ชาวยองเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อที่อพยพมาจากเมืองยอง แขวงเชียงตุง ประเทศพม่า ในช่วงสมัยกรุงธนบุรีและต้นรัตนโกสินทร์ โดยถูกกวาดต้อนมาอยู่ในพื้นที่ล้านนา หนึ่งในชุมชนที่สำคัญคือ ตำบลประตูป่า อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน ซึ่งยังคงสืบสานเอกลักษณ์ทางภาษา ประเพณี และความเชื่อที่มีรากฐานจากพุทธศาสนาและความศรัทธาต่อผีบรรพบุรุษ

ความเชื่อและวิถีชีวิต

1. ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษ (ผีปู่ย่า)

   • ชาวยองในตำบลประตูป่าให้ความสำคัญกับการบูชาผีบรรพบุรุษ เชื่อว่าผีปู่ย่าจะปกปักรักษา ดูแลลูกหลานให้มีความสุขความเจริญ

   • การเลี้ยงผีปู่ย่าจะจัดขึ้นปีละหนึ่งครั้ง โดยลูกหลานจะนำอาหาร ข้าวปลา และเครื่องเซ่นไปบูชา

2. ความเชื่อเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา

   • ชาวยองส่วนใหญ่เป็นพุทธศาสนิกชนเถรวาท มีความศรัทธาในการทำบุญตักบาตร ฟังเทศน์ และบวชลูกหลาน

   • งานบุญสำคัญ เช่น ประเพณีออกหว่า (ออกพรรษา), ปอยหลวง, และ งานแห่ไม้ค้ำสะหลี ล้วนสะท้อนความเชื่อในการสั่งสมบุญเพื่อความเป็นสิริมงคล

3. ความเชื่อเรื่องผีบ้านผีเมือง

   • เชื่อว่ามีผีที่คอยปกป้องหมู่บ้าน เช่น ผีเสื้อบ้าน เสื้อมือง

   • การทำพิธีเลี้ยงผีบ้านเมืองเป็นการขอความคุ้มครองให้พืชพันธุ์อุดมสมบูรณ์ และชุมชนสงบสุข

4. ความเชื่อด้านการเกษตร

   • การทำนาของชาวยองผูกพันกับความเชื่อ เช่น ก่อนลงนาอาจมีการทำพิธีบอกกล่าวเจ้าที่เจ้าทาง

   • มีความเชื่อเกี่ยวกับวันดีวันร้าย (วันฮะ) ที่ใช้กำหนดฤกษ์ยามในการเพาะปลูกและเก็บเกี่ยว

5. ความเชื่อเกี่ยวกับพิธีกรรมชีวิต

   • งานแต่งงาน งานขึ้นบ้านใหม่ งานศพ ล้วนมีการสอดแทรกพิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิม

   • ตัวอย่างเช่น การทำขวัญนาคก่อนบวช การสืบชะตาเพื่อความเป็นสิริมงคล

ความเชื่อเรื่องผีปู่ย่า

• “ผีปู่ย่า” = ผีบรรพบุรุษของตระกูล เชื่อว่าสถิตดูแลคุ้มครองลูกหลานในเรือน การเลี้ยงผีปู่ย่าจึงเป็นพิธีประจำเครือญาติของคนยอง และถูกระบุเป็นหนึ่งใน “ประเพณีตามความเชื่อดั้งเดิม” ของชาวยองตำบลประตูป่าโดยตรง (รายชื่อพิธีมี “เลี้ยงผีปู่ย่า” อยู่ด้วย) Thai Journal Online
  
  

สถานที่สิงสถิต/หิ้ง–ศาล

• ในเรือน: มักตั้ง “ขันผี/หอผี” เหนือหัวนอนฝาผนังทิศตะวันออก ติดเสา/ช่วงคานมงคลของเรือน (บางบ้านอาจทำ “เรือนจำลอง/ตูบ” ไว้มุมรั้วใต้ร่มไม้ใหญ่แทน) ThaiJo
  
  

ช่วงเวลาและโอกาสทำพิธี

• ทำเป็น “เลี้ยงผี” ประจำปี ช่วง “เดือน 9 เหนือ” (โดยมากราวเดือนมิถุนายนตามนับแบบภาคกลาง) และอาจทำเพิ่มเมื่อบนบานสำเร็จ/มีเรื่องใหญ่ของวงศ์ญาติ (แต่งงาน ย้ายเรือน ฯลฯ) FacebookOER LearnThaiJo
  
  

ผู้ทำพิธีและบทบาท

• ผู้นำพิธี: ผู้สืบสายผีของเรือน (โดยมากเป็นผู้อาวุโส/แม่เรือน) ลูกหลานร่วมไหว้ จุดธูปเทียน กล่าวคำบูชา รอจนธูปดับถือว่า “ผีได้รับ” เครื่องเซ่นแล้ว ThaiJo
  
  

• กรณีแต่งเข้าบ้านอื่น: ฝ่ายเขย–สะใภ้จะ “ไปเอาผีใหม่” และนับถือผีของเรือนที่ตนอยู่ ไม่เอาผีเดิมมาปะปนในหิ้งบ้านใหม่ (แต่ไหว้ระลึกถึงบรรพบุรุษฝ่ายตนได้) ThaiJo
  
  

เครื่องเซ่น/เครื่องขัน (ตัวอย่างชุดมาตรฐานที่ใช้ในลำพูน)

• “ขันผี” มี: ขันน้อย (ชุด 12), กรวยหมากพลู, ผ้าขาว–แดง, หมาก 1 หัว, เบี้ยหอย 12, ดอกไม้หอม, ใบโชค ใบขนุน, รูปช้าง/ไก่คู่ (ความหมายมงคล), “ขันเต้าทั้งสี่” สำหรับบอกกล่าวเทวดาอารักษ์, “ขันข้าว 1 ขัน” บอกกล่าวบรรพบุรุษ
  
  

• ของคาวหวาน: ข้าว ปลา/ปลาเผา ผักต้ม ผลไม้ ขนม เมี่ยง บุหรี่ น้ำ ฯลฯ
  
  

• พิธี “เข้ารับขันครั้งแรก” ของคนที่มาอยู่วงศ์นี้ จะมีรายการในขันต่างจากวันเลี้ยงปกติ (เช่นกำหนดปลาเผา 2 ตัว ผักหวานต้ม ฯลฯ) ThaiJo
  
  

ขั้นตอนย่อ (แบบที่พบในชุมชนยองลำพูน)

1. ทำความสะอาดหิ้ง/หอผี จัดขันและเครื่องเซ่นให้พร้อม
   
   

2. เวลาเช้า (เช่นราว 08.00 น.) ผู้นำพิธีกล่าวบูชาผีปู่ย่า ลูกหลานร่วมพนมมืออธิษฐาน
   
   

3. คอยจนธูปเทียนดับ ถือว่า “รับของแล้ว” จากนั้น “ลาของ” แบ่งอาหารในหมู่ญาติเป็นสิริมงคล ThaiJo
   
   

ข้อปฏิบัติ–ข้อห้ามที่มักยึดถือ

• รักษาความสะอาดบริเวณหิ้ง/ศาล และไม่นำสิ่งอัปมงคลวางปะปน
  
  

• ไม่ปะปน “ผีเรือน” ต่างสายกันในขันเดียวกัน เว้นจัดระเบียบใหม่ตามธรรมเนียม (โดยเฉพาะกรณีแต่งเข้าบ้าน) ThaiJo
  
  

ความหมายเชิงสังคม–อัตลักษณ์ (กรณีประตูป่า)

• สำหรับตำบลประตูป่า งานศึกษาทางวิชาการยืนยันว่าชุมชนยองในพื้นที่ยังคง “ประเพณีเลี้ยงผีปู่ย่า” เป็นส่วนหนึ่งของอัตลักษณ์ศรัทธาดั้งเดิม คู่กับพิธีอื่น ๆ (ฮ้องขวัญ ส่งเคราะห์ ฟ้อนผีเจ้านาย ฯลฯ) แสดงถึงการยึดโยงเครือญาติและบทบาท “แม่เรือน–ผู้สืบผี” ในการดูแลบ้านเรือนและลูกหลาน Thai Journal Online
  
  

บรรณานุกรม (APA Style)

1. จันต๊ะวงศ์, จ. (2023). อัตลักษณ์ของชาวยองในพื้นที่ตำบลประตูป่า อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน. วารสารสังคมศาสตร์และศิลปกรรมศาสตร์, 16(2), 45–60.

2. พงษ์มณี, อ. (2025). ความเชื่อและการประกอบพิธีกรรมผีปู่ย่า: กรณีศึกษา บ้านเหล่าดู่ ตำบลหนองล่อง อำเภอเวียงหนองล่อง จังหวัดลำพูน. วารสารศิลปวัฒนธรรมล้านนา, 12(1), 77–95.

3. ไทยนิวส์. (2023, ธันวาคม 31). ชาวยองบ้านประตูป่า สืบสานวัฒนธรรมความเชื่อและประเพณี. ไทยนิวส์ออนไลน์. https://www.thainews-pratupa.com/article/young-culture

4. สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2020). ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษกับพิธีกรรมเลี้ยงผีปู่ย่าในล้านนา. เชียงใหม่: สถาบันวิจัยสังคม.