10 Pułk Strzelców Konnych
10 Pułk Strzelców Konnych był jednostką kawalerii Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie stacjonująca przed wojną w Łańcucie. Za walki w wojnie obronnej w 1939 roku odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Jest patronem Karaceny
Historia Pułku
Z ziemi włoskiej do Polski
Początki 10 PSK sięgają 1918 gdy w La Mandria di Chivasso pod Turynem powstał I szwadron tamtejszego zgrupowania kawalerii pod dowództwem por. Jana Rudnickiego. Zgrupowanie wraz z I szwadronem ruszyło do Polski i przekroczyło granicę stając 29 kwietnia 1919 r. na stacji kolejowej w Lesznie. Ta data wyznaczała w przyszłości dzień święta pułkowego. Jednostka walczyła o wschodnie granice do 1921 roku biorąc udział w operacjach wojskowych pod Lwowem, Radzyminem i Słuckiem. 27 października 1921 r. rozkazem MSW jednostkę przemianowano w 10 Pułk Strzelców Konnych i dyslokowano w Łańcucie (szwadron IV stacjonował w Hrubieszowie).
Dwudziestolecie międzywojenne
Po reorganizacji w 1924 w skład pułku wchodziły:
dowództwo
pluton łączności
pluton pionierów
pluton gospodarczy
cztery szwadrony liniowe
szwadron ckm
szwadron zapasowy
Wraz z 20 pułkiem ułanów oraz 10 dywizjonem artylerii konnej, wchodził w skład 10 Brygady Kawalerii pułkownika Maczka z dowództwem w Rzeszowie. W 1937 r. pułk przeszedł proces motoryzacji, otrzymując samochody i ciężarówki. Rok później brał udział w zajęciu Zaolzia.
Wojna obronna
W 1939 r. pułk walczył w składzie 10 BK do 19 września gdy z resztą Brygady przekroczył granicę węgierską na Tatarskiej Przełęczy. Do tego czasu 10 PSK walczył w składzie Armii "Kraków" opóźniając postępy nieprzyjaciela w Małopolsce.
9 września Pułk stanął w Łańcucie z zadaniem obrony go przed siłami Niemieckimi do zmroku. Szwadron II zajął pozycje w rejonie ulicy Kraszewskiego broniąc dostępu do miasta od strony Krzemienicy, IV bronił Woli Krzemienieckiej od strony wzgórza 257, a III Wisielówki, w rejonie dzisiejszej ulicy Mościckiego. Strzelcy konni z powodzeniem odpierali ataki nieprzyjaciela walcząc na doskonale im znanym terenie, wykonując dodatkowo błyskotliwy kontratak kompanią tankietek TKS pod Albigową. Pod osłoną nocy żołnierze skrycie opuścili pozycje i rozpoczęli załadunek na zaparkowane w parku samochody celem wycofania się do Przeworska, lecz zostali zaskoczeni przez piechotę niemiecką która obeszła linie obrony i wdarła się do centrum miasta. W chaotycznej walce na bliskim dystansie strzelcy konni zdołali powstrzymać Niemców granatami i bezpiecznie odjechali na Wschód, walcząc w następnych tygodniach pod Lwowem. Za kampanię wrześniową Pułk otrzymał order Virtuti Militari.
