วันที่ 25 มีนาคม 2563

• ช่วงเย็นทางกรมปศุสัตว์ได้รับการแจ้งว่ามีม้าล้มตายอย่างกะทันหันเป็นจำนวนมาก ที่อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา
  

วันที่ 26 มีนาคม 2563

• กรมปศุสัตว์ประกอบไปด้วย สำนักควบคุม ป้องกัน และบำบัดโรคสัตว์ (สคบ.) กองสารวัตรกรมปศุสัตว์ ปศุสัตว์เขต 3 ปศุสัตว์จังหวัดนครราชสีมา และสถาบันสุขภาพสัตว์แห่งชาติ ได้ลงพื้นที่ตรวจ พบว่ามีม้าจำนวน 11 คอก มีอาการป่วย มีไข้สูงมากกว่า 39 องศา ซึม ไม่กินอาหาร มีน้ำมูก น้ำลายไหล หายใจลำบาก หอบ มีอาการทางระบบทางเดินหายใจ มีจุดเลือดออกบริเวณเยื่อบุตา ร่างกายอ่อนเพลีย และตายโดยฉับพลัน

27 มีนาคม 2563เวลา 15:30น.

• อธิบดีกรมปศุสัตว์ แถลงผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการจากสถาบันสุขภาพสัตว์แห่งชาติ ยืนยันว่าพบ

โรคกาฬโรคแอฟริกาในม้า

(African Horse Sickness; AHS)

• กรมปศุสัตว์ จึงได้มีการเชิญผู้ทรงคุณวุฒิ อาจารย์มหาวิทยาลัย นักวิชาการ รวมทั้งศึกษามาตรการการควบคุมโรคในกรณีที่มีการระบาดของโรคนี้ในต่างประเทศ เพื่อกำหนดแผนปฏิบัติการกำจัดกาฬโรคแอฟริกาในม้า (African Horse Sickness ) สำหรับคืนสถานภาพปลอดโรคจากองค์การโรคระบาดสัตว์ระหว่างประเทศ (World Organization for Animal Health หรือ Office International des Epizooties; OIE)

เมื่อมีการสืบสวนย้อนประวัติการตายของม้า พบว่าม้าตัวแรกมีการตายช่วงต้นเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 โดยมีการตายเพียงตัวเดียว และไม่สามารถสรุปได้ว่าตายจากโรคอะไร ต่อมาอีก 2-3 สัปดาห์มีม้าป่วยตายเพิ่มอีก 4-5 ตัว พร้อมกับเริ่มมีม้าในพื้นที่ทยอยตาย

อ่านเพิ่มเติม >> สรุปสถานการณ์การระบาดในประเทศไทย

ประเทศแอฟริกาใต้ มีการระบาดเป็นโรคประจำถิ่น (endemic) ตั้งแต่ ศตวรรษที่17 อยู่บริเวณทิศใต้ของทะเลทราย Sahara จาก Mauritania ถึง Somalia ซึ่งมี ซีโรไทป์ 1 และ 7 (Grewar, J.D. et al., 2013) และยังคงมีการระบาดตามฤดูกาลอยู่ในปัจจุบัน

Persian Gulf of Iran มีระบาดจากการมีการเคลื่อนที่ของชนเผ่าเร่ร่อน รวมถึงม้าและปศุสัตว์ไป ตามแม่น้ำ และเส้นทางการค้า ในช่วง พ.ศ. 2502 – 2504 โดยระบาดไปทางตะวันออก จาก Iran ถึง Afghanistan, Pakistan และ India และระบาดไปทางตะวันตกถึง Iraq, Syria, Lebanon, Turkey, Cyprus และ Jordan ม้าตายประมาณ 300,000 ตัว

ประเทศสเปน มีการระบาดครั้งแรกในพ.ศ. 2509 – 2510 ซึ่งเป็นการระบาดซีโรไทป์ 9 และมีการระบาดครั้งที่ 2 พ.ศ. 2530 เป็นซีโรไทป์ 4 มีสาเหตุจากการนำเข้าม้าลาย 10 ตัว จาก Namibia การระบาดครั้งนี้ ได้แพร่กระจายไปยังประเทศโปรตุเกส และ โมรอคโค ในพ.ศ. 2532 มีระยะเวลาการระบาดนาน 3 ปี โดยผ่านช่วงฤดูหนาวมาแล้ว 3 ครั้ง (long “silent” interepizootic period of up to 11 months duration) โดยมาตรการฉีดวัคซีน กำจัดม้า และและการควบคุมเคลื่อนย้าย สามารถกำจัดโรคได้ในพ.ศ. 2533

