تخت جمشید در حدود ۲۵۰۰ سال پیش، در زمان پادشاهی داریوش بزرگ ساخته شد. این بنا به عنوان یک پالاتس برای برگزاری مراسم های مهم از جمله جشن نوروز و همچنین به عنوان محل مسکونی برای شاهان ساخته شده بود. این بنا به صورت مربعی شکل بوده و دارای دو بخش مجزا است، بخش شرقی و بخش غربی.
در بخش شرقی تخت جمشید، سالن بزرگی به نام تالار بزرگ وجود دارد که برای جشن ها و مراسم های بزرگ ساخته شده بود. این سالن به طول ۶۵ متر و عرض ۲۵ متر دارد و دارای سقف بلندی است که به وسیله دهانه های دو کوچکراهی تامین شده است. در این سالن، ستون های عظیمی به نام های ۳۶ ستون پر رنگ وجود دارند که به همراه بقیه اجزای بنا از سنگ برداشته شده اند.
بخش غربی تخت جمشید که با نام مختصر ارگ مشهور است، بیشتر به عنوان محل مسکونی و استفاده از شاهان و همچنین برای نگهداری اسب ها و ابزارهای نظامی استفاده می شده است. این بخش دارای دو طبقه است که به وسیله پله های بلندی به هم متصل شده اند. در این بخش نیز، ستون های عظیمی به نام های ۳۶ ستون پر رنگ وجود دارند.
تخت جمشید از نظر تاریخی، فرهنگی و هنری بسیار اهمیت دارد. این بنا در ایران به عنوان یکی از عجایب جهان شناخته می شود و همچنین در سال ۱۹۷۹ به عنوان یکی از میراث های جهانی از سوی سازمان ملل متحد تایید شده است.
از نظر هنری، تخت جمشید برای هنرمندان و معماران دنیا به عنوان یکی از شاهکارهای بزرگ هنری شناخته می شود. طرح بنا و ساختار آن به نحوی است که بدون استفاده از مواد چسبنده، فقط با استفاده از تکنیک های قدیمی ساختاری مانند استفاده از کنده سنگ، تخته سنگ، آجر، خاک، چوب و... ساخته شده است. همچنین، طرح هندسی بنا و طرح های هنری و نقش های برجسته بر روی دیوارهای آن، نشان از فنون هنری و معماری بسیار پیشرفته دارند.
از نظر تاریخی و فرهنگی، تخت جمشید به عنوان یکی از مکان های مهم برگزاری مراسم های بزرگ و مذهبی در ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است. مراسم جشن نوروز، مراسم جشن میانه بهار و مراسم جشن میانه پاییز از جمله مراسم هایی هستند که در این بنا برگزار می شدند. همچنین، این بنا به عنوان محل مراسم تاج گذاری و مراسم های مربوط به جشن تاج گذاری هخامنشیان و ساسانیان نیز استفاده می شد.
علاوه بر این، تخت جمشید به عنوان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و آموزشی در دوره ایران باستان شناخته می شد. در اینجا، دانشجویان و دانش آموزان به تدریس و یادگیری در بحث های فرهنگی، تاریخی و هنری می پرداختند.
با وجود اینکه تخت جمشید در طول سال ها و هزاران سال پس از ساخت، دچار خرابی و فرسایش شده است، اما هنوز هم بخش های بسیاری از آن باقی مانده و همچنان به عنوان یکی از شاهکارهای معماری و هنری ایران شناخته می شود. همچنین، تلاش های بسیاری برای حفظ و نگهداری این بنا از سوی دولت و سازمان های فرهنگی و تاریخی انجام شده است.
در نهایت، تخت جمشید به عنوان یکی از مهمترین میراث های تاریخی و فرهنگی ایران و جهان شناخته می شود که با توجه به اهمیت آن در تاریخ، هنر و فرهنگ ایران و همچنین برای حفظ و نگهداری آن، تلاش های بسیاری انجام شده است و همچنان این تلاش ها ادامه دارند.
در اینجا باید به یکی از مهمترین چالش هایی که تخت جمشید در پیش روی خود دارد، یعنی حفاظت و نگهداری آن اشاره کنیم. تخت جمشید به دلیل مساحت بالایی که دارد و همچنین برخورداری از سطح صخره ای، مستعد نفوذ آب باران و نیز دگرگونی در دماها و شرایط آب و هوایی است. همچنین، تعداد زیادی از بازدید کنندگان و گردشگرانی که به این بنا می آیند، نیز می تواند به دلایلی از جمله افزایش تردد و فعالیت انسانی بر روی سازه، به آسیب دیدن و فرسایش آن منجر شود.
