วัดพระพุทธบาทดอยถ้ำ เป็นพุทธสถานโบราณที่สำคัญแห่งหนึ่งของอำเภอลี้ 

     โดยมีประวัติพระพุทธบาทดอยถ้ำ เมื่อครั้งพระพุทธเจ้าได้เสด็จออกจากป่าเชตวันมหาวิหาร ในช่วงออกพรรษา ได้เสด็จโปรดสัตว์มายังชมพูทวีปและได้มาพำนักที่ดอยถ้ำ      เมื่อชาวละว้าทราบเรื่องพระพุทธเจ้าเสด็จ จึ่งนำเปลือกก่อและข้าวมธุปายาสมาถวาย เมื่อพระพุทธเจ้าทรงฉันข้าวมธุปายาสไม่หมด ซึ่งให้พระอานนท์นำข้าวมธุปายาสไปเททิ้ง ต่อมาข้าวมธุปายาสได้กลายเป็นพระธาตุหินก่อนที่พระพุทธเจ้าจะเสด็จไปที่อื่น ก็ทรงเทศน์โปรดชาวละว้าและชาวละว้าได้ทูลขอรอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้าไว้เป็นพุทธบูชา พร้อมขอรอยพระพุทธบาทของพระเจ้าอโศกราช ซึ่งเป็นพระอุปฐากของพระพุทธเจ้า

          ต่อมาในยุคครูบาเจ้าศรีวิชัย และครูบาอภิชัยขาวปี ได้ส่งคนมาค้นรอยพุทธแต่ไม่เจอ ครั้นในปี พ.ศ.2507 ทางการได้สร้างเขื่อนภูมิพล ทำให้น้ำท่วม ในเขตอำเภอดอยเต่าและอำเภอฮอด ทำให้ราษฎร 4 หมู่บ้าน คือบ้านชั่ง บ้านท่าคั่ง บ้านหนองบัวคำและบ้านน้อย ได้อพยพมาตั้งถิ่นฐาน ณ บ้านแม่กองวะ หมู่ที่ 4 ตำบลแม่ลาน อำเภอลี้ ปัจจุบันอยู่มาได้มีราษฎรชื่อ นายอิน  ตามูล (นายอิน  ควายเฒ่า) ได้มาเลื่อยไม้และหาของป่า และมาพบรอยพระพุทธบาทโดยบังเอิญ จึงได้นำเรื่องดังกล่าวไปปรึกษาคนแก่ในหมู่บ้าน และได้ตกลงกันนำเรื่องดังกล่าวไปปรึกษาครูบาชัยยะวงศา และได้นิมนต์ท่านมา เมื่อท่านมาถึงได้ตั้งจิตอธิฐาน(วาไม้) พบว่ารอยพระพุทธบาทที่เจอเป็นรอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้าอโศกราชและท่านได้ให้ชาวบ้านค้นหารอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้า จนกระทั่งเวลาเพล ได้มี นายอ้าย พบรอยพระบาท และครูบาชัยยะวงศา จึงได้ตั้งจิตอธิฐาน ก็พบว่าเป็นรอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้า และของพระอโศกราช และได้นำคณะศรัทธาสักการบูชาด้วยน้ำขมิ้น ส้มป่อยและสั่งว่า ประเพณีปี๋ใหม่เมือง เข้าพรรษา และออกพรรษา ไห้มาสรงน้ำรอยพระพุทธบาทอย่าให้ขาด คณะศรัทธาก็ได้นิมนต์องค์หลวงปู่สร้างวิหารครอบพระพุทธบาท แต่หลวงปู่บอกว่า ไม่ใช่หน้าที่ของท่าน เจ้าของเขามีถ้าถึงเวลาแล้วก็จะมาสร้างเองเพราะยังไม่ถึงเวลา

         ในวันศุกร์ที่ 26 มีนาคม 2541 คณะศรัทธาบ้านแม่กองวะ นำโดยนายทึก ถาเบา ได้เดินทางไปช่วยงานท่านอาจารย์นิกร ชัยยเสโน ณ อารามพระพุทธบาทแก่งจ๋างตำบลบ้านนา อำเภอสามเงาจังหวัดตาก ได้นำเรื่องรอยพระพุทธบาทที่ครูบาชัยยะวงศาแห่งวัดพระบาทห้วยต้ม มาค้นพบ เมื่อ พ.ศ.2507 จึงได้นิมนต์ท่านนิกร ชัยยะเสโน เพื่อมาดูแลและสร้างวิหารครอบรอยพระพุทธบาทไว้ และได้ทำการฉลอง เมื่อวันศุกร์ที่ 4 มิถุนายน พ.ศ.2541 และได้ทำการฉลองเมื่อวันที่ 4 มิถุนายน พ.ศ.2541 ตรงกับเดือน 9 เหนือ ออก 11 ค่ำ และได้ถือเอาเดือน 9 ออก 8 ค่ำ เป็นประเพณีสรงน้ำพระพุทธบาทดอยถ้ำเป็นประจำทุกปี

เรียบเรียงโดย  นายสุทธิพงษ์   มูลกันทา

แหล่งที่มาข้อมูล  องค์การบริหารส่วนตำบลแม่ลาน

ภาพประกอบ  จาก   FB:  AnuPong Ok