ประชากร ระบบเครือญาติ และชาติพันธุ์ 

         ลักษณะครอบครัวและเครือญาติ ครอบครัวชาวกะเหรี่ยงโพล่งเป็นครอบครัวเดี่ยว เมื่อสามีหรือภรรยาเสียชีวิต การแต่งงานใหม่จะไม่ค่อยปรากฏ ในการเลือกคู่ครองฝ่ายหญิงจะเป็นฝ่ายเลือกฝ่ายชายก่อน เมื่อแต่งงานจะแยกครอบครัวไปปลูกบ้านใหม่ แต่งงานแล้วฝ่ายชายต้องมาอยู่บ้านพ่อแม่ของภรรยาหนึ่งฤดูเก็บเกี่ยว หลังจากนั้นปลูกบ้านใหม่ใกล้บ้านพ่อแม่ฝ่ายภรรยา หากเป็นลูกสาวคนเล็กจะต้องอยู่ดูแลพ่อกับแม่ การตั้งบ้านเรือนของญาติพี่น้องจึงอยู่ในพื้นที่เดียวกัน ส่วนใหญ่คนในชุมชนนามสกุลเดียวกัน เนื่องจากในอดีตการออกไปแต่งงานกับคนนอกหมู่บ้านไม่เป็นที่นิยมนัก ในบ้านดอยยาวมักจะมีนามสกุลที่ขึ้นต้นด้วยคําว่า “เลา” เช่น เลาวนาศรี เลาทาศิริ เลาแม่ทา ซึ่งแสดงถึงความสัมพันธ์ทางเครือญาติที่มีความสัมพันธ์กันอย่างแน่นแฟ้น ประเพณีหรืองานบุญหรือกิจกรรมที่เกิดขึ้นในหมู่บ้าน พบว่ามีความเกื้อกูลกันและมีส่วนร่วมในกิจกรรม การไปเยี่ยมเยือนผู้ป่วยที่ป่วยหนักและนอนค้างคืนเพื่อให้กําลังใจแก่ญาติผู้ป่วยเป็นเรื่องปกติที่พบเห็นได้ ยังมีการลงแขกในฤดูเก็บเกี่ยวนา ที่เรียกว่า “เอามื้อ” ส่วนการจ้างแรงงานจากภายนอกเข้ามาในหมู่บ้านมีน้อยมาก คนส่วนมากในหมู่บ้านยังทํางานที่บ้านหรือเลือกที่จะทํางานใกล้บ้านเพื่อได้กลับมานอนที่บ้าน 

ชาวไทยภูเขาเผ่ากะเหรี่ยง คนกลุ่มหนึ่งในชาติพันธ์ุจังหวัดลำพูน

ชาติพันธุ์กะเหรี่ยงในจังหวัดลำพูนแทรกซึมอาศัยอยู่ในพื้นที่หลาย ๆ อำเภอของจังหวัดลำพูน หนึ่งในนั้นคืออำเภอแม่ทา เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีที่มีเอกลักษณ์ น้อยคนจะทราบว่ากะเหรี่ยงในจังหวัดลำพูนนั้นแบ่งออกเป็นสองกลุ่มแบ่งแยกกลุ่มโดยภาษาที่ใช้ กลุ่มหนึ่งเรียกตนเองว่า ปกาเกอะญอ คือพื้นที่ที่คนทั้งหลายจะรู้จักกะเหรี่ยงกลุ่มนี้ซึ่งอาศัยอยู่เป็นจำนวนมากในอำเภอลี้ แต่ยังมีอีกกลุ่มหนึ่งที่เรียกตนเองว่า โพร่ง หรือหลายคนก็เรียกว่าโปว์ กระจายกันอาศัยอยู่ในอำเภอบ้านโฮ่ง อำเภอทุ่งหัวช้างและอำเภอแม่ทา ซึ่งวัฒนธรรมต่าง ๆ รวมถึงการแต่งกายคล้ายคลึงกันมากจนแทบแยกไม่ออกหากว่าไม่เอ่ยภาษาพูดออกมา

