ข้อถกเถียงเรื่องการทำวัคซีน.....

....ตั้งแต่ประเทศไทยได้มีการรายงานการระบาดของโรคลัมปีสกิน เมื่อเดือนมีนาคมจนถถึงปัจจุบัน (เดือนสิงหาคม) ....พบว่ามีระบาดเป็นวงกว้างเกือบทั้งประเทศ หลากหลายวิธีการควบคุมและการป้องกันโรคลัมปีสกิน ไม่ว่าจะงดการเคลื่อนย้ายทั้งสัตว์ปกติ สัตว์ป่วย หรือแม้แต่ซากสัตว์ การควบคุมพาหะ ระบบความภัยทางชีวภาพในภายฟาร์ม...และท้ายสุดแล้วเครื่องมือในการควบคุบโรคลัมปีสกินได้อย่างมีประสิทธิภาพ ก็คงหลีดเลี่ยงไม่ได้ คือ วัคซีนป้องกันโรคลัมปีสกิน

.

.

....โดยหลักการแล้วสัตว์ที่จะสามารถทำวัคซีนได้คือ สัตว์ที่มีสุขภาพดี ....

...โดยธรรมชาติของการระบาดภายในฟาร์ม....พบสัตว์ป่วย เพียง 5 - 45 % ของฝูงและทะยอยป่วย...

...เกษตรกรจึงเกิดคำถามแล้วจะตัดสินใจอย่างไร...หรือทำอย่างไร ไม่ให้เกิดตัวป่วยเพิ่ม...

...ทำความรู้จักกับวัคซีนและการทำงานของร่างกายวัว ในเรื่องระบบภูมิคุ้มกันก่อน...·

ระบบภูมิคุ้มกัน แบ่งออกเป็น 2 ระบบย่อย

1. ระบบภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะเจาะจง

- มีความจำเพาะต่ำ ไม่มีการจดจำ (no memory) แต่มีการตอบสนองที่รวดเร็ว ประกอบด้วย ผิวหนังและเยื่อบุ

- เซลล์กลุ่ม phagocytes ได้แก่ นิวโทรฟิลและแมคโครฟาจ

- โปรตีนและสารน้ำ ได้แก่ ระบบคอมพลีเมนท์ พลาสมาโปรตีน และไซโตไคน์ แต่เมื่อระบบภูมิแบบไม่จำเพาะทำงานไม่ไหวแล้วต้องอาศัยแบบจำเพาะเข้ามาช่วย

2. ระบบภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะเจาะจง

• Cell-mediated immunity (CMI) -> อาศัยเซลล์

T lymphocytes T cell สร้างมาจากต่อม thymus

• CD4+ T lymphocytes ช่วยเหลือการทำงานของเซลล์อื่นและควบคุมการตอบสนองทางภูมิคุ้มกัน หรือ CD 4 (MHC 2) helper T cell ทำหน้าที่เหมือนแม่ทัพใหญ่ของระบบภูมิคุ้มกัน

• CD8+ T lymphocyte มีหน้าที่ทำลายเซลล์ที่มีการติดเชื้อ หรือCD 8 (MHC 1) cytotoxic T cell ทำหน้าที่เหมือนนักฆ่าที่ต้องทำงานในระยะประชิด

• Humoral immunity (HI) -> อาศัยแอนติบอดี

B lymphocytes (แอนติบอดี) สร้างมาจากไขกระดูกซึ่งจะพัฒนาต่อไปเป็น Plasma cell ทำหน้าที่สร้างแอนติบอดีที่มีความจำเพาะมาก ๆ เปรียบเทียบได้กับผลธนู

• IgM เป็นแอนติบอดีแรกที่สร้างขึ้นเมื่อร่างกายได้รับสิ่งแปลกปลอม มีความจำเพาะต่ำ

• IgG เป็นแอนติบอดีหลักในเลือด แพร่ผ่านรกและน้ำนม มีความสำคัญต่อภูมิคุ้มกันในลูกสัตว์

• IgA อยู่บริเวณเยื่อบุต่าง ๆ ป้องกันการติดเชื้อของระบบทางเดินอาหาร ทางเดินหายใจ และผิวหนัง

