
Die Luft ist kühl und es dunkelt,
Und ruhig fließt der Rhein;
Der Gipfel des Berges funkelt
Im Abendsonnenschein.
Die schönste Jungfrau sitzet
Dort oben wunderbar;
Ihr goldnes Geschmeide blitzet,
Sie kämmt ihr goldenes Haar.
Sie kämmt es mit goldenem Kamme
Und singt ein Lied dabei;
Das hat eine wundersame,
Gewaltige Melodei.
Den Schiffer im kleinen Schiffe
Ergreift es mit wildem Weh;
Er schaut nicht die Felsenriffe,
Er schaut nur hinauf in die Höh.
Ich glaube, die Wellen verschlingen
Am Ende Schiffer und Kahn;
Und das hat mit ihrem Singen
Die Lore-Ley getan.
Ik weet niet waarom ik moet lijden,
Zo triest, ik heb geen lust;
Een sprookje uit oude tijden,
Het laat mij echt niet met rust.
De lucht is koel en het donkert,
En rustig stroomt de Rijn;
Zie hoe de bergtop flonkert
In de avondzonneschijn.
De schone jonkvrouw zit er
Daarboven stralend bij,
Haar gouden opschik schittert,
Haar gouden haar kamt zij.
Ze kamt haar haren zingend,
Al met een gouden kam;
De melodie is dwingend
En wonderlijk aangenaam.
Een scheepje nadert - de schipper,
Of hem wilde weemoed bevloog,
Kijkt niet meer naar de klippen,
Hij kijkt alleen nog omhoog.
Ik meen dat tenslotte de schipper
Met zijn bootje is vergaan;
En dat heeft met haar zingen
De Lorelei gedaan.
STOP10 (Tränenpalast)
Tränenpalast
Het Tränenpalast – volledig de Ausreisehalle der Grenzübergangsstelle Bahnhof Friedrichstraße – is de bijnaam van een grenspost tijdens de DDR-periode. Enkel aan het Station Friedrichstraße konden burgers met geldige papieren tussen 1962 en 1989 van Oost- naar West-Berlijn (omgekeerd kon men terecht aan bv. Checkpoint Charlie). Hier namen dus veel familieleden afscheid van elkaar – om elkaar vaak nooit meer terug te zien. Het gebouw symboliseert enerzijds dat verdriet (Tränen), maar anderzijds verwijst de naam Palast ook naar de paleiselijke pracht die de Oost-Duitsers in het Westen hoopten te vinden.
Na de Wende deed het gebouw dienst als cultureel centrum (Amy Winehouse trad hier zelfs nog op). Nu is het een museum.
Page updated
Report abuse