TE TUA O MARUAKAITA

MaruꞌAkaꞌita

Ngāmatareꞌu Tāraro

1. I runga i te ꞌenua ko Maꞌuke, i te tuātau taꞌito, tē noꞌo ra tētaꞌi tangata ko Maruꞌakaꞌita tōna ingoa, ē tōna tuaꞌine ko Raru. I tō rāua noꞌoꞌanga, e tākinga-meitaki ana tētaꞌi i tētaꞌi. Ka ꞌākara ē ka ꞌākono te tungāne i te tuaꞌine, ē ka pērā katoa ꞌoki te tuaꞌine i te tungāne. ꞌE mataora tikāi ꞌoki tō rāua noꞌoꞌanga.

On the island of Mauke, in the olden days, there lived a man called Maruakaita, and his sister Raru. They are really good to each other while growing up. The brother will look after the sister and the sister will do the same. They lived harmoniously.

2.Ko te ꞌangaꞌanga mātau a Maruꞌakaꞌita i te rave, koia ꞌoki, ko te tautai i te moana. ꞌE tangata kite ꞌoki aia i te tautai, ē, mē ꞌaere aia ki te moana, kāre rava aia e ngere ana i te ika.

I muri mai, kua noꞌo vaꞌine a Maruꞌakaꞌita, ē kua takakē atu ra rāua ko Raru. Kāre aia i maꞌara ꞌakaꞌou i tōna tuaꞌine, inārā, tē vai nei rāi tō tōna tuaꞌine ꞌinangaro ki aia. Mē ꞌaere a Maruꞌakaꞌita i te tautai, ka nā te pae aia i te kāinga o Raru, nō te mea, ko te mataara rāi te reira ki taꞌatai. I te taime e ꞌoki mai ei aia mei te moana, ka nā tētaꞌi mataara kē aia i te ꞌaere ki tōna kāinga. Kāre ꞌoki aia e ꞌinangaro kia kite a Raru i tōna ꞌokiꞌanga mai.

Maruakaita is a fisherman. He is a skilled fisherman and whenever he goes fishing, he always comes back with fish. Later, Maruakaita got married and separated from his sister Raru. He forgot about his sister, however, the sister still loves him very much. When he goes fishing, he goes pass Raru’s home because that is the road to the beach. When he returns from fishing, he uses a different road to go back to his home. He did not want Raru to know of his return.

3.Mē kite a Raru ē ka ꞌaere a Maruꞌakaꞌita ka tautai, ka teꞌateꞌamamao aia i tētaꞌi au kai memeitaki ꞌei kai nā Maruꞌakaꞌita i te moana. Noa atu rāi ꞌoki tēia tū meitaki o Raru, kāre rāi a Maruꞌakaꞌita e maꞌara ꞌua mai i aia. Kāre rava aia e ꞌōake ꞌua i tētaꞌi mea ika nā Raru. Kāre katoa ꞌoki a Raru i manatā i tēia tū ꞌakonoꞌanga nā Maruꞌakaꞌita i aia.

When Raru knows that Maruakaita is going fishing, she would prepare good food for him when he’s at sea. However, Maruakaita still did not remember his sister’s kindness. Raru was not bothered with Maruakaita’s attitude towards her.

4.I tētaꞌi aꞌiaꞌi, kua ꞌaere atu a Raru ki taꞌatai i te tiki tai nāna, nā roto i te ꞌue. Kia tae aia ki taꞌatai, kua kite atu aia i te au ravakai e ꞌakamata ra i te ꞌoki mai. Kua ꞌakakī a Raru i tāna ꞌue ki te tai ē kua kake atu ki runga i te mato ma te ꞌākarakara atu i te au ravakai e ꞌoe mai ra ki uta.

One evening, Raru went to the beach to get some sea water for her in a traditional bowl. When she got there, she saw the group of fishermen getting ready to come back to shore. She filled up her bowl and she climbed on the hill watching the fishermen making their way back to shore.

5.Kāre i roa tōna noꞌoꞌanga, kua kite atu aia i a Maruꞌakaꞌita i mua i te ava. Kua tomo ꞌoki tōna vaka i te ika. Kia ꞌākara mai a Maruꞌakaꞌita ki uta, kua kite mai aia i tōna tuaꞌine i a Raru e noꞌo ra i runga i te mato. I reira, kua tāanga aia i tōna vaka ē kua ꞌoe atu ki tētaꞌi ava kē. Kua ꞌākara a Raru i tōna tungāne e ꞌoe atu ra i tōna vaka, ē kua kāpikipiki atu i aia. Kāre rava a

She wasn’t there long when she saw Maruakaita in front of the passage. His canoe was full of fish. When Maruakaita looked to the shore, he saw his sister Raru on the hill. He decided to change course and came to shore through a different passage. Raru looked at her brother going on his canoe and she called out to him.

