Szlachta

W utworze Bolesława Prusa Szlachta najbardziej zbliżona jest w swojej mentalności do arystokracji. U reprezentujących ją postaci nadal widoczne jest przyzwyczajenie do dawnego, obfitującego w wygody i luksusy życia. Nowa rzeczywistość staje się więc dla tych ludzi wielkim wyzwaniem, z którym często nie potrafią sobie poradzić. Nie orientują się w zasadach kapitalizmu, mają trudności z przystosowaniem społecznym, pozbawieni są zdolności organizacyjnych. Nie można jednak zarzucić im braku ochoty do pracy, gdyż nie wahają się jej podejmować . Pomimo tego owładnięci są rezygnacją, co często paraliżuje ich życie, czyni je monotonnym.

Szlachta w "Lalce" cechuje się przede wszystkim tym, iż wciąż tkwi w dawnym porządku świata, pogrążona jest w nostalgii za minionymi czasami i nie chce wychodzić naprzeciw nowym trendom i wartościom. W sercach dawnej szlachty wciąż pielęgnowany jest znany z młodości krajobraz dworku szlacheckiego i otaczających go pól.

Szlachta utrzymuje się dzięki mało płatnym posadom, np. zarządzanie kamienicą czy też przepisywaniem dokumentów; nie podejmuje się większych interesów. Historia każdego z tej warstwy jest podobna, np. Wirski miał kiedyś majątek, ale go utracił i teraz pracuje jako dozorca.

-„Gdyby mi się ziemia rozstąpiła pod nogami... rozumiesz?... Gdyby mi niebo miało zawalić się na łeb - nie cofnę się, rozumiesz?... Za takie szczęście oddam życie..."

-„Ubogi eks-właściciel majątku ziemskiego”. I. Rzecki w pamiętniku o Wirskim

-„Znam Paryż jeszcze z roku 1859. Pamiętam, jak przyjmowali cesarza, kiedy wracał z kampanii włoskiej… ” Rządca do Ignacego Rzeckiego.

-„Nawet moim skromnym majątkiem mógłbym wydźwignąć parę tysięcy rodzin". Swoją wielkość S. Wokulski mierzy pozytywistyczną miarą.

-„Mam nieprawdopodobne szczęście - myślał. - W pół roku zrobiłem majątek krociowy, za parę lat mogę mieć milion... " Wokulski o sobie.

-„Kiedy go wygram i odzyskamy nasze dobra po dziadku, wtedy przypomną sobie, że Wokulscy stara szlachta”

-„Pani Krzeszowskiej możesz podnieść jakieś kilkanaście rubli, niech się trochę zirytuje" Wokulski do Rzeckiego przed wyjazdem do Paryża.

-„We mnie jest dwu ludzi - mówił - jeden zupełnie rozsądny, drugi wariat. Który zaś zwycięży?... " Wokulski o sobie .

-zaspokajanie tylko własnych potrzeb,

-pogarda dla niższych warstw społecznych,

-przywiązanie do herbów i pozostałości po dawnym życiu,

-rozrzutność,

-pogrążenie się w nostalgii po dawnym życiu

Ludzie ci nie potrafili już gospodarować, a zamiast odnaleźć się w nowej rzeczywistości nadal trwonili pieniądze, byli w tym względzie podobni do arystokracji. W końcu spadli bardzo boleśnie ze społecznych szczytów .Dopiero następne pokolenie po nich, reprezentantką którego jest pani Stawska, przyzwyczaja się do nowych realiów.