นวัตกรรมท้องถิ่น - KruPhaKin - ประวัติอำเภอขุนหาญ

นวัตกรรมท้องถิ่น - KruPhaKin

อำเภอขุนหาญในอดีตเป็นที่อยู่อาศัยของพวกขอมหรือเขมร และส่วย (กุย,กูย) โดยมี ปูชนียะสถานที่ปรากฏเป็นหลักฐาน เช่น ปราสาทตำหนักไทร ปราสาทภูฝ้าย ซึ่งสันนิษฐานว่าดินแดนแห่งนี้เคยมีความเจริญรุ่งเรืองมาก่อน

เดิมอาณาเขตของอำเภอขุนหาญ เป็นอาณาเขตเมืองกันทรลักษ์เดิมทั้งหมด ซึ่งเมืองกันทรลักษ์นั้น ตั้งครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2410 ที่ว่าการอยู่ที่บ้านไพรอาบาล ในปัจจุบันอยู่ในอาณาเขตอำเภอจอมกระสาน ประเทศกัมพูชาประชาธิปไตย ซึ่งอาณาเขตครอบคลุมพื้นที่อำเภอขุนหาญในปัจจุบัน เมื่อ พ.ศ.2411ได้ย้ายที่ว่าการเมือง มาตั้งอยู่บ้านลาวเดิม ในปัจจุบันคือบ้านหลักหิน ตำบลบักดอง ในปี พ.ศ. 2443 ได้ยุบเมืองกันทรลักษ์ลงเป็น อำเภอกันทรลักษ์ เมื่อ พ.ศ. 2444

เกิดเหตุไม่สงบในเมืองขุขันธ์ เกิดกบฏท้าวบุญจันทร์ เมื่อเรื่องสงบแล้วจึงยุบ อำเภอกันทรลักษ์ ให้ตำบลพรานและตำบลไพรไปร่วมกับอำเภออุทุมพรพิสัย (อำเภอกันทรลักษ์ ในปัจจุบัน) ตำบลที่เหลือทั้งหมด คือ ตำบลขุนหาญ ตำบลสิ ตำบลบักดอง ตำบลกันทรอม ให้ขึ้นตรงกับอำเภอห้วยเหนือ(อำเภอขุขันธ์) (พระราชเมธี วรวิทย์ ประวัติเมืองในเขตภาค 10 ตอน ประวัติศรีสะเกษ , 2531 : 201-203)

อำเภอขุนหาญเป็นแหล่งชุมชนเก่าแก่ เป็นพื้นที่ลุ่มของลำห้วยหลายสาขามีความ อุดมสมบูรณ์ สันนิษฐานว่าชนดั้งเดิมที่อาศัยอยู่ก่อนเป็นชาวกุยหรือส่วย (ซึ่งได้สืบเชื้อสายกันต่อมาจนถึงปัจจุบัน และมีชาวบ้านที่ใช้ภาษากุยหรือส่วยอยู่มากในตำบลโนนสูง ตำบลโพธิ์กระสังข์ และบางส่วนของตำบลกระหวัน) ในยุคต่อมาชาวขอมหรือชนที่ใช้ภาษาเขมรเข้ามาและกระจายกัน ตั้งบ้านเรือนจนกลายเป็นชุมชนใหญ่ และสืบสานประเพณีต่อๆ กันมา ส่วนผู้คนที่ใช้ภาษาลาวได้เข้ามาภายหลัง ซึ่งสันนิษฐานว่าเข้ามาตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งเป็นยุคที่ทางราชสำนัก

เวียงจันทร์เกิดความวุ่นวายและผู้คนได้อพยพข้ามลำน้ำโขงมาตั้งหลักแหล่งใหม่ ผู้คนกลุ่มแรก ที่เข้ามาตั้งหลักแหล่งในแถบนี้ คือ (ตามตำนานและเรื่องบอกเล่าของผู้คนสมัยก่อน) กลุ่มของ นายหาญ นายเอก นายอุด ซึ่งทั้งสามคนนี้ได้แยกย้ายกันไปตั้งบ้านเรือน นายหารได้ไปตั้งหลักแหล่ง

ณ บริเวณพื้นที่ปัจจุบันซึ่งอยู่ในเขตบ้านแดง ตำบลขุนหาญ นายเอกไปตั้งที่บ้านตาเอก (ปัจจุบันนี้อยู่ในเขต ตำบลห้วยจันทร์) ส่วนนายอุดแยกไปไกลทางทิศตะวันตก ตั้งหลักแหล่งที่ปัจจุบันเรียกว่าบ้านตาอุด เขตอำเภอขุขันธ

ต่อมาบริเวณแถบนี้ ราชสำนักสยามเรียกว่า "เขมรป่าดง" และได้ตั้งเมืองขุขันธ์ขึ้นโดยขึ้น กับเมืองโคราช และด้วยเหตุนี้นายหาญจึงมีโอกาสเข้ารับราชการและมีบรรดาศักดิ์เป็น "ขุน" หมู่บ้านที่ท่านอยู่จึงถูกเรียกว่า "บ้านขุนหาญ" จนกระทั่งมีการจัดรูปแบบการปกครองใหม่ ในรูปแบบของจังหวัดและอำเภอ เมืองขุขันธ์จึงถูกยุบเป็นอำเภอขุขันธ์ขึ้นแก่จังหวัดศรีสะเกษ ในระดับตำบล "บ้านขุนหาญ" ซึ่งเป็นบ้านเก่าแก่และเป็นหมู่บ้านใหญ่ จึงได้เอาชื่อ "ขุนหาญ" มาตั้งเป็นชื่อตำบล ต่อมาเมื่อบ้านเมืองเจริญขึ้น ประชากรมากขึ้น และเขตรับผิดชอบของอำเภอขุขันธ์ค่อนข้างกว้าง จึงได้ยกเอาตำบลต่างๆ ในเขตทางตะวันออกเฉียงใต้ของอำเภอขึ้นเป็นกิ่งอำเภอ โดยเจ้าหน้าที่ผู้ก่อตั้งสมัยนั้นได้เลือกชัยภูมิที่เป็นเนินสูงและมีแหล่งน้ำใหญ่ (หนองสิ) อยู่ใกล้ เป็นที่ตั้งที่ว่าการอำเภอ ซึ่งอยู่ในเขตตำบลสิ เดิมทีจะใช้ชื่อกิ่งอำเภอว่า "สิ" ซึ่งฟังแล้วอาจจะ ไม่เสนาะเท่าใด จึงมีการคิดชื่อกันใหม่ และตกลงกันว่าจะเอาชื่อหมู่บ้านที่เก่าแก่มาตั้งเป็นชื่อกิ่งอำเภอ เมื่อสอบถามผู้เฒ่าผู้แก่จึงรู้ว่า "บ้านขุนหาญ" ซึ่งอยู่ไกลออกไปทางทิศตะวันตกของที่ตั้ง กิ่งอำเภอ เป็นชุมชนเก่าแก่ ย้อนหลังไปถึงยุครัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงได้ยกเอาชื่อ "ขุนหาญ" มาเป็นชื่อ กิ่งอำเภอ โดยที่ตั้งไม่ได้อยู่ในเขตตำบลขุนหาญแต่อย่างใด ต่อมาจึงยกฐานะขึ้นเป็นอำเภออย่างสมบูรณ์ด้วยความหลากหลายของผู้คนหลายเหล่าที่โยกย้ายมาตั้งหลักแหล่งในบริเวณเดียวกัน อำเภอขุนหาญจึงมีทั้งผู้คนที่ใช้ภาษาเขมร ภาษาส่วย และลาวหรืออีสาน อาศัยอยู่ กระจัดกระจาย โดยมีประชากรที่ใช้ภาษาเขมรในสัดส่วนที่มากที่สุด ส่วนภาษาลาวนั้นมี 2 สำเสียง คือ สำเนียงดั้งเดิมของลูกหลานที่สืบเชื้อสายมาจากนายหาญ นายเอก และนายอุด ซึ่งกลายเป็นสำเนียงเอกลักษณ์ของจังหวัดศรีสะเกษ สำเนียงอุบล ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่าผู้คนที่ใช้ภาษาลาวสำเนียงอุบลเข้ามาตั้งถิ่นฐานในเขตอำเภอขุนหาญเมื่อใด แต่แน่ชัดว่าเป็นชนกลุ่มหลังสุดที่เข้ามา ทำมาหากินในบริเวณนี้ ผู้ที่เข้ามาก่อนตั้งบ้านเรือนในเขตตำบลสิ ส่วนชาวลาวสำเนียงอุบล ที่มาหลังสุดไปตั้งหมู่บ้านต่างๆ ที่มีชื่อนำหน้าว่า "ซำ" ในเขตตำบลพราน ซึ่งเป็นบริเวณที่มีดิน อุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การทำไร่พืชผลชนิดต่างๆ การอยู่รวมกันและติดต่อแลกเปลี่ยนกันของชน หลายเหล่า ในเขตอำเภอขุนหาญ ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนและซึมซับวัฒนธรรมระหว่างกัน ขนบธรรมเนียมบางอย่างจึงแตกต่างออกไปจากผู้คนในเขตอื่นของจังหวัดศรีสะเกษ โดยเฉพาะผู้คนที่ใช้ภาษาลาวจะรับเอาขนบธรรมเนียมบางอย่างของชาวเขมรและชาวส่วยเข้าแทรก ในธรรมเนียมของตน (สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ , 2550 : 5-7)

ขุนหาญเป็นชื่อของคนลาว เป็นทหารมาพร้อมกับกองทัพเจ้าอนุวงศ์ บุตรเจ้าศิริบุญสาร ผู้ครองนครกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์) ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของไทย ต้องการเอกราชจึงเป็นกบฏยกทัพมาตีกรุงเทพมหานคร เมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2396 ยกทัพมาถึงนครราชสีมาขณะนั้นเจ้าเมืองนครราชสีมาไม่อยู่ และพระยาปลัดเมืองนครราชสีมาไปราชการที่เมืองขุขันธ์ จึงเข้ายึดเมือง ทรัพย์สิน กวาดต้อนชาวเมืองไปเป็นเชลยศึกเพื่อจะนำไปเมืองเวียงจันทน์ ในบรรดาเชลยศึกมีคุณหญิงโม (ต่อมาเป็นท้าวสุรนารี) รวมอยู่ด้วย คุณหญิงโมเป็นคนฉลาดรู้ทันว่าเจ้าอนุวงศ์หลอกลวง จึงออกอุบายให้ทหารเวียงจันทน์ตายใจ โดยให้หญิงไทยที่ถูกต้อนมาด้วยที่เป็นเชลยศึก ยั่วยวน หน่วงเหนี่ยวทหารให้เดินทัพช้าลงวางแผนให้ผู้หญิงหลอกลวงขอจอบ เสียม มีด ว่าจะนำไปใช้เพื่อหาอาหารแท้จริงแล้วกลับนำจอบเสียมมีดนั้นมาตัดไม้เสี้ยมแหลมทำเป็นอาวุธแอบซ่อนไว้

ในวันที่ 23 มีนาคม 2396 ณ ทุ่งสัมฤทธิ์ แขวงพิมาย ขณะหยุดพักทัพเป็นโอกาสเหมาะ พวกผู้หญิงช่วยกันหลอกล่อมอมเหล้าทหารลาวจนเมามายไร้สติไปทั้งกองทัพ เมื่อสบโอกาส ทั้งหญิงชายก็แย่งอาวุธฆ่าฟันจนทำให้ทหารลาวล้มตายเป็นจำนวนมาก และกองทัพลาวแตกพ่ายแพ้ไปในที่สุด เมื่อได้รับชัยชนะจึงตั้งค่ายอยู่ที่ทุ่งสัมฤทธิ์ ชาวบ้านที่หนีไปทราบข่าวก็ออกมาร่วมสมทบ ขณะเดียวกันพระยาปลัดเมืองนครราชสีมาที่ไปราชการเมืองขุขันธ์ได้ยกทัพกลับมาช่วยไว้ได้ทัน ส่วนเจ้าอนุวงศ์รู้ข่าวว่าทางกรุงเทพมหานคร ยกทัพมาช่วยจึงเลิกทัพไป หลังจากนั้น มีทหารลาวบางกลุ่มไม่ยอมกลับลาว โดยเฉพาะกลุ่มของนายทหารกลุ่มนายเอก กลุ่มนายอุด และกลุ่มนายเหลือง

กลุ่มนายหาร ได้พาสมัครพรรคพวกตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านแดง (ปัจจุบัน บ้านแดงอยู่ใน ตำบลขุนหาญ อำเภอขุนหาญ)

กลุ่มนายเอก ได้พาสมัครพรรคพวกตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านตาเอก (ปัจจุบัน บ้านตาเอก อยู่ในตำบลกันทรอม อำเภอขุนหาญ)

กลุ่มนายอุด ได้พาสมัครพรรคพวกตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านตาอุด (ปัจจุบัน บ้านตาอุด อยู่ในตำบลตาอุด อำเภอขุขันธ์)

กลุ่มนายเหลือง ได้พาสมัครพรรคพวกตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านก้านเหลือง (ปัจจุบัน บ้าน

ก้านเหลืองอยู่ในตำบลหมากเขียบ อำเภอเมืองศรีสะเกษ)

ต่อมานายหารได้ไปรับราชการกับพระยาขุขันธ์ภักดีศรีนครลำดวน เจ้าเมืองขุขันธ์ เนื่องจากนายหารเป็นคนเฉลียวฉลาด อาจหาญ มีปฏิภาณไหวพริบ และมีความน่าเกรงขาม ด้วยความสามารถดังกล่าวจึงได้รับบรรดาศักดิ์เป็น “ขุนหาร” เมื่อเกษียณอายุราชการก็ได้กลับมาอยู่ ที่บ้านเดิม คือบ้านแดง และขณะนั้นได้มีการแยกหมู่บ้านให้เป็นตำบลใหม่ พร้อมเลือกกำนันประจำตำบลขุนหาร ขุนหารได้รับเลือกตั้งจากราษฎร จึงเป็นกำนันคนแรกของตำบลขุนหาร ต่อมา เมื่อปี พ.ศ.2498 ทางราชการได้แยกการปกครองให้เป็นกิ่งอำเภอขุนหาญ จึงนำชื่อ ขุนหาร มาเป็นชื่อ กิ่งอำเภอขุนหาญ (สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ ,2550 : 6-8)

เมื่อวันที่ 1กรกฎาคม พ.ศ.2498 ทางราชการได้แยกการปกครองออกมาตั้งเป็นกิ่งอำเภอขุนหาญ โดยแบ่งการปกครองในบางส่วนจากอำเภอขุขันธ์ ในเขตท้องที่ตำบลสิ ตำบลบักดอง ตำบลขุนหาญ ตำบลพราน และตำบลกันทรอม ต่อมาได้แยกเป็นตำบลกระหวัน ตำบลไพร ตำบลโนนสูง ตำบลโพฺธิ์วงศ์ ตำบลโพธิ์กระสังข์ ตำบลห้วยจันทร์ และตำบลภูฝ้าย โดยมี

นายยศ ทองสุทธิ์ ปลัดอำเภอ ชาวราษีไศล เป็นหัวหน้ากิ่งอำเภอขุนหารคนแรก มีนายทวีป อทาโส และนายวินัส จำนง เป็นปลัดกิ่งอำเภอขุนหารต่อมาทางราชการได้มีพระราชกฤษฎีกา ยกฐานะขึ้นเป็นอำเภอ เมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ.2501 เรียกว่า อำเภอขุนหาญ จนถึงปัจจุบัน โดยมีนาย สุริยัน สันตวสี เป็นนายอำเภอคนแรกของอำเภอขุนหาญ (สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ, 2550 : 6)

ในปี พ.ศ.2497 ได้มีการเตรียมที่จะแยกการปกครองเป็นกิ่งอำเภอ เพื่อเอื้อต่อการปกครอง การพัฒนา และอำนวยความสะดวกแก่ประชาชนในการติดต่อกับทางราชการ จึงได้แยกตำบลสิ ตำบลบักดอง ตำบลกันทรอม ตำบลพราน และตำบลขุนหาร ตั้งเป็นกิ่งอำเภอขุนหาญ ซึ่ง

ร.ต.ท.ยนต์ ประภิตรภา นายอำเภอขุขันธ์ ได้สั่งการให้ นายเดช พันธ์จำนง ปลัดอำเภอขุขันธ์