Tułacza dola, Kampania Francuska
Po klęsce wojny obronnej żołnierze pułku przekroczyli wraz z resztą brygady granicę węgierską i przedostali się do Francji. Tam wiosną następnego roku odpierali niemiecką Inwazję pod sztandarem nowo sformowanej 10 Brygady Kawalerii Pancernej, walcząc w Szampanii. Jedną z głównych walk stoczonych przez pułk w obronie ziemi francuskiej był bój o Montbard w nocy z 16 na 17 czerwca 1940 r., w wyniku którego siły Brygady wyrzuciły Niemców z miasta. Pod koniec czerwca Francja skapitulowała, a żołnierze 10 PSK ponownie musieli się ewakuować - tym razem do Wielkiej Brytanii. 22 Czerwca pułk zaokrętował się w Le Verdon w Akwitanii na pokład statku "Royal Scotsman", rozpoczynając morską ewakuację do Wielkiej Brytanii
Szkocja
Włączeni do odtworzonej 10 Brygady Kaw. Panc. na czele z generałem Maczkiem szkolili się do 1942 r. u wschodnich wybrzeży Szkocji, wchodząc w skład I Korpusu Polskiego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jednocześnie stanowili trzon sił mających chronić wybrzeże Szkocji przed ewentualną inwazją niemiecką z Norwegii. W tym czasie pododdziały pułku stacjonowały w szeregu miast (Douglas, Forfar, Angus, Scone, Renfrewshire, Johnstone, Perthshire, Arbroath (1941-1942), Haddington (1942-1943), Newmarket (1943), Peebles (1943) Galashiels (1943), Dalkeith (1943) i Pickering (1944). W tym czasie oficerem opieki w pułku był hm. ppor. Kazimierz Sabbat - późniejszy premier Rządu na uchodźstwie i prezydent RP na uchodźstwie w latach 1986-1989. Dwa lata po upadku Francji brygada rozrosła się na tyle by móc ją przekształcić w pełnoprawną 1 Dywizję Pancerną. Po jej reorganizacji w 1943 r. 10 PSK został wydzielony z 10 Brygady i po przeszkoleniu na czołgach A11 Mk I Matilda stanowił samodzielny pancerny pułk rozpoznawczy dywizji, wyposażony jako jedyna jej jednostka w czołgi A27 Mk VIII Cromwell w szwadronach liniowych i M5 Stuart w kompanii rozpoznawczej szwadronu dowodzenia (pod koniec wojny również w A30 Challenger), które zastąpiły czołgi pościgowe Covenanter i Crusader.
Kampania Zachodnia
Pułk wraz z resztą sił dywizji wylądował w północnej Francji 31 Lipca 1944 r. i niemal od razu wszedł do walki na froncie zachodnim, domykając w kotle żołnierzy niemieckich odciętych pod Falaise w Normandii. Pułk jako jednostka wydzielona dywizji operował niemal wyłącznie jako pancerna awangarda gen. Maczka - pokonując dziennie dystanse nawet 90 kilometrów, utrzymując często bezpośredni kontakt z nieprzyjacielem, i wykonując śmiałe manewry na kluczowych kierunkach operacyjnych. Tylko podczas trzech dni walk na odciętym wzgórzu 113 na północ od Chambois podczas bitwy w kotle Falaise dziesiątacy wzięli do niewoli ponad 800 żołnierzy niemieckich, których przetrzymywali w centrum swojego zgrupowania aż do połączenia się z jednostkami amerykańskimi. 10 PSK przeszedł cały szlak bojowy 1 Dywizji wyzwalając wiele miast w Belgii i Holandii, kończąc wojnę przyjęciem kapitulacji załogi bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven. Do pierwszego kwartału 1947 roku dziesiątacy pełnili służbę okupacyjną w północnych Niemczech, w rejonie miejscowości Haren, która pod kontrolą okupacyjnych wojsk polskich była znana jako "Maczków". 24 marca 1947 Pułk wyjechał do Wielkiej Brytanii celem włączenia w struktury Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, a tym samym rozformowania na ziemi brytyjskiej. Do tego czasu 10 PSK opuściło 9 oficerów i 224 szeregowych, którzy zdecydowali się na powrót do Polski, oraz 136 szeregowych, którzy wyjechali do Francji, Belgii, Holandii i innych państw. Do Wielkiej Brytanii wyjechało 31 oficerów i 277 szeregowych.
