Voif jonge jare

Voif jonge jare - deel 1

Ze zatte op ’t oizeren hek, tussen ’t skoôlploin en ’t land van Kees Ros. ’t Was al temet ’n half uur over toid, maar meister had nag niet in z’n hande klapt. Ze wiste wel weerom.

’t Was 10 mai 1940. Soches vroeg ware de moffe oôs land binnenvallen en de joôs hadde net om de noord ’n stik of 8 Duise vliegmesiens zien gaan, vrai leig. ’n Toidje later hadde ze ’n zoôt gedonder hoort in ’t westen. Jan Visser zoi: ”Ze gooie met bomme op Alkmaar”. Gien mens kon dat gelouve, zuk dat doen je toch zommaar niet.

Toe kwamme de twei meisters en juf Kos nei buiten. Meister Schreuder klapte in z’n hande en ze mostte allegaar bai mekaar staan gaan. Meister zoi: ‘’Julle hewwe ’t vezzelf wel hoort. D’r is oorlog tussen oôs land en Duisland en nou vinde wai ’t beter datte julle vedaag weerom gane nei huis. Wai wete ok niet hoe dut ofloupt. As d’r murgen niks raars beurt enjulle vaders en moeders vinde ’t goed, den beginne we weer op de ouwe toid. Maar julle moette nou wel drekt nei huis gaan oor. Tot murgen zelle we houpe”.

Aars, bai zo’n bòskip vloog iederien altoid skreeuwend van ’t ploin maar deuze keer ware ze allegaar puur dreut. Jan Bobeldijk liep met Wim Wit en Piet Chattellon nei huis. Toe ze geneven de keisfebriek liepe hoorde ze in de veerte weer vliegmesiens. Toch wat bang, skôte ze de melkontvangst van de febriek in. Samen met de buttermaker en de melkraaier keke ze skuin omhoug nei 7 Duise vliegmesiens.

“D’r is er ien stikskôten” skreeuwde de buttermaker. “Ik weet wel weer ze weest binne, vast bai Bergen. Deer loit ’n vliegveld. M’n tante Nel weunt ‘r vlak bai. As ze maar niks mekeert, ze loupt toch al zô slecht”. De joôs stove op ’n draf nei huis. Jan zag in de werkplaas z’n vader met ’n ouwe knecht ok al bar an de praat. D’r kwam die dag woineg uit hulle hande.

Jan’s vader was in september ’39 oproepen voor de mobelesasie en de jongste knecht ok. In januarie sting vader iniens weer voor de deur. Hai was ofkeurt voor z’n maag. Deer had-ie al ’n jaar of wat last van, maar nou, deur die swere eterai in dienst, liep ’t an. Hai kon kieze, operere in diensttoid of nei huis. Nô, dat was makkelek, hai was drekt op huis of stoven. D’r was nag maar ien man an de gang tuis, maar d’r was wel werk voor drie. Moeder zou ‘m met pap wel op de bien houwe, docht-ie.

De nag vrai nuwe radio met ’n zoôt stasions, sting de hêle dag an. Om de haverklap was ‘r nuws. Al gauw hoorde Jan dat de buttermaker geloik had had, want ’t vliegveld van Bergen was bombardeert en d’r was ien Duise mesien neerskôten. Jan kon z’n oigen niet goed indinke hoe zuk beure kon en weer zou die piloot bedaart weze. Vader docht dat die wel sneuvelt was of d’r uitsprongen meskien. ’t Was voor Jan oigelek de eerste keer dat-ie over zok nei docht. ’t Zou niet voor ’t lest weze.

Nei ’n rommeleg nachie, weer vliegmesiens, gong Jan de are ochend toch weer op skoôl an. Vader zoi: “As je wat aars as aars ziene of hore, den gaan je maar gauw bai de ien of de aar over ’t possie of deur ’t hek”. Dat temet of en toe skuw omkoikend kwam Jan op skoôl an. Ze ware d’r niet allegaar en d’r kwam ok woineg van leren.

Jan zat in de voifde klas. Met de zesde en de zeuvende zatte ze in ien lekaal bai meister Schreuder. Ze moste eerst zinge. Meister begon met ‘t ‘Wilhelmus’. Toe dat ’t eerste veers gaan was, stak Rini Spijker d’r vinger omhoug. Meister zoi: “Wat is ‘r Rini?”. Rini zoi: “Binne wai òk van Duise bloed meister, want dat zinge we toch?”. Meister zat ‘r wat mee. Hai kon d’r oigelek gien goed antwoord op geve. As Rini ’t niet zoid had, den hadde de meiste d’r gien erg in had. De mêledie heb de hêle oorlog ’n steun weest voor veul mense, maar de woorde binne oftig verdraaid.

Voif jonge jare – deel 2

‘t Duurde maar voif dage en in ’t durp beurde oigelek woineg. Je hoorde allien oiseleke dingen deur de radio. Bai de Grebbeberg, de Ofsluitdoik en in Rotterdam wier bar vochten. Rotterdam leek temet hillegaar plat. Maar ’t echte hoorde je toch niet. An ’t end van de veertiende mai leek ’t ofloupen. Generaal Winkelman had capetuleerd. Wat ‘r nou nei komme zou wist gien mens.

Temet twei weke deernei kwamme de eerste Duisers in Jan z’n durp. ’t Ware d’r twei op ’n môter met zaispan. Ien met ’n helm en ien met ’n platte pet, dat was vast ’n houge. ’t Gemeentehuis was vlak bai Jan z’n huis. Ze hadde vrai, want ’t was woenesdesmiddeg. Jan en z’n kammeraas, die an ’t tollen ware, op ’n draf d’r heen te koik. De deur van ’t gemeentehuis was op slot, want de burgemeister was deer allien sôches, smiddes was-ie meistal an ’t werk op z’n fruittuin geneven ’t gemeentehuis. En deer kwam de burrie ok al ansjouwen op z’n leerze met ’n skraper in z’n hande. ‘’Hier moet je weze” skreeuwde de burgemeister over de streit nei de moffe. Die keke bai de deur vedaan nei de are kant en toe mekaar d’rs an. Ze stinge wat met mekaar te bepraten, maar geloik kwam de burrie over ’t hek met de sleutel van ’t gebouwtje. Hai gaf ze gien hand, keek op nag om en stak de sleutel in de deur. De twei soldate gonge achter ‘m an nei binnen.

Al gauw ware d’r ’n stik of wat mense opperdan kommen. Jan en de joôs bleve nag wat bai de môter vedaan, maar Henkie, die met de bakkerskar an ’t venten was, ging d’r effies heen. “ ’t Is ’n B.M.W., ’n hêle zwêre”, zoi hai. Toe die lui, nei ’n twuntig menute weerom kwamme, drope Jan en de joôs zachies of. Met veul geraas stove de Duisers ’t durp weer uit. De burrie kwam efkes later ok weer op streit, maar hai gong op huis an.

Vanof die toid kwamme d’r oftig môters of oto’s met ien of twei Duisers deur ’t durp. Ze hadde altoid gewere bai hulle, dat je hadde metