การทำข้าวแคบ

ภูมิปัญญา "การทำข้าวแคบ"

นางระดม ติ๊บปัน

‘ข้าวแคบ’ เป็นอาหารว่างชนิดหนึ่งของทางภาคเหนือ สมัยก่อนนิยมทานกันในช่วงงานบุญ งานเทศกาลต่างๆ เป็นอาหารภูมิปัญญาพื้นบ้าน เมืองลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ หลายคนอาจอาจจะเคยได้ยินชื่อเมนู ข้าวแคบ กันมาบ้าง ข้าวแคบคือแผ่นแป้งบาง แผ่นกลมๆ ใสๆ ซึ่งเกิดจากการเอาแป้งมาโม่ทำเป็นแผ่นแล้วไปตากแดด เป็นวิธีถนอมอาหารให้เก็บไว้รับประทานได้นาน ซึ่งถือเป็นของฝากขึ้นชื่อประจำสำหรับชุมชนเวียงลอ โดยปกติแล้วสามารเอาไปทอดหรือปิ้งก็ได้เช่นกัน ปัจจุบันทำหลากหลายรสชาติหลากสีสัน และได้มีการดัดแปลงสูตรการทำข้าวแคบธรรมดาให้มีรสชาติมากขึ้น เป็นอาหารพื้นบ้านที่สร้างชื่อให้ชุมชนเวียงลอ

ข้าวแคบที่เป็นอาหารพื้นบ้านของชุมชนเวียงลอ มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวคือ เป็นแผ่นแป้งบางๆที่ได้จากการไล้น้ำแป้งที่ผสมงาดำ เกลือ หรือเครื่องปรุงรสอื่นๆ ลงบนผ้าสีขาวหรือสีดำที่วางบนปากหม้อดินขณะที่มีไอน้ำเดือดเหมือนการทำข้าวเกรียบปากหม้อโดยแผ่นแป้งที่ได้มีลักษณะเป็นวงกลมเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 7-8 นิ้ว เมื่อแผ่นแป้งสุกแล้วสามารถดัดแปลงทำผลิตภัณฑ์ได้หลากหลาย อาทิเช่นถ้านำแผ่นแป้งไปตากแดดจะได้ข้าวแคบแห้งมีทั้งแบบธรรมดาและปรุงรส สามารถนำไปทอดหรือปิ้งก็ได้

ปัจจุบันข้าวแคบแทบไม่ค่อยเป็นที่รู้จักของคนรุ่นใหม่เท่าไหร่นัก เนื่องจากข้าวแคบเป็นอาหารพื้นเมืองที่มีมาตั้งแต่โบราณ อีกทั้งเป็นอาหารที่นิยมในเทศกาลต่าง ๆ เช่น งานบวช งานปอย โดยได้นำมาใส่ถุงขนมรวมกับ ข้าวแดง และข้าวแต๋น (ขนมนางเล็ด) ข้าวแคบเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านในเรื่องการถนอมอาหาร

“คนสมัยก่อนจะมีลูกหลายคน ข้าวแคบหนึ่งพวงสามารถแบ่งให้ลูกกินได้หลายคน เมื่อแม่กลับจากตลาด ลูกๆ จะพากันกรูเข้ามาดุว่าแม่ซื้ออะไรมาบ้าง มีขนมอะไรบ้าง ข้าวแคบเป็นขนมที่ทำกินกันในฤดูหนาว นั่งผิงไฟไปด้วยปิ้งข้าวแคบไปด้วย แล้วแจกลูกหลานที่นั่งอยู่รอบกองไฟ ข้าวแคบที่ปิ้งใหม่ๆ จะมีกลิ่นหอมมาก คนล้านนายังนิยมรับประทานข้าวแคบในงานปอยหลวง ขึ้นบ้านใหม่ หรืองานแต่งงาน เอาไว้รับประทานเป็นของว่าง นอกจากนี้ยังมีการทำกิจกรรมอื่นๆ รอบกองไฟด้วย เช่น แกะเมล็ดถั่วและกระเทียม เพื่อนำไปเป็นเมล็ดพันธุ์ เพาะปลูกในฤดูหนาว

นางระดม ติ๊บปัน เป็นคนที่มีความมานะอดทน ตั้งใจทำจริง ในสิ่งที่ตนเองอยากจะทำ และยังได้รับเลือกเป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน และตำแหน่งอื่นๆอีกมากมายในหมู่บ้าน ในเรื่องการสืบทอดภูมิปัญญา ประเพณีวัฒนธรรมก็มีมากเช่น การประกอบพิธีกรรมทางศาสนาด้านต่างๆ และยังเป็นประธานกลุ่มต่างๆในหมู่บ้าน เนื่องด้วยในอดีตอยู่กับครอบครัวที่ต้องพึ่งตนเองในการดำเนินชีวิต ต้องเลี้ยงน้องอีกหลายคนจึงจำเป็นต้องอาศัยความรู้ประสบการณ์จากผู้ใหญ่ที่มีความเชี่ยวชาญด้านต่าง