ประเทศโปรตุเกส มีการระบาดในพ.ศ. 2531 มีมาตรการในการจัดการโรคดังนี้

1. แบ่งพื้นที่ในประเทศออกเป็น

   • พื้นที่เกิดโรค: พื้นที่ที่พบและยืนยันการเกิดโรค

   • พื้นที่เสี่ยง: พื้นที่ล้อมรอบ พื้นที่เกิดโรค

   • พื้นที่ปลอดภัย: พื้นที่ด้านนอก พื้นที่เสี่ยง

2. รณรงค์ฉีดวัคซีนในม้า ลา ล่อ ทุกตัวที่มีอายุมากกว่า 2 สัปดาห์ โดยฉีด 1 โดส (1 ml/ตัว) เข้าที่ใต้ผิวหนังบริเวณอกหรือคอ และฉีดเพียง 1 เข็มเท่านั้น ไม่มีการฉีดซ้ำ โดยการฉีดวัคซีนแบ่งเป็น 3 ส่วนพร้อมกัน คือเริ่มต้นจากบริเวณพื้นที่เกิดโรคออกไปพื้นที่เสี่ยง พร้อมกับการฉีดจากพื้นที่เสี่ยงจากจุดกึ่งกลางพื้นที่เข้าหาพื้นที่จุดเกิดโรค และขณะเดียวกันฉีดวัคซีนที่พื้นที่เสี่ยงออกด้านนอก หลังจากนั้นไปประมาณ 10 วันจึงเริ่มต้นฉีดวัคซีนในพื้นที่ปลอดภัยโดยในพื้นที่นี้ไม่กำหนดทิศทางในการฉีดวัคซีน

3. ทำสัญลักษณ์แบบถาวรบนตัวสัตว์ในวันที่ฉีดวัคซีนบริเวณคอช่วงบนด้านซ้าย หรือสะโพกซ้ายบริเวณใต้หาง โดยตั้งโค้ดตามระดับจังหวัด และระบุลงใน สมุดประจำตัวม้าที่ใช้ในการเคลื่อนย้ายม้าด้วย

4. ประชาสัมพันธ์เพื่อให้คนตระหนักและให้ความร่วมมือ

5. ทำลายม้าที่แสดงอาการตามนิยามของโรคโดยเพิ่มความไวนิยามทางอาการ ในพื้นที่เกิดโรคและพื้นที่เสี่ยง และไม่ต้องรอผลยืนยันทางห้องปฏิบัติการ โดยในการดำเนินการจะมีการชดใช้ค่าทำลายสัตว์ให้เจ้าของ

6. ควบคุมการเคลื่อนย้ายโดย ยกเว้นขนส่งเพื่อการส่งไปยังโรงฆ่า ส่วนในพื้นที่ safety zone ให้ควบคุมเคลื่อนย้ายได้ โดยต้องมีการทำเครื่องหมายประจำตัวม้า และม้าทุกตัวพื้นที่เกิดโรคและพื้นที่เสี่ยง ให้เลี้ยงภายในคอกเท่านั้น โดยเฉพาะในเวลาก่อนค่ำและเช้าตรู่

7. ระงับกิจกรรมทุกอย่างที่เกี่ยวข้องกับม้า

8. ควบคุมแมลงพาหะ โดยบังคับดำเนินการในม้าที่มีการเกิดโรค โดยการพ่นยาฆ่าแมลงกลุ่ม Permethrin รอบ ๆ ฟาร์ม โรงเรือน คอก และบริเวณที่มีแมลงพาหะมากเช่นบริเวณใกล้บึง หนองน้ำ ฯลฯ ซึ่งดำเนินการโดยเจ้าหน้าที่ภาครัฐและเอกชน

9. การดำเนินการต่อเนื่อง ภายหลังมีการระบาด

10. เฝ้าระวังในแมลง

    • กำจัดแมลง

    • ห้ามการเคลื่อนย้ายม้าออกนอกประเทศ 12 เดือนนับจากวันที่ฉีดวัคซีนวันสุดท้าย

    • ควบคุมเคลื่อนย้ายม้า

    • เฝ้าระวังโรคโดย serological monitoring of sentinel horses (ใช้ม้าที่มาจากพื้นที่ปลอดโรคและไม่ได้รับการฉีดวัคซีน) และการตรวจหาเชื้อหรือสารพันธุกรรมจากม้าที่สงสัยว่าป่วยด้วยโรคนี้)

เกิดจากเชื้อไวรัส RNA ชนิดไม่มีเปลือกหุ้ม family Reoviridae genus Orbivirus เชื้อนี้ถูกยับยั้งได้ด้วยความร้อนมากกว่า 60 องศาเซลเซียส สารละลายฟอร์มาลิน ß-propriolactone อนุพันธ์ของ acetylethyleneimine หรือการฉายรังสี และถูกทำลายได้ด้วยความเป็นกรดด่างที่ pH น้อยกว่า 6 หรือมากกว่า 12 นอกจากนี้สามารถใช้น้ำยาฆ่าเชื้อที่มีฤทธิ์เป็นกรด เช่น 2% กรดอะซิติก หรือ กรดซิตริก ในการฆ่าเชื้อโรคได้