• IgE มีบทบาทในภาวะภูมิคุ้มกันไวเกิน ภูมิแพ้ และภูมิคุ้มกันต่อพยาธิ

การใช้วัคซีน

วัคซีน หมายถึง สารหรือแอนติเจนที่ได้จากเชื้อ หรือส่วนประกอบของเชื้อที่เมื่อให้เข้าไปในร่างกายแล้ว สามารถกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันต่อแอนติเจนนั้นและสามารถช่วยป้องกันการเกิดโรคที่เกิดจากจุลชีพต้นแบบนั้นได้ (protective immunity)

ประเภทวัคซีน

1. วัคซีนเชื้อเป็น (Modified live vaccine)

- การนำเชื้อที่ยังมีชีวิตอยู่มาใช้เป็นวัคซีน

- สามารถเพิ่มจำนวนและสร้างแอนติเจนได้ภายในสัตว์ที่ได้รับวัคซีน

- กระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิด CMI ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากกว่าวัคซีนเชื้อตาย

- สามารถให้ความคุ้มโรคที่ดีกว่า

- ใช้ปริมาณเชื้อต่อโด๊สน้อยกว่า

- ต้องเก็บรักษาที่อุณหภูมิต่ำ ทำให้เพิ่มต้นทุนโดยเฉพาะในประเทศเขตร้อน

- เชื้อในวัคซีนสามารถเปลี่ยนแปลงคุณสมบัติหรือแลกเปลี่ยนชิ้นส่วนทางพันธุกรรมกับเชื้อที่อยู่ในพื้นที่จนเกิดเป็นเชื้อที่สามารถก่อโรค รุนแรงได้ (vaccine reversion)

- ในกรณีที่ฉีดให้กับสัตว์ที่ภูมิคุ้มกันไม่เต็มประสิทธิภาพ (immunocompromised) อาจทำให้สัตว์ป่วยได้

2. วัคซีนเชื้อตาย (Inactivated vaccine)

- วัคซีนที่ทำจากส่วนประกอบของเชื้อที่ไม่มีชีวิต

- ให้ความคุ้มโรคได้ไม่ดีเท่าวัคซีนเชื้อเป็น

- ต้องมีการให้ซ้ำหลายครั้ง

- เพิ่มโอกาสในการแพ้วัคซีน เพิ่มภาระงานและค่าใช้จ่ายข้อดี คือ มีความปลอดภัยสูง

- ความเสี่ยงของการเกิดโรคจากการใช้วัคซีนน้อย

- เก็บรักษาได้ง่าย

....วัคซีนที่ใช้เพื่อการป้องกันโรคลัมปีสกิน เป็น "วัคซีนเชื้อเป็น" ที่ให้ประสิทธิภาพการสร้างภูมิคุ้มกันมากกว่า"วัคซีนเชื้อตาย"...

ดังนั้น การใช้วัคซีนป้องกันโรคลัมปีสกิน...จำเป็นต้องทำในสัตว์ที่ยังไม่ป่วยเท่านั้น...

ตอบคำถามจากคำถามที่พบบ่อย

1. ควรเลือกวัคซีนที่มีลักษณะคุณสมบัติตรงกับเชื้อที่ระบาด (ซึ่งเชื้อที่มีการระบาดในประเทศไทย มีความใกล้เคียงกับเชื้อในวัคซีน) ควรเลือกวัคซีนที่มีความปลอดภัยและมีประสิทธิภาพในการคุ้มโรค ผลิตจากแหล่งผลิตที่น่าเชื่อถือ รวมถึงต้องมีการควบคุมอุณหภูมิตลอดการขนส่ง

2. ฟาร์มที่อยู่ในพื้นที่ระบาดควรมีการฉีดวัคซีน เพื่อสร้างภูมิคุ้มกันในฝูง แต่ไม่ควรทำในสัตว์ที่ป่วยหรืออ่อนแอ

3. ไม่ควรน้ำนมจากแม่โคที่เป็นโรคมาให้ลูกสัตว์กิน เนื่องจากเชื้อไวรัสติดผ่านทางน้ำนมได้ หากมีความจำเป็น ต้องนำน้ำนมมาผ่านการฆ่าเชื้อด้วยความร้อนก่อน (65 องศาเซลเซียส นาน 30 นาที)

4. หลังจากทำวัคซีน สัตว์สามารถแสดงอาการคล้ายกับการติดเชื้อตามธรรมชาติได้ แต่ไม่รุนแรง เนื่องจากวัคซีนที่ใช้เป็นชนิดเชื้อเป็น

5. สัตว์ที่แสดงอาการอยู่ ไม่ควรอย่างยิ่งในการทำวัคซีน เนื่องจากจะเป็นการเพิ่มปริมาณไวรัสในตัวสัตว์ให้สูงมากขึ้น จะทำให้สัตว์แสดงอาการรุนแรงได้

6. ปัจจุบัน กรมปศุสัตว์ กำลังพิจารณาในการผลิตวัคซีนเพื่อใช้ในประเทศ ขณะนี้อยู่ในกระบวนการคัดเลือกวัคซีน การเพิ่มขยายเชื้อ การทดสอบประสิทธิภาพและความคุ้มโรค

7. วิธีคัดกรองสัตว์ป่วยกับที่ดีที่สุด คือ สังเกตอาการ เช่น ต่อมน้ำเหลืองบวมโต และตุ่มนูนที่ผิวหนัง

8. การใช้วัคซีน Neethling type สามารถสร้างภูมิคุ้มกันต่อเชื้อไวรัสลัมปี สกิน ได้ทุกชนิดเนื่องจากเชื้อไม่ได้มีหลาย serotype

9. สัตว์ที่หายป่วยจะมีภูมิคุ้มกัน CMI ตลอดชีวิต และ HI ประมาณ 8 เดือน อาจไม่จำเป็นต้องฉีดวัคซีนซ้ำในตัวที่หายป่วย

10. ถ้าอยากมั่นใจว่าสัตว์ที่หายป่วยนั้นจะมีภูมิคุ้มกันสูง และอยู่ในระดับที่คงที่ควรฉีดวัคซีนกระตุ้นซ้ำทุกปี

11. โอกาสพบไวรัสจากวัคซีนในเลือด น้ำเชื้อ น้ำนม มีน้อย มีรายงานพบประมาณ 28 วัน

12. การเกิด recombination ของเชื้อไวรัสลัมปี สกิน มีโอกาสเกิดได้น้อยมาก เคยมีรายงานพบได้จากการทดลอง

ตัวที่พบตุ่มขึ้น จะมีภูมิคุ้มกันอย่างแน่นอน ซึ่งภูมิอยู่ได้นานอย่างน้อย 2 เดือน ส่วนเพื่อนร่วมฝูงที่ไม่แสดงอาการ บางตัวก็มีภูมิ บางตัวก็ไม่มีภูมิ
ตัวที่มีภูมิแสดงว่ามีการติดเชื้อมาก่อน โดยไม่แสดงอาการ (subclinical) บางตัวที่ไม่มีอาการ สามารถเจอเชื้อในเลือดด้วย ควรเฝ้าระวัง เพราะสามารถแพร่เชื้อให้ตัวอื่นได้ หลังจากนี้ยังต้องมีการเจาะดูอย่างต่อเนื่องไปอีก ตัวที่ภูมิยังไม่ขึ้นในการเจาะครั้งแรก สัตว์อาจจะอยู่ในช่วง early stage of infection

PCR เจอเชื้อในเลือดได้ก่อนภูมิขึ้น แต่มีข้อจำกัดนะเพราะ viremia เป็นแบบ intermittent อาจจะเจอบ้าง ไม่เจอบ้าง

13 . ถ้าจะทำวัคซีน LSD ในสัตว์ที่เคยป่วยด้วยโรค LSD ต้องรอให้สัตว์หายแล้วนานอย่างน้อย 150-180 วัน

14. สัตว์บางตัวเป็นแล้วเป็นช้ำได้ เนื่องจาก ภูมิยังไม่ขึ้นหรือขึ้นแต่ไม่ดีพอ และรอบที่สอง ปริมาณไวรัสเยอะมาก

15. โรค LSD ทำให้ภูมิตก ดังนั้น ในโคนมจึงส่งผลให้ SCC เพิ่มสูงขึ้นได้

***เพื่อความมั่นใจ ปรึกษาสัตวแพทย์ ยอมรับผลข้างเคียง ***