Najważniejsze akcje bojowe pułku na froncie zachodnim miały miejsce w Jort i Chambois we Francji, w rejonie Axel-Hulst i Moerdijk-Made w Holandii oraz w Grossander w Niemczech
Więcej o historii pułku w zakładce Linki Zewnętrzne na dole strony
Poczet dowódców Pułku
ppłk. Mikołaj Minkusz (11 X 1921 - 2 IV 1929)
ppłk. / płk. Piotr Skuratowicz (5 IV 1929 - 11 X 1932)
płk. Kazimierz Plisowski (11 X 1932 - 17 III 1937)
ppłk. dypl. Witold Cieśliński (17 III 1937 - 4 VIII 1938)
ppłk. dypl. Janusz Bokszczanin (4 VIII 1938 - 16 IX 1939)
mjr Emil "Pistolet" Słatyński (16 IX 1939 - 16 VII 1940)
ppłk. dypl. Jan Monwid-Olechnowicz (16 VII 1940 - 23 II 1942)
ppłk. dypl. Franciszek Skibiński (23 II 1942 - 8 XI 1943)
mjr Jan "Maciej" Maciejowski (8 XI 1943 - † 20 VIII 1944)
mjr Otton Eysymont (20 VIII 1944 - 22 VIII 1944)
płk. dypl. Franciszek Skibiński (22 VIII 1944 - 25 VIII 1944)
rtm. / mjr Jerzy "Wasyl" Wasilewski (25 VIII 1944 - 10 VI 1947)
Opisy Walk Pułku
Szlak Bojowy 10 Pułku Strzelców Konnych
Osoby związane z Pułkiem
Kazimierz Sabbat (1913-1989)
Harcmistrz, działacz emigracyjny i polityk. Prezydent RP na uchodźstwie w latach 1986-1989 i premier RP w latach 1976-1986. Urodził się w Bielinach Kapitulnych w Kieleckiem. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum w Mielcu, gdzie w 1926 roku wstąpił do I Mieleckiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. Przed wojną był instruktorem, inicjatorem utworzenia Zrzeszenia Akademickich Kręgów Harcerskich „Kuźnica” i kierownikiem kręgu starszoharcerskiego przy Uniwersytecie Warszawskim. Walczył w Kampanii Wrześniowej. Po zajęciu Polski przez Niemcy i ZSRR przedostał się na Węgry, gdzie został komendantem Polskiego Obozu Harcerskiego dla młodzieży przebywającej w Somloszollos koło Veszprem (za sukcesy na tym stanowisku został mianowany harcmistrzem). W styczniu 1940 roku przedostał się przez Jugosławię do Francji, gdzie wstąpił do Wojska Polskiego, odbywając szkolenie oficerskie i służąc krótko w marynarce i 3 Dywizji Piechoty. 2 czerwca został przeniesiony do 2 szwadronu 10 Pułku Strzelców Konnych i mianowany dowódcą plutonu. W składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej brał udział w Kampanii Francuskiej, po której zakończeniu przedostał się przez St Jean de Luz do Wielkiej Brytanii i dołączył do swojego pułku w miejscowości Douglas. Podczas pobytu w Szkocji włączył się aktywnie w działalność społeczno-artystyczną, tworząc w pułku "szwadron szkolny", służący zapoznaniu się starych i młodych dziesiątaków. Z jego inicjatywy powstało przy pułku towarzystwo Polsko-Szkockie, Orkiestra i chór (pod batutą sierżanta Konstantego Bieniasza), z którym Sabbat wielokrotnie występował jako konferansjer. Sam Sabbat znalazł się jako mistrz tańca w polsko-szkockim zespole tanecznym. Reprezentując pułk witał razem z owym zespołem brytyjską parę królewską i Naczelnego Wodza przybyłych na wizytację jednostek polskich w Glamis 7 marca 1941 roku. Sabbat wykazał się również dużą aktywnością kulturalną, organizując dla okrutnie nudzących się żołnierzy prelekcje i referaty na temat historii Polski i filozofii. 16 maja 1942 roku został zatwierdzony jako oficer oświatowy 10 PSK i wysłany na dwutygodniowy kurs propagandowo-oświatowy w St Andrews, który zdał z oceną bardzo dobrą. 