Oral Exam

Tarere Tuatua Vaa

Imene: Inangaro au i te apii

I toku reo

E manea, inangaro au

E MANEA...

TUMU TAPURA: TO TATOU REO MAORI KUKI AIRANI KIA VAI E MUTUKORE UATU

Ako marie i nga potiki i teia ra kia upoko tu ratou apopo.

Te nako nei te Pe’e

Mou te ko

Mou te ere

Kia pukuru o vaevae

Kia mokora o kaki

I...E....KO...KO......

To tatou reo Tupuna e korona ia no to tatou matakeianga. Me ariki au I toku tupuanga ka ora uatu rai toku reo.

Te karanga nei taku tumu tapura To tatou Reo Maori Kuki Airani kia vai e mutukore uatu.

Ka oraora atu au i toku manako na roto e toru tuanga o te au manako tauturu.

1 Te nuianga o te metua vaine

2 Te anauanga o te pepe ki te 5 mataiti

3 Te tuatau aere apii

Numero tai: Te nuianga o te metua vaine

Ka akamata teia i te taime e nui ara te metua vaine i tana tama. Te tangaanga ara te metua vaine i teia au mea i te 9 marama iaia e apai ara i tona nui, i roto i tona uaorai Reo Maori Kuki Airani. Ka tuatua aia ki te pepe, ka imene, ka tatau, ka ura, ka maoro, ka kata, ka aue e te vai atura. Kia rave katoa te metua tane e te kopu tangata i te ta angaanga i teia au ravenga kia matau te pepe i te rongo i te reira. Ka mama ua i reira i teia tama i te opu mai i tona uaorai reo me anau ia mai aia.

I te tuatau e apai nui katoa ara te mama ko te taime katoa teia te akamata ara te pepe i te tupu. Te akarongo e te amani rai te pepe i tona manako i tana e akarongo nei i te 9 marama i roto i te kopu o tona metua vaine. Kua maramarama ua aia no teia e tupu nei kiaia e ki tona metua vaine.

Te karanga nei oki te au aronga kite i teia nei ao e, ko te taime puapinga roatu teia i te apii i taau tama i tetai au apinga ou no te mea ko te taime mua rai teia iaia i te akarongo i teia au mea e kare e tamanamanata iatu ana. Kua rauka i reira i teia tama i te kite e te marama no te putuputu o teia au ravenga e tupu nei kiaia i te taime tei roto aia i te kopu o tona metua vaine.

Numero rua: Te anauanga o te pepe ki te 5 mataiti

I teia tuatau nei kua kite te tama i te tuketuke o te au Reo Maori Kuki Airani e tetai au reo ke e taangaanga iana i tona ngutuare, i roto i tona kopu tangata, i roto i te ngutuare o te au taeake o tona nga metua e i runga katoa i te enua e noo ana aia.

Kua akamata i reira teia tama i te tuatua i tona reo maori e taangaanga ia ara i roto i tona ngutuare tangata. Te apiipii ia nei aia i te tuatua tona reo, tana i akarongo takere i roto i te kopu o tona metua vaine. Te tuatua nei aia i tana i marama e kua oki kua akamaara eaa teia au kupu tana e tuatua nei. Ko teia katoa te taime kia taangaanga tona nga metua e te kopu tangata i te au reo maori no reira mai ratou.

Teia te akaraanga. Ko tona metua vaine no Mangaia mai e te metua tane no Aituataki mai e te noo nei ratou ki Rarotonga. Ko tona ngutuare tangata i reira e toru me kare ā o ratou reo. Kua tara tona metua vaine kiaia i roto i tona reo Mangaia, kua autara tona metua tane i tona reo Aitutaki e kua tuatua tona au tuakana, tungane me kare tuaine i te reo Rarotonga kiaia.

Kua rongo takere ana oki teia tama i teia au reo no reira mama ua iaia i teia nei. E piapa katoa ua iaia i te tieni i te reo tana e akarongo nei i teia tuatau. Maata atura tona reo no te mea ko teia te au reo e taangaanga iana i roto i tona ngutuare tangata mei te taime tei roto aia i te kopu e anau ia mai ei aia.

Iaku kua tano i reira ta te au aronga kimi kite e me tuatua koe i toou uaorai reo, me e tai me kare e tai ngauru i te katoatoa ka rauka katoa te reira i taau tama i te tamou me kare tuatua i te reira no teia au tumu i akakite atu ei au i mua ake.

Numero toru: Te tuatau aere apii

Kua aere te tama ki te apii i teia nei. Ko tana apii e aere ana e apii ia ana te Reo Maori Kuki Airani i reira.

I teia nei kua apii ia aia te au takaianga o te Reo Maori Kuki Airani. Kua akamata mei te vouvera, ara reta, karama, kupu, takiato korero, tata nakirokiro, tuatua nakirokiro, tatau nakirokiro, akarongo nakirokiro e te vai atura. E au apii ou teia ki te tama.

I roto i tona au pupu, ko te apii, tuketuke te revera o tana au apii e tae uatu aia ki te revera openga o te apii tua rua. I teia taime nei tei te apii aia, tana e apii ia mai nei ka rauka iaia i te rave i te reira no te mea kua marama me kore kua kite takere ana aia i teia au raveraveanga te ra ua te taangaanga ia nei na roto i tetai au raveraveanga tuketuke kia rauka iaia i te te rave kia pati aia i te au revera tuketuke iaia i te apii tua tai e te apii tua rua.

Kua kitena ia mai e tona meitaki e te matutu i roto i tana au apii no te Reo Maori Kuki Airani no te mea te taangaanga katoa ia ara te reira i roto i tona ngutuare. Te apii ia ara aia i te apii e te ngutuare katoa. E rua i reira ngai e tauturu ara iaia kia meitaki e kia matutu tona reo.

Akaraanga i te apii i teia tuatau. Te au tamariki no te pa enua mai i vao ake ia Rarotonga e te au tamariki i Rarotonga nei. Ko te au tamariki i konei takitai ua ake au tamariki meitaki i te reo kareka te au tamariki no te pa enua mai maata ratou ka ki te i te reo. Te tumu no te mea te tuatua ia ara kia ratou i te ngutuare.

Kua tano rai i reira teia tuatua e me te taangaanga ia ara toou reo ka mou rai toou reo kare e ngaro.

Manako Tauturu

Me kare te kopu tangata e te nga metua e kite I te tuatua I te reo ka rauka ia ratou teia au ravenga:

Rekoti m nenei I te ripene teata no te au tuatua, te au takiato korero, te imene, te pure, te uipaanga enua, te tatau puka, te koreroanga, te korero e te vai atura. Akarongo ki te ratio no te nuti, uriruri manako, tuatua akakite e te vai atura.

Akakoukouanga i toku manako

No reira, tatou e te iti tangata Kuki Airani. Ka inangaroia tatou katoatoa, kia akamaroiroi i te rave i teia au raveraveanga no to tatou Reo Maori Kuki Airani. Ka anoanoia te turuturu a toku/toou e to tatou ngutuare tangata e te matakeinanga.

Me ariki tatou i to tatou tupuanga ka ora uatu rai TOKU/TOOU E TO TATOU REO.

I...E...KO...KO!