เป็นผู้นำคณะออกสำรวจสถานที่ที่จะตั้งกิ่งอำเภอครั้งแรก โดยพิจารณาว่า ป่าโนนพันธ์ มีความเหมาะสมที่จะจัดตั้งอำเภอ (ปัจจุบันเป็นที่ตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลโพธิ์กระสังข์ และที่ตั้งโรงเรียนร่มโพธิ์วิทยา) แต่ในปีนั้นเกิดความแห้งแล้งอย่างรุนแรง ขาดน้ำดื่มและน้ำใช้ ไม่อุดมสมบูรณ์ เป็นดงเป็นป่าหนาทึบมากด้วยต้นไม้นานาชนิด โดยเฉพาะต้นพอกและต้นไผ่มีเป็นจำนวนมาก มีที่ราบลุ่มเป็นที่เลี้ยงวัวควายของชาวบ้าน จึงได้ตกลงที่จะใช้เป็นที่ตั้งกิ่งอำเภอ และได้วางผังเมืองปลูกสร้างศาลาที่ว่าการกิ่งอำเภอเป็นแบบไม้ 2 ชั้น (สภาวัฒนธรรมอำเภอ ขุนหาญ, 2550 : 6)

อำเภอขุนหาญเป็นอำเภอชายแดนติดต่อกับประเทศกัมพูชาประชาธิปไตย โดยมีเทือกเขาพนมดงรักเป็นแนวเขต มีระยะทางห่างจากจังหวัดศรีสะเกษ 61 กิโลเมตร มีเนื้อที่ทั้งหมด

723.05ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 483,062.5ไร่ และมีอาณาเขตดังนี้

ทิศเหนือ ติดกับเขตอำเภอไพรบึง และอำเภอศรีรัตนะ จังหวัดศรีสะเกษ

ทิศใต้ ติดกับประเทศกัมพูชาประชาธิปไตย

ทิศตะวันออก ติดกับเขตอำเภอกันทรลักษ์ จังหวัดศรีสะเกษ

ทิศตะวันตก ติดกับเขตอำเภอขุขันธ์ และอำเภอภูสิงห์ จังหวัดศรีสะเกษ

(สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ , 2550 : 15)

สภาพภูมิศาสตร์

พื้นที่อำเภอขุนหาญเป็นที่ราบสูง ตามเชิงเขาพนมดงรักลาดเอียงลงมาทางทิศเหนือ

ผ่านอำเภอไพรบึง อำเภอศรีรัตนะ อำเภอพยุห์ อำเภอน้ำเกลี้ยง อำเภอวังหิน เข้าสู่พื้นที่อำเภอ

เมืองศรีสะเกษลงสู่พื้นราบลุ่มแม่น้ำมูล พื้นที่ดินทั่วไปของอำเภอขุนหาญอุดมสมบูรณ์ด้วยแร่ธาตุต่างๆ มีป่าไม้ ภูเขา และมีแหล่งน้ำอยู่ทั่วไป จึงเหมาะแก่การทำเกษตรกรรม ทำนา ทำไร่ ทำสวน

เลี้ยงสัตว์ โดยเฉพาะในท้องที่ตำบลพราน ตำบลบักดอง ตำบลไพร บางแห่งพื้นที่เป็นดินแดง เกษตรกรมมีอาชีพ ทำไร่ ทำสวน ปลูกพืชเศรษฐกิจ เช่น เงาะ ทุเรียน ลองกอง สะตอ ลำไย ถั่วลิสง มันสำปะหลัง ข้าวโพด ยางพารา ซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจหลักที่สร้างรายได้ให้กับเกษตรกร

(สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ , 2550 : 15)

ภูมิอากาศ

สภาพภูมิอากาศของอำเภอขุนหาญ ไม่แห้งแล้งและมีอุทกภัยน้อยมาก ฝนตกตามฤดูกาล

ลักษณะภูมิอากาศเป็นแบบ 3 ฤดู คือ

ฤดูร้อน เริ่มตั้งแต่ช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม

ฤดูฝน เริ่มตั้งแต่ช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนกันยายน

ฤดูหนาว เริ่มตั้งแต่ช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนมกราคม (สภาวัฒนธรรมอำเภอขุนหาญ, 2550 : 15)

Page updated

Report abuse