Panorama społeczeństwa w "Lalce" Bolesława Prusa

"Lalka" to powieść realistyczna o charakterze społeczno-obyczajowym pisana przez Bolesława Prusa (właściwie Aleksandra Głowackiego) w latach 1878- 1889. Ukazywała się początkowo w odcinkach w "Kurierze Codziennym" - warszawskim czasopiśmie. Wielu warszawiaków z zapartym tchem śledziło losy głównych bohaterów, doszukując się w nich powiązań z życiem współczesnych Polaków. Dzisiaj uważa się , że Prus w "Lalce" z niezwykłą dokładnością przedstawił panoramę społeczeństwa polskiego końca XIX wieku.


Właściwa akcja "Lalki" rozgrywa się na przestrzeni niecałych dwóch lat (1878 i 1879) głównie w Warszawie, dlatego też Prus przedstawia zgodnie z rzeczywistością II połowy XIX wieku jej społeczeństwo. Stolica jest jednak miniaturą całej Polski, zatem pisarz pokazuje nam wszystkie ówczesne warstwy społeczne.

Pisarz bardzo realistycznie unaocznia olbrzymie dysproporcje szczególnie miedzy przedstawicielami warstw bogatszych (arystokracja, zamożni mieszczanie, kupcy i przedsiębiorcy) i biedniejszych (robotnicy, studenci, warszawska biedota).

Rozwarstwienie społeczeństwa polskiego zauważa główny bohater powieści, czyli Stanisław Wokulski.

"Oto miniatura kraju (...) w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty. Praca odejmuje sobie od ust, ażeby karmić niedołęgów; miłosierdzie hoduje bezczelnych próżniaków, a ubóstwo nie mogące zdobyć się na sprzęty otacza się wiecznie głodnymi dziećmi, których największą zaletą jest wczesna śmierć" ( rozmyślania Stanisława Wokulskiego w czasie spaceru po Powiślu, Medytacje, tom I, rozdział 8)

"Szczególny kraj, w którym od tak dawna mieszkają obok siebie dwa całkiem różne narody: arystokracja i pospólstwo. Jeden mówi, że jest szlachetną rośliną, która ma prawo ssać glinę i mierzwę, a ten drugi albo przytakuje dzikim pretensjom, albo nie ma siły zaprotestować przeciw krzywdzie." (rozmyślania Stanisława Wokulskiego, Widziadło, tom II, rozdział 2)