NHI KHOA

MẠNG XÃ HỘI VÀ RỐI LOẠN CHỨC NĂNG ĐƯỜNG TIÊU HÓA Ở TRẺ EM

Mặc dù các nền tảng xã hội cho phép mọi người giữ liên lạc với nhau nhưng chúng cũng là một nguồn gây căng thẳng. Các bài đăng trên mạng xã hội về các sự việc tích cực có thể gây căng thẳng cho những khác – những người mà cuộc sống của họ không được như ý. Mạng xã hội cũng có thể cung cấp một nền tảng để truyền bá các ý kiến ​​​​bất đồng cũng như những bình luận thù địch và không thân thiện, có thể gây ra căng thẳng. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ căng thẳng do mạng xã hội gây ra có thể dẫn đến các vấn đề về thể chất và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe đường ruột và các vấn đề liên quan như thế nào. Các nghiên cứu còn hạn chế và không đủ sáng tỏ để chứng minh việc sử dụng mạng xã hội có thể ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột như thế nào. Trẻ em, thành viên dễ bị tổn thương trong xã hội, phải chịu những ảnh hưởng tiêu cực của các yếu tố bên ngoài đối với sức khỏe và tinh thần của chúng.

Việc sử dụng mạng xã hội ở trẻ em

Mạng xã hội hiện được hơn 2/3 tổng số người dùng internet sử dụng. Trang web truyền thông xã hội đầu tiên đạt 1 triệu người dùng hoạt động hàng tháng là MySpace, vào năm 2004. Hầu hết các nền tảng truyền thông xã hội hiện còn tồn tại đã thay đổi đáng kể về những gì họ cung cấp tới người dùng. Một nền tảng truyền thông xã hội phổ biến, Twitter, ban đầu không cho phép người dùng tải lên video hoặc hình ảnh. Tuy nhiên, vào năm 2011, sự thay đổi chính sách của công ty sở hữu đã khiến điều này trở nên khả thi và ngày nay, hơn 50% nội dung được xem trên Twitter bao gồm các hình ảnh và video không được giám sát, thường có tác động mạnh mẽ ngay lập tức đến trẻ em.

Đến năm 2019, độ tuổi trung bình sử dụng Internet lần đầu tiên đã giảm dần xuống còn 8 tuổi ở một số quốc gia Châu Âu, trong đó thời gian hàng ngày mà giới trẻ dành cho Internet bằng các thiết bị khác nhau là từ 2,75 đến 6,03 giờ. Tỷ lệ sử dụng Internet ở trẻ em cũng tăng tương tự ở Hoa Kỳ. Theo Khảo sát Cộng đồng Hoa Kỳ, vào năm 2019, khoảng 95% trẻ em từ 3 đến 18 tuổi có quyền truy cập Internet tại nhà, cho thấy mức tăng đáng kể so với năm 2013 (57%) và lớn hơn 10 lần so với năm 1997 (11%).

Đặc biệt đối với thanh thiếu niên lớn tuổi, mạng xã hội thường là một phần quan trọng trong cách các em kết nối với bạn bè. Tuy nhiên, việc không nhận thức được những rủi ro do sử dụng phương tiện kỹ thuật số có thể khiến trẻ em phải chịu những hậu quả nghiêm trọng về nhận thức, xã hội, tâm lý và thể chất. Ngày càng có nhiều báo cáo cho thấy rằng việc sử dụng Internet quá mức và/hoặc không có kỹ năng có thể ảnh hưởng xấu đến các khía cạnh tâm lý và thể chất của người dùng. Một số nghiên cứu đã nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của sự tương tác hai chiều giữa não và ruột trong việc tạo ra căng thẳng và stress. Do đó, tình trạng căng thẳng do sử dụng các công cụ internet như mạng xã hội có thể gây ra nhiều hậu quả bất lợi cho sức khỏe, bao gồm các biểu hiện về đường tiêu hóa (GI) và ảnh hưởng đến sức khỏe và tinh thần của trẻ.