1 grudnia 1942 roku został mianowany podporucznikiem. W uznaniu jego owocnej pracy z żołnierzami uzyskał 5 kwietnia 1943 roku przydział w Urzędzie Oświaty i Spraw Szkolnych w Londynie przy SG PSZ, opuszczając tym samym 10 PSK. Był członkiem Tymczasowego Komitetu Harcerskiego przemianowanego później na Komitet Naczelny ZHP na czas wojny. W drugiej połowie wojny objął stanowisko referenta do spraw młodzieży przy Sztabie Generalnym Polskich Sił Zbrojnych - zajmował się tym samym sprawami dziesiątek tysięcy młodych ludzi, którzy skupili się przy wielkich jednostkach PSZ. Był de facto jednym z kierowników ZHP na emigracji. Po wojnie stał się aktywnym działaczem politycznej emigracji, udzielał się także w środowiskach ZHP w Wielkiej Brytanii. Był przedostatnim prezydentem Rzeczypospolitej na uchodźstwie (jego poprzednikiem był Edward Raczyński, a następcą Ryszard Kaczorowski - również harcmistrz)
Ksawery Pruszyński (1907-1950)
Reporter, prawnik, ,literat, publicysta, korespondent wojenny i dyplomata. Jeden z najsłynniejszych dziennikarzy międzywojennej Polski. Znany ze swojego świetnego stylu. Jako autor zdobył rozpoznawalność wydaniem w 1932 roku sławnej książki "Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?", w której przewidywał, że Gdańsk stanie się punktem zapalnym następnej wielkiej wojny w Europie. Pod koniec 1939 roku wstąpił do szkoły podchorążych w polskim obozie w Coëtquidan. W 1940 roku brał udział w bitwie o Narwik razem z żołnierzami Brygady Strzelców Podhalańskich - walki podhalańczyków opisał w reportażu "Droga wiodła przez Narvik". Stał się postacią kontrowersyjną, gdy w latach 1941-1942 sprawował funkcję attaché prasowego przy ambasadzie RP w Moskwie. Krytykowany za przyjętą wówczas postawę proponującą kompromis między Polską a Związkiem Sowieckim. Zarzucono mu wówczas sympatie komunistyczne, choć jego poglądy miały raczej charakter pragmatyczny - odzwierciedlił je pośrednio w wydanej w 1944 roku książce "Margrabia Wielopolski" opisującej działalność Aleksandra Wielopolskiego, który w okresie tuż przed powstaniem styczniowym postulował współpracę Polaków z caratem w zaborze rosyjskim. W sierpniu 1944 roku znalazł się jako korespondent wojenny w Normandii, u boku 1 Dywizji Pancernej. Być może zależało mu na oddaleniu od siebie zarzutów kunktatorstwa przez wykazanie się wysoką aktywnością w strefie frontowej. We Francji spotkał znajomego z Coëtquidan - por. Edwarda Rożka, który był dowódcą czołgu Stuart w plutonie rozpoznawczym 10 PSK. Pruszyński postanowił dołączyć do załogi Rożka, z którą brał udział min. w rozpoznaniu pod Soignolles. W czołgu zajął pozycję przedniego strzelca KM-u i ostrzeliwał napotkanych żołnierzy niemieckich - przekraczał w ten sposób zakres praw korespondenta zabraniających mu udziału w walce. 15 sierpnia czołg w którym jechał został trafiony i zniszczony podczas akcji bojowej pułku pod Jort. Życie Pruszyńskiemu uratował wówczas por. Rożek, który wyciągnął go z płonącego czołgu. Po wojnie wrócił do Polski i został dyplomatą PRL w Holandii. Zginął w wypadku samochodowym w RFN podczas podróży służbowej z Hagi w 1950 roku.