ม้า ลา ล่อ ม้าลาย อูฐ โดยมักทำให้ม้าและล่อแสดงอาการป่วยรุนแรงและตาย ส่วนในลาและม้าลายจะแสดงอาการแบบไม่รุนแรง ทั้งนี้ยังไม่พบรายงานการติดต่อจากสัตว์สู่คน

จากการถูกแมลงกัด เช่น ตัวริ้น (genus Culicoides ได้แก่ Culicoides imicola และ Culicoides bolitinos) ยุง และแมลงวันดูดเลือดใน genus Stomoxys และ Tabanus

การสัมผัสโดยตรงระหว่างม้าไม่ได้ทำให้เกิดการส่งต่อโรคแต่อย่างใด

สัตว์ที่ติดเชื้อโรคกาฬโรคแอฟริกา จะแสดงอาการได้ 4 รูปแบบ คือ

1. แบบเฉียบพลันรุนแรง (peracute หรือ pulmonary form) สัตว์จะมีไข้สูง และแสดงอาการทางระบบทางเดินหายใจอย่างรุนแรง รูจมูกขยาย ยืดคอไปข้างหน้า หายใจล าบาก ไอ มีน้ำมูกเป็นฟองสีเหลืองขุ่น (frothy serofibrinous) สัตว์จะตายภายใน 2-3 ชั่วโมงหลังจากแสดงอาการ

2. แบบกึ่งเฉียบพลัน (subacute edematous หรือ cardiac form) สัตว์จะมีไข้สูงประมาณ 3-6 วัน หลังจากนั้นไข้จะลดลง และมีอาการบวมน้ำบริเวณขมับ (supraorbital fossae) เปลือกตา แก้ม ริมฝีปาก ลิ้น บริเวณขากรรไกร คอ ไหล่ และหน้าอก แต่ไม่พบการบวมน้ำที่ส่วนล่างของลำตัว เช่น ขา นอกจากนี้จะมีอาการซึม เสียดท้อง มีจุดเลือดออกบริเวณลิ้น และ เยื่อบุตา สัตว์จะตายจากภาวะหัวใจล้มเหลว หากสัตว์หายป่วย อาการบวมน้ำจะลดลงใน 3-8 วัน

3. แบบเฉียบพลัน (acute หรือ mixed form) สัตว์จะแสดงอาการทั้งทางระบบทางเดินหายใจ และมีภาวะบวมน้ำ

4. แบบไม่รุนแรง (horse sickness fever) สัตว์จะมีไข้ประมาณ 3-8 วัน โดยไข้จะลดในตอนเช้า และมีไข้สูงในตอนบ่าย อาการอื่น ๆ ที่อาจพบได้ คือ ซึม เบื่ออาหาร บวมน้ าบริเวณขมับ เยื่อเมือกมีจุดเลือดออก และหัวใจเต้นเร็ว สัตว์ที่ป่วยแบบไม่รุนแรงมักหายจากอาการป่วย

ในกรณีการเกิดโรคแบบเฉียบพลันรุนแรง (peracute หรือ pulmonary form) พบการบวมน้ำของปอด และมีน้ำในช่องอก ส่วนการเกิดโรคแบบเฉียบพลัน มักพบของเหลวเป็นฟองตั้งแต่โพรงจมูกจนถึงปอด ต่อมน้ำเหลืองบริเวณช่องอกและช่องท้องขยายใหญ่และบวมน้ำ ในกรณีการเกิดโรคแบบกึ่งเฉียบพลัน (subacute edematous หรือ cardiac form) พบการบวมน้ำแบบวุ้น (yellow gelatineous) แทรกในชั้นใต้ผิวหนัง และในกล้ามเนื้อบริเวณหัว คอ และไหล่ พบน้ำในเยื่อหุ้มหัวใจ (hydropericardium) และกล้ามเนื้อหัวใจมีจุดเลือดออก

• Equine encephalitis

• Equine viral arteritis

• Equine infectious anemia

• Hendra virus infection

• Purpura hemorrhagica

• Equine piroplasmosis

• Anthrax

• Toxin

เก็บตัวอย่างเลือดใส่หลอดเลือดชนิด EDTA พร้อมระบุตัวสัตว์ให้ชัดเจน

• ตรวจหาการติดเชื้อด้วยวิธี Real-Time RT-PCR

• ตรวจระดับภูมิคุ้มกันด้วยวิธ๊ ELISA