Mối quan hệ giữa Rối loạn chức năng đường tiêu hóa (FGID) và các yếu tố tâm lý xã hội

FGID, còn được gọi là rối loạn tương tác ruột-não, là do hoạt động bất thường của đường tiêu hóa và được đặc trưng bởi một tập hợp các triệu chứng tái phát hoặc mãn tính thay đổi theo độ tuổi và không liên quan đến bệnh thực thể tiềm ẩn. Phổ biến nhất và được nghiên cứu rộng rãi là Hội chứng ruột kích thích, được mô tả là đau bụng liên quan đến thói quen đại tiện thay đổi như tiêu chảy, táo bón hoặc luân phiên cả hai. FGID cũng bao gồm chứng khó tiêu chức năng, đặc trưng bởi đau hoặc khó chịu ở vùng bụng trên, cảm giác khó chịu ở vùng bụng trên, đầy bụng, chướng bụng hoặc buồn nôn, nôn mửa chức năng, đau bụng chức năng và táo bón chức năng.

Tỷ lệ phổ biến chung của FGID ở trẻ em và thanh thiếu niên dao động từ 9,9% đến 29% và có thể lên tới 87% trong các nghiên cứu lâm sàng. FGID bao gồm khoảng 20 rối loạn chức năng dạ dày – ruột, ảnh hưởng đến bất kỳ phần nào của đường tiêu hóa, bao gồm thực quản, dạ dày , ống mật và/hoặc ruột. Những người mắc FGID được chẩn đoán theo tiêu chí Rome, dựa trên các triệu chứng lâm sàng và không có các bất thường về viêm, chuyển hóa hoặc giải phẫu.

Các triệu chứng chức năng sau này trong cuộc sống có thể bắt nguồn từ những phản ứng hành vi bất thường đối với các kích thích bên trong hoặc bên ngoài, chẳng hạn như táo bón chức năng do đại tiện đau đớn hoặc do bị ép đi vệ sinh. Các tình trạng sinh lý, tâm lý và văn hóa xã hội có thể tác động lớn đến các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Cho dù những tiến bộ gần đây về cơ chế sinh lý bệnh của một số FGID, hiện tại không có tiêu chuẩn vàng nào trong xét nghiệm chẩn đoán.

Một cách tiếp cận sinh học tâm lý xã hội đã được đề xuất để giải thích FGID, và các yếu tố bên trong và bên ngoài, bao gồm di truyền, ảnh hưởng của hành vi gia đình, lạm dụng và áp lực truyền thông xã hội, đã được công nhận là các yếu tố nguyên nhân. Đơn lẻ hoặc kết hợp những yếu tố này có thể ảnh hưởng đến tình trạng tâm lý sinh lý của trẻ em , làm tăng tính nhạy cảm với căng thẳng và có thể là nguyên nhân gây ra rối loạn chức năng đường ruột. Do đó, FGID có thể được coi là sản phẩm lâm sàng của sự tương tác giữa các yếu tố tâm lý xã hội và sinh lý đường ruột bị thay đổi, thông qua trục não-ruột. Mạng xã hội, vốn là nguyên nhân gây căng thẳng được công nhận có thể được coi là một trong những yếu tố môi trường tâm lý xã hội ảnh hưởng đến sự phát triển FGID ở trẻ em.

Tác động tiêu cực của phương tiện truyền thông xã hội lên trục ruột-não

Một số bằng chứng thực nghiệm và báo cáo từ các tài liệu đã chỉ ra rằng: việc sử dụng mạng xã hội có thể có lợi cho sức khỏe tâm thần và hạnh phúc của trẻ em và thanh thiếu niên. Mạng xã hội có thể cung cấp cho các cá nhân một nền tảng vượt qua rào cản về khoảng cách và thời gian, cho phép họ kết nối với những người khác và từ đó mở rộng và củng cố mạng lưới và tương tác cá nhân của họ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa việc sử dụng mạng xã hội quá mức với trầm cảm, lo lắng, cô đơn, tự làm hại bản thân và ý nghĩ tự tử ở trẻ em, điều này cũng cho thấy bệnh đi kèm với FGID. Tỷ lệ sử dụng mạng xã hội cao đã được báo cáo ở thanh thiếu niên mắc FGID, điều này có thể liên quan đến mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng của họ.  Các nghiên cứu đã chứng minh mối tương quan giữa việc sử dụng mạng xã hội quá mức và các vấn đề tâm lý chẳng hạn như trầm cảm và lo âu, và nhiều người mắc FGID, bao gồm đau bụng tái phát, thường phàn nàn về các triệu chứng tâm lý.