Jan Maciejowski (1904-1944)
Kawaler Virtuti Militari, dowódca 10 Pułku Strzelców Konnych od listopada 1943 roku do sierpnia 1944 roku. Walczył w kampanii wrześniowej. Po jej zakończeniu przedostał się do Francji, gdzie został przydzielony do 10 PSK. W listopadzie 1943 roku zastąpił płk. Franciszka Skibińskiego na stanowisku dowódcy pułku. Był niezwykle lubianym i szanowanym oficerem - mówiono na niego "Maciej". Przez cztery lata pobytu w Szkocji jego największą obawą była możliwość doczekania końca wojny bez szansy na bojowy odwet. Dowodził dziesiątakami podczas walk w Normandii - Stanisław Maczek wspominał po latach jego wielką wytrwałość i determinację w decydującej fazie bitwy pod Falaise (między 15 a 20 sierpnia), którą udało mu się utrzymać mimo skrajnego wyczerpania. Żołnierzy pułku zwykło się wówczas określać mianem "dzieci Macieja". Zginął w walce trafiony przez snajpera około godziny 8:30 20 sierpnia 1944 roku w rejonie wzgórza 113 na północ od Chambois. W książce "Od Podwody do Czołga" generał Maczek napisał: I w tej chwili nie mógłbym napisać czegoś odpowiedniejszego na cześć tego rycerskiego dowódcy, jak powtórzyć słowa jego adiutanta: "od rana już nie żył - a nam się zdawało, że przez cały dzień dowodził bitwą"
Franciszek Skibiński (1899-1991)
Generał, teoretyk i badacz sztuki wojennej. Brał udział w obronie Przemyśla i Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej. Przed wojną ukończył Wyższą Szkołę Wojenną W 1937 roku jako major dyplomowany został szefem sztabu 10 Brygady Kawalerii dowodzonej przez płk. Stanisława Maczka. Towarzyszył Maczkowi i żołnierzom niemal przez całą wojnę. Razem z nimi brał udział w zajęciu Zaolzia, kampanii wrześniowej, francuskiej i zachodniej. Podczas pobytu w Szkocji był od lutego 1942 roku do listopada 1943 roku dowódcą 10 Pułku Strzelców Konnych. Dowództwo pułku objął ponownie na kilka dni po śmierci mjr. Maciejowskiego 20 sierpnia 1944 roku, do czasu mianowania na to stanowisko mjr. Jerzego Wasilewskiego. Do stycznia 1945 roku dowodził 3 Brygadą Strzelców wchodzącą w skład 1 Dywizji. Wojnę zakończył w stopniu pułkownika. W latach 1945 - 1947 był zastępcą dowódcy 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej II Korpusu PSZ we Włoszech. Wrócił do kraju w 1947 roku i został wykładowcą Akademii Sztabu Generalnego WP. W 1951 roku został aresztowany przez komunistów i oskarżony o współudział w spisku wyższych oficerów LWP i szpiegostwo na rzecz państw zachodnich. Rok później został skazany na karę śmierci za zdradę ojczyzny której nie wykonano - Skibiński oczekiwał na nią w więzieniu przez dwa lata. W 1954 zmieniono mu wymiar kary, a po rewizji procesu w 1956 roku zwolniono z więzienia. Skibiński pracował w MON do 1964 roku, kiedy przeszedł w stan spoczynku w stopniu generała brygady. Był autorem kilku prac na temat walk jednostek 1 Dywizji Pancernej. Okazyjnie pojawiał się w Łańcucie na uroczystościach z okazji święta 10 PSK.
Michał Gutowski (1910-2006)
Oficer kawalerii i olimpijczyk. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Przed wojną służył w stopniu porucznika w 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Był znakomitym jeźdźcem - brał udział w wielu zawodach hippicznych i reprezentował Polskę na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. Walczył w kampanii wrześniowej jako dowódca szwadronu 17 pu w stopniu rotmistrza. W 1940 roku udało mu się przedostać do Francji, gdzie dołączył do 10 PSK. Podczas pięcioletniej służby w szeregach dziesiątaków był min. dowódcą 2 szwadronu i zastępcą dowódcy pułku mjr. Wasilewskiego. Pod Falaise przesłuchiwał wziętego do niewoli niemieckiego generała Elfeldta. W kwietniu 1945 roku został dowódcą 2 Pułku Pancernego. Po wojnie wyemigrował do Kanady, gdzie ponownie zajął się jeździectwem. Był trenerem jeździeckiej reprezentacji Kanady, która zdobyła drużynowe złoto na Igrzyskach Olimpijskich w Meksyku w 1968. W 1999 został awansowany na stopień generała brygady. Rok później wrócił do kraju, gdzie zaangażował się w działalność na rzecz kultywowania tradycji kawaleryjskich. Zmarł w Warszawie w 2006 roku.
Galeria Zdjęć
Symbole Pułkowe
Odznaka 10 PSK była jedyną odznaką pułkową Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, na której znajdowała się dewiza "Bóg, Honor, Ojczyzna" (wówczas dewizą Wojska Polskiego było jedynie "Honor i Ojczyzna", hasło "Bóg, Honor i Ojczyzna" wprowadzono na sztandary Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie decyzją Prezydenta Władysława Raczkiewicza w 1943 r. i funkcjonuje ono do dziś).