Maak Samen Tijd Vrij in een notendop

Kinderen en jongeren in de jeugdhulp hebben recht op vrije tijd!

Plaatsing, langdurige opvang of leven in een voorziening heeft een ingrijpende impact op het leven van een jongere. Kinderen en jongeren komen (nood)gedwongen in residentiële voorzieningen terecht om hen te beschermen tijdens hun ontwikkeling. Één van de (onbedoelde) gevolgen hiervan is een beperking in hun vrijetijdsbesteding. Redenen hiervoor zijn regels en structuren binnen een voorziening, praktische bezwaren, financiële belemmeringen of een gebrek aan continuïteit. Zo blijkt uit het onderzoek over vrije tijd in jeugdhulp (2016).

In de eerste helft van 2021 startten Bataljong en De Ambrassade met Maak Samen Tijd Vrij, een project om hier verandering in te brengen. Met dit project werkten we een toolbox uit, die lokale besturen, jeugdhulpvoorzieningen en vrijetijdsaanbieders kan gidsen om in hun stad of gemeente verder te werken aan de brug tussen jeugdaanbod en jeugdhulp. Deze toolbox werd samen gemaakt, getest en aangevuld door vijf lokale trajecten, die liepen van januari tot juni 2021.

Doelstellingen van het project

1. Lokaal concrete stappen zetten in het bouwen van de brug tussen jeugdhulp en vrije tijd.

2. Verkennen wat de stad/gemeente kan betekenen vanuit zijn regierol.

3. Het ontwikkelen van tools waar alle actoren mee aan de slag kunnen.

4. In vijf cases duurzame samenwerkingsverbanden opzetten waarbij de brug tussen jeugdhulp en vrije tijd verankerd wordt.

5. Oplijsten van lessons learned en beleidsaanbevelingen na afronding van de trajecten.

Recht op vrije tijd

Ook kinderen en jongeren met ervaring in de jeugdhulp hebben recht op vrije tijd. Dat recht is opgenomen in het Kinderrechtenverdrag dat België ratificeerde.

Voor volwassenen is het vanzelfsprekend dat je zelf beslist hoe jij je vrije tijd invult, al zijn daar dikwijls randvoorwaarden of compromissen aan verbonden. Voor kinderen en jongeren is dat minder evident. Ouders of ‘pedagogisch verantwoordelijken’, zoals animatoren of begeleiders hebben vaak een grote rol in de invulling van de vrije tijd. De tijd die volledig door een kind of jongere zelf kan ingevuld worden is relatief beperkt.

Daarom is het belangrijk om vanuit deze insteek kinderen en jongeren te benaderen als volwaardige actoren. Volwaardig actorschap is niet te verwarren met alleenzeggenschap of verantwoordelijkheid. Kinderen en jongeren als volwaardige actoren beschouwen, houdt in dat hun belangen en hun wensen een evenwaardige plaats krijgen in de afwegingen die we maken. De afweging of een vrijetijdsbeleid aansluit bij de eigenheid van een kind of jongere, moet evenveel doorwegen als bv. de bereikbaarheid, de kostprijs of de opvangfunctie van vrijetijdsaanbod.

Dikwijls wordt er aan de vrije tijd van kinderen en jongeren een bijkomende invulling gegeven. De vrije tijd moet een leerkans bieden, bijdragen aan de ontwikkeling , … waarmee de vrije tijd als zinvol wordt bekeken. Wanneer we vertrekken vanuit volwaardig actorschap moeten we de beleving van kinderen en jongeren meenemen bij het bepalen van wat betekenisvolle vrije tijd is. Kinderen en jongeren willen soms ook ‘niets’ kunnen doen en vinden dat op zo’n moment een betekenisvolle activiteit.

5 trajecten om te experimenteren

We werkten in 5 trajecten die we opstartten in steden of gemeenten die al hadden deelgenomen aan het Maak Tijd Vrij project, dat in 2019 door De Ambrassade werd getrokken. De steden of gemeenten hadden dus reeds ervaring in het thema jeugdhulpvoorzieningen en vrije tijd.

Binnen de trajecten testten we de tools uit de toolbox en bouwden we expertise op rond het thema. De 5 cases kregen in ruil gratis begeleiding op maat en de kans om mee te pionieren rond het thema. In alle trajecten werden grote of kleine stappen gezet rond het thema vrije tijd en jeugdhulp.

Meer info over de trajecten vind je op deze pagina.

"Bij LEJO heb ik al meerdere jongeren uit de jeugdhulp zien bloeien en groeien in de vrijheid, los van problemen en rugzakken, die ze ontdekken op vrijetijdswerkingen en jongerenkampen. Met dit project kunnen we nog meer jongeren laten profiteren van échte vrije tijd."

Emiel De Smet - jeugdwerker binnen Voel je Vrij van LEJO

Ontwikkeling Toolbox

We ontwikkelden een toolbox die het Design Thinking principe volgt. In een aantal stappen, die we schakels noemen, ga je op basis van onderzoek samen op zoek naar oplossingen voor kinderen en jongeren die ervaring hebben in de jeugdhulp.

We maakten een ontwerp gebaseerd op een studie van methodieken en toolkits van andere projecten. Daarmee gingen we binnen de trajecten aan de slag om aan de hand van die ervaringen bij te sturen waar nodig.

Zo leerden we dat we naast de 4 schakels ook een voorbereidende fase moesten voorzien waarin we algemene principes en een aantal tips om vlot te starten naar voor schuiven. Dit werd de eerste schakel.

De volledige toolbox kan je bekijken op onze Toolbox -pagina.

Lessons learned

Tijdens de begeleiding van de verschillende trajecten lijstten we onze bevindingen op. Na de trajecten formuleerden we op basis van deze bevindingen een aantal aanbevelingen naar lokale besturen, jeugdhulporganisaties, vrijetijdsaanbieders en de Vlaamse overheid.