6.Maruꞌakaꞌita i ꞌuri mai ana i a Raru e kāpiki atu ra i aia; kua ꞌoe ꞌua atu rāi aia ma te ꞌākara tika ꞌua ki mua. Nō tei kore a Maruꞌakaꞌita i ꞌuri ꞌua mai ki tāna kāpiki, kua auē a Raru. Tēia tāna auēꞌanga:

Maruakaita did not turn back while Raru was calling after him and continued sailing forward. Raru cried when Maruakaita did not turn back when she called. This is her cry:

Tiꞌetiꞌe Nunūkaꞌu te tini o Maꞌuke,

Maruꞌakaꞌita tē karo ꞌua ra koe ki ꞌea?

Tēia mai nei o te ava ravakai,

Ko te tai mōtiꞌa ꞌua ana tāꞌau e karo ꞌua ra

Tērā roa ia tō vaerua, tei taku kāinga,

Tei taku pāpā ꞌia nunui te tiꞌetiꞌeꞌanga e, tiꞌe

Tiꞌetiꞌe Nunūkaꞌu te tini o Maꞌuke,

Maruꞌakaꞌita tē karo ꞌua ra koe ki ꞌea?

It is right here people of Mauke,

Where are you looking at Maurakaita?

Here is the passage for the fishermen,

You are only looking at the sea

Your spirit is at my home,

Here in my heart, right here

It is right here people of Mauke

Where are you looking at Maruakaita?

7.Kua auē tikāi a Raru i tēia ꞌākonoꞌanga kino a Maruꞌakaꞌita, ē kua ꞌoki atu aia ki te kāinga ma te mamae o tōna ngākau. Kua maꞌara i aia tō rāua noꞌoꞌanga ki te ngutuꞌare ꞌokotaꞌi ē te tū o tāna ꞌākonoꞌanga i a Maruꞌakaꞌita i muri mai. I reira, kua tupu mai tōna manako ē ka tā aia i tōna tungāne.

Raru was really upset of what Maruakaita did to her, and it broke her heart. She remembered when they were living together and how she treated Maruakaita from then on. She came up with a plan to kill her brother.

8.Kia tae aia ki tōna ngutuꞌare, kua maꞌani aia i tētaꞌi poi, tei karangaꞌia ē, ꞌe maꞌi.(ꞌE taro ē te kuru te ꞌapinga i maꞌaniꞌia ai tēia tū poi) Kia oti te poi i aia i te maꞌani, kua mātipi aia i tētaꞌi taro ē kua tuku ki roto i te poi. I reira kua noꞌo aia i te tiaki i tō Maruꞌakaꞌita ꞌokiꞌanga mai.

When she got home, she decided to make a poi, called a ma’i. (Taro and breadfruit is used to make this kind of poi). After she has made the poi, she cut up some taro and put it in the poi. She then waited for Maruakaita to come back.

9.Kua vaitata rava i te pōiri i kite atu ei a Raru i tōna tungāne i te ꞌokiꞌanga mai ki te kāingai Kua kāpiki atu aia i a Maruꞌakaꞌita kia ꞌaere mai kia inu poi. Nō te mea ꞌoki ē, ꞌe matepongi tikāi tōna, kua ꞌoki viviki mai a Maruꞌakaꞌita ki te ngutuꞌare o Raru. I tōna taeꞌanga ki reira, kua tāki mai a Raru i te kumete poi. Kua rave mai a Maruꞌakaꞌita i te kumete poi, kua tāki ki runga, ē kua inu rapurapu atu ra i te reira.

I tōna inuꞌanga i te poi, kua raoaꞌia aia e te taro tā Raru i tuku ki roto i te poi. I reira kua pūtakaꞌiti a Maruꞌakaꞌita i te kimiꞌanga i te rāvenga kia ora aia.

It was nearly dark when Raru saw her brother coming back home. She called out to Maruakaita to come and drink some poi. Maruakaita was so hungry, that he rushed to Raru’s home. When he got to her home, Raru lifted the kumete of poi. Maruakaita took the kumete of poi, lifted it up, and drank it really fast. While he was drinking the poi, he choked on the taro that Raru put in the poi. He was in such a panic trying to find a way to breath.

10.Kua kāpiki atu aia ki tōna tuaꞌine kia ꞌapai mai i tētaꞌi vai nōna. Tēia tāna i kāpiki atu,

He called out to his sister to bring him some water. This is what he called out,

11. "Ē Raru ē, ꞌe vai!"

Kua paꞌu mai tōna tuaꞌine,

"E pō te vā i Raru ei Vairaka."

Tēia tōna ꞌāiteꞌanga: Kāre e meitaki te ꞌaere ki vaꞌo, nō te mea, ꞌe pō ꞌoki taua taime ra.

Ko te rāvenga tēia tā Raru i rave i mate ei i aia tōna tungāne.

“Raru, some water!”

She replied,

“It’s night time, Raru can’t go to Vairaka,”

This is what it meant: It is not good to go out because it’s night time.

This is how Raru killed her brother.