به همین دلیل، از سال ۱۳۸۳ تا به حال، مرکز میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس در همکاری با سازمان ملی میراث فرهنگی، گسترش فرهنگ و ارتباطات خارجی و پایگاه بین المللی میراث جهانی یونسکو، پروژه حفاظت و بازسازی تخت جمشید را آغاز کرد. این پروژه شامل انجام بررسی های عمیق و جامعی بر روی سازه، بازسازی برخی از قسمت های فرسوده و تخریب شده، تثبیت سازه با استفاده از تکنیک های پیشرفته، بهبود سیستم های آبیاری و جلوگیری از نفوذ آب به سازه و همچنین ایجاد فضایی مناسب برای بازدید کنندگان و گردشگران می باشد.
همچنین، در طول سال ها، انجمن ها و سازمان های مختلفی نیز برای حفظ و نگهداری تخت جمشید فعالیت های متعددی را انجام داده اند. از جمله می توان به شریکیته‌ی بین المللی ایران و ژاپن (ایران جاپان)، بنیاد میراث جهانی (WMF) و سازمان ملل متحد (UNESCO) اشاره کرد. همچنین، در سال ۲۰۱۶، نخست وزیر ژاپن در سفر خود به ایران، تعهد خود را به حمایت و نگهداری از تخت جمشید به دولت ایران اعلام کرد.
در حال حاضر، تخت جمشید به عنوان یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری ایران شناخته شده است و سالانه هزاران توریست از سراسر جهان به این بنا سفر می کنند. اما با توجه به اهمیت و تاریخی بودن این بنا، حفاظت و نگهداری آن همچنان به یکی از بزرگترین چالش های فرهنگی و تاریخی ایران تبدیل شده است.
در این راستا، مرکز میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس به منظور حفاظت و نگهداری بهتر این بنا، برنامه های گسترده ای را برای ترویج فرهنگ حفاظت از تخت جمشید و آموزش مدیریت و نگهداری این بنا برای مردم و متخصصان مربوطه اجرا می کند. همچنین، برنامه هایی برای افزایش ایمنی و امنیت تخت جمشید در برابر زلزله و حوادث طبیعی نیز در دست اجرا قرار دارد.
با توجه به اینکه تخت جمشید یکی از بناهای تاریخی و باستانی مهم دنیاست، برخی از روش های پیشرفته تصویربرداری و مدیریت داده های سه بعدی به منظور نگهداری و تعمیرات این بنا نیز به کار گرفته می شود. با استفاده از این تکنولوژی ها، می توان از فناوری های پی
شروع به کنترل و رصد وضعیت تخت جمشید کرد و در صورت لزوم به سرعت عمل کرد تا از وخامت خود دفاع شود.
همچنین، در سال ۲۰۲۱، یک طرح جدید برای حفاظت از تخت جمشید ارائه شد که به صورت همزمان عملیات حفاظت، بازسازی و ارتقاء برای بهبود نگهداری و نمایش این بنا انجام می شود. طرح حفاظت از تخت جمشید شامل سه فاز است که در هر یک از آن ها عملیات مربوط به حفاظت و بازسازی با اولویت های متفاوتی انجام می شود. فاز اول شامل پایان دادن به نفوذ آب در زیر سطح تخت جمشید و پایان دادن به آسیب های ایجاد شده توسط آب است. در فاز دوم، با تکمیل پایه های اصلی برای حفاظت و نگهداری تخت جمشید، بازسازی و بهبود بنا آغاز می شود. در فاز سوم نیز، برنامه هایی برای ارتقاء نمایش تخت جمشید و ارائه اطلاعات بیشتر به بازدیدکنندگان این بنا اجرا می شود.
در پایان، می توان گفت که تخت جمشید به عنوان یکی از بناهای تاریخی و باستانی مهم دنیا، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نگهداری و حفاظت از آن به عنوان یکی از چالش های فرهنگی و تاریخی بزرگ ایران محسوب می شود. با اجرای برنامه های گسترده برای حفاظت، نگهداری و بازسازی تخت جمشید، می توان از تاریخ و فرهنگ ایران برای نسل های آینده به عنوان یکی از ثروت های بزرگ این کشور بهره مند شد.