Một số khuyến cáo giúp trẻ em và thanh thiếu niên tránh sử dụng mạng xã hội không lành mạnh

- Tránh áp dụng các biện pháp quyết liệt. Tránh tịch thu điện thoại hoặc các thiết bị khác, vì nó có thể tạo ra nhiều vấn đề hơn, bao gồm việc tách trẻ em và thanh thiếu niên khỏi bạn bè của chúng và hủy bỏ những khía cạnh tích cực của truyền thông xã hội.

- Giám sát và hạn chế sử dụng mạng xã hội. Các ứng dụng kiểm soát của phụ huynh có thể giúp hạn chế việc sử dụng dữ liệu của trẻ em và thanh thiếu niên hoặc hạn chế việc sử dụng điện thoại của chúng vào những thời điểm nhất định trong ngày. Một biện pháp bổ sung là điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên các nền tảng khác nhau để hạn chế khả năng chúng tiếp xúc với những “kẻ bắt nạt” hoặc “kẻ săn mồi”.

- Thực thi các khoảng nghỉ trong việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội. Cấm sử dụng mạng xã hội cho đến khi trẻ hoàn thành bài tập về nhà, không để điện thoại ở bàn ăn hoặc trong phòng ngủ và lên kế hoạch cho các hoạt động gia đình ngăn cản việc sử dụng điện thoại hoặc các thiết bị khác. Để ngăn ngừa các vấn đề về giấc ngủ, nên nhấn mạnh rằng điện thoại phải tắt ít nhất 1 giờ trước khi đi ngủ.

- Nói chuyện với trẻ em và thanh thiếu niên về các vấn đề cơ bản. Các vấn đề liên quan đến việc sử dụng mạng xã hội thường có thể che giấu những vấn đề nghiêm trọng. Chúng có thể bao gồm các vấn đề về quan hệ ở trường, chứng nhút nhát hoặc lo lắng xã hội, bao gồm tình trạng căng thẳng do các vấn đề ở nhà hoặc bị hành vi lạm dụng.

- Khuyến khích tập thể dục và sở thích ngoại tuyến. Khuyến khích trẻ em và thanh thiếu niên theo đuổi các hoạt động thể chất và sở thích liên quan đến tương tác trong thế giới thực. Luyện tập thể thao và các hoạt động nhóm làm giảm lo lắng và căng thẳng, nâng cao lòng tự trọng và cải thiện tâm trạng, đặc biệt nếu những hoạt động này được thực hiện cùng gia đình. Trẻ em và thanh thiếu niên càng tham gia ngoại tuyến nhiều thì tâm trạng và ý thức về giá trị bản thân của chúng sẽ càng ít phụ thuộc vào số lượng bạn bè, lượt thích hoặc chia sẻ trên mạng xã hội.

- Giáo dục cho trẻ rằng mạng xã hội không phản ánh chính xác cuộc sống của mọi người. Gia đình, người chăm sóc hoặc bác sĩ chuyên khoa có thể giải thích cho người dùng rằng họ không nên so sánh bản thân hoặc cuộc sống của mình một cách tiêu cực với người khác trên mạng xã hội, vì bài đăng của người khác gây hiểu lầm vì họ chỉ đăng những gì họ muốn người khác xem. Ngoài ra, hãy giải thích rằng hình ảnh thường bị chỉnh sửa hoặc cố ý chọn lọc và xuất bản. Dạy trẻ em và thanh thiếu niên rằng việc có ít bạn bè hơn trên mạng xã hội không khiến chúng trở nên kém nổi tiếng hoặc kém giá trị hơn.

Các khuyến nghị này được đưa ra bởi Hiệp hội Nhi khoa Châu Âu – Liên minh các Hiệp hội Nhi khoa Quốc gia Châu Âu và nhóm làm việc về nhi khoa xã hội trong việc giúp đỡ trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội không lành mạnh./.

(Lược dịch từ The Journal of Pediatrics – Volume 247, P182-183,E3 August 2022)

Bs. Phan Văn Hùng

Bệnh viện Hoàn Mỹ Minh Hải