ความแตกต่างของสองกลุ่มนี้ถ้าสังเกตดี ๆ ในเชิงลึกยังแบ่งแยกจากลวดลายผ้าทอที่สวมใส่ กะเหรี่ยงในพื้นที่อำเภอแม่ทาโดยเฉพาะที่กะเหรี่ยงโพร่งบ้านดอยยาวจะมีการทอผ้าที่แตกต่างจากกะเหรี่ยงที่อื่น ความสามารถในการนำสีธรรมชาติมาเป็นวัตถุดิบในการย้อมสีฝ้ายทอผ้าที่ไม่ทำลายธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม อีกทั้งยังมีงานทอกี่เอวที่มีลายจกกะเหรี่ยงที่ปราณีตสวยงามหลากหลายลวดลาย เป็นความมหัศจรรย์ที่ถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่นมายาวนานหลายร้อยปีหากเราจะค้นหาที่มาของลวดลายคนที่คิดค้นคนแรกนั้นปัจจุบันการทอผ้าของกะเหรี่ยงโพร่งยังไม่สามารถหาที่มาที่ไปได้ชัดเจน ยังคงมีแต่เพียงลวดลายที่สอนกันมาจากรุ่นสู่รุ่นให้ได้เห็นได้ชมกันในปัจจุบัน

กลุ่มทอผ้ากะเหรี่ยงดอยยาวเป็นการรวมกลุ่มของสตรีชนเผ่าโพร่งในพื้นที่รวบรวมลวดลายต่าง ๆ ที่พอจะสามารถทอได้รวม ๆ แล้วกว่าร้อยลาย ซึ่งแต่ละลายจะมีชื่อเรียกเฉพาะกลุ่มที่รู้กันและถ่ายทอดให้แก่กันจนสมาชิกทุกคนในกลุ่มสามารถทอจกลายต่าง ๆได้สตรีชนเผ่ากลุ่มนี้ส่วนใหญ่แล้วเป็นกลุ่มผู้ที่ขาดโอกาสทางการศึกษา ฐานะยากจน และไม่มีอาชีพเกษตรกรรมที่เป็นอาชีพหลักมีเพียงการปลูกข้าวที่ปีหนึ่งจะปลูกได้แค่ปีละหน ไม่มีการทำนาข้าวดอย ครั้นจะไปหาของป่าเพื่อมาประทังชีวิตดังเดิมก็ไม่ได้เพราะปัจจุบันถูกจัดให้อยู่ในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ดอยผาเมือง สตรีกลุ่มนี้จึงมีเพียงอาชีพการทอผ้าเพื่อเลี้ยงดูบุตรและครอบครัว แต่ถึงแม้จะสามารถทอผ้าได้สวยเพียงใดก็ยังไม่มีช่องทางการจัดจำหน่าย

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: โพล่ง 

ทุนของชุมชนบ้านดอยยาว ตามที่ได้จากการประชุมเพื่อวิเคราะห์ทุนชุมชน สามารถสรุปและจัดกลุ่ม ประเภทของทุนชุมชน เป็นหัวข้อต่างๆ ได้ดังนี้

1. ทุนกายภาพ ได้แก่ แม่น้ำแม่ขนาด ป่าชุมชนบ้านดอยยาว และโรงเรียนบ้านป่าเลา

2. ทุนเครือญาติ ได้แก่ ผู้อาวุโสในชุมชนบ้านดอยยาว 

3. ทุนความรู้ ได้แก่ ภูมิปัญญาการทอผ้าที่เอว การปักผ้า การจักสาน และภาษา 

ศักยภาพของชุมชนบ้านดอยยาว ตามที่ได้จากการประชุมเพื่อวิเคราะห์ศักยภาพ คือตัวองค์ความรู้ ทางด้านวัฒนธรรมของชาวกะเหรี่ยงชุมชนบ้านดอยยาว ที่มีอยู่ตามหมู่บ้านหรือชุมชน และยังสามารถรักษาและ สืบทอดไว้ได้ และตัวผู้นําชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน และผู้นําทางจิตวิญญาณ ที่เข้มแข็ง และแม้ว่าวัฒนธรรม กะเหรี่ยงแบบดั้งเดิมบางอย่างจะหายไป เลิกไป หรือถูกปรับเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่น ทางชุมชมก็ยังมีศักยภาพ ที่จะสามารถดําเนินการตามวิธีการที่จะทําให้ไม่ให้สูญหายและอนุรักษ์ไว้ได้ ดังนี้

1. การประยุกต์ คือ การปรับความรู้เก่าร่วมกับความรู้ใหม่ เพื่อให้เหมาะสมกับสังคมที่เปลี่ยนไป เช่น การประยุกต์การบวชมาเป็นการบวชต้นไม้เพื่อให้เกิดสํานึกการอนุรักษ์ป่าไม้และธรรมชาติ การรักษาป่าและเก็บกักน้ำด้วยการทําฝายกั้นน้าให้มากขึ้น การประยุกต์การออกแบบลายผ้าแบบดั้งเดิมกับลายผ้าสมัยใหม่ 

2. การสร้างใหม่ คือ การคิดค้นสิ่งใหม่ๆ ที่สัมพันธ์กับความรู้ดั้งเดิม เช่น การประดิษฐ์เครื่องมือ หรืออุปกรณ์การทอผ้าที่เอวที่อํานวยความสะดวกและมีความรวดเร็ว การคิดโครงการแก้ไขปัญหาชุมชนโดย อาศัยคุณค่าความอาทรที่ชาวบ้านเคยมีต่อกันมาหารูปแบบใหม่ เช่น การสร้างกลุ่มสหกรณ์ชุมชน การรวมกลุ่มแม่บ้าน

3. การอนุรักษ์ คือ การรักษาความดีงาม เช่น ประเพณีต่างๆ การแต่งกายชุดกะเหรี่ยงในวันสําคัญ การใช้ภาษากะเหรี่ยงในครอบครัว สนับสนุนให้ประกอบอาชีพงานหัตถกรรมเป็นอาชีพเสริม และส่งเสริมการสร้างคุณค่าในตนเองหรือการปฏิบัติตนเพื่อสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับคนในชุมชนและสิ่งแวดล้อม

4. การฟื้นฟู คือ การนําความรู้ที่ดีงามและสิ่งที่เคยปฏิบัติ เช่น วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ การนับถือ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่สูญหายไป เลิกไปหรือเปลี่ยนไป ให้นํากลับมาปฏิบัติกันในชุมชน

ในขณะเดียวกัน ชุมชมบ้านดอยยาวยังอุดมไปด้วยทรัพยากรทางวัฒนธรรม หรือมรดกภูมิปัญญา ทางวัฒนธรรม ถือเป็นศักยภาพที่สําคัญของชุมชน ที่สามารถนํามาพัฒนาด้วยกระบวนการจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างศักยภาพชุมชน ได้ดังนี้

1) สืบสานภูมิปัญญาเพื่อการธํารงความเป็นวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ชาวกะหรี่ยง แสดงถึงเอกลักษณ์และอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ เช่น การกําหนดแนวทางการพัฒนาห้องเรียนภูมิปัญญาเพื่อสืบทอด เอกลักษณ์ชาวกะเหรี่ยงเครือข่ายชุมชน ด้วยรูปแบบศูนย์การเรียนรู้หรือพิพิธภัณฑ์ และขยายผลสู่ กลุ่มเครือข่ายชาวกะเหรี่ยงในระดับประเทศ

2) สืบสานภูมิปัญญาเพื่อความเข้าใจภูมิปัญญาวัฒนธรรมในชุมชนและท้องถิ่น สําหรับการดําเนิน ชีวิตท่ามกลางความเปลี่ยนแปลง โดยเลือกกิจกรรมการทอผ้าที่เอว สร้างหลักสูตรจากภูมิปัญญาชาวบ้าน และสร้างชุดความรู้การทอผ้าที่เอวที่มีความร่วมสมัย ให้อยู่ในกระบวนการศึกษาทั้งในระบบและนอกระบบรวมทั้งเผยแพร่ให้ประชาชนทั่วไปเข้ามาเรียนรู้พร้อมกับสามารถนําไปประกอบอาชีพได้

3) การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและอาหารชุมชน นับเป็นเครื่องมือสําคัญในการสร้างประสบการณ์ การท่องเที่ยวรูปแบบใหม่และสร้างเศรษฐกิจฐานราก เนื่องจากการท่องเที่ยวในหมู่บ้านชนบท ที่มีลักษณะ วิถีชีวิต มีผลงานสร้างสรรค์ภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่มีเอกลักษณ์โดดเด่น สร้างความเพลิดเพลินและได้รับความรู้ ภูมิปัญญาพื้นบ้าน อีกทั้งมีความเข้าใจวัฒนธรรมท้องถิ่น บนพื้นฐานความรับผิดชอบและมีจิตสํานึก ต่อการรักษามรดกทางวัฒนธรรมและคุณค่าของสภาพแวดล้อม นําเสนอวัตถุดิบจากทุกท้องถิ่นมาเป็นองค์ประกอบในการปรุงอาหาร ทําให้เกิดการกระจายรายได้อย่างชัดเจนตรงไปยังท้องถิ่น เพราะเป้าหมาย สําคัญคือ การท่องเที่ยวเป็นเครื่องมือสําคัญที่จะสร้างรายได้ กระจายรายได้ และลดความเหลื่อมล้าของ ประชาชนในประเทศ ซึ่งสอดคล้องกับนโยบายของรัฐบาลที่จะใช้ “การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมอาหารเป็นการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจ” โดยกําหนดให้ภายในปี พ.ศ. 2568 รัฐบาลจะใช้อาหารเป็นตัวนําการท่องเที่ยว ทําให้เป็นการยกระดับอุตสาหกรรมอาหารของไทยตลอดทั้งห่วงโซ่คุณค่า (Value chain) สร้างชุมชนเป้าหมาย เพื่อการพัฒนาสู่การเป็นหมู่บ้านต้นแบบด้านท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมอาหารไทยของชุมชน (Gastronomy village tourism) ด้วยคุณลักษณะ ดังนี้

(1) ความมีเอกลักษณ์ของอาหารท้องถิ่น 

(2) ความอุดมสมบูรณ์ของวัตถุดิบภายในท้องถิ่น

(3) ความพร้อมและการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน 

(4) กิจกรรมสําหรับนักท่องเที่ยวที่มีความหลากหลาย

(5) ความต้องการของชุมชนในการขอรับการสนับสนุนการพัฒนาการท่องเที่ยว 

(6) ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมภายในท้องถิ่น และอื่น ๆ

4. ทุนเศรษฐกิจ ได้แก่ ผ้าทอที่เอวที่พัฒนาต่อยอด ศูนย์การเรียนรู้ การทอผ้ากี่เอว 

5. ทุนการเมือง ได้แก่ กฎหมายหรือนโยบายรัฐบาลคุ้มครองสิทธิและวิถีชีวิตของชาวไทย กลุ่มชาติพันธุ์ คือ มติคณะรัฐมนตรี 3 สิงหาคม 2553 เรื่อง แนวนโยบายในการฟื้นฟูวิถีชีวิตชาวกะเหรี่ยง กฎหมายรัฐธรรมนูญ และ (ร่าง) พระราชบัญญัติคุ้มครองและส่งเสริมวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์

6. ทุนศาสนา  ได้แก่ วัดดอยยาว พิธีกรรมความเชื่อ เช่น การเลี้ยงผีไร่ ผีต้นน้า ผีบรรพบุรุษ การไม่กินปลาต้นน้า งานบุญประเพณีท้องถิ่น การแห่ครัวตาน ไปร่วมกับชุมชนกะเหรี่ยงพระบาทห้วยต้ม บ้านโป่งแดง และบ้านห้วยน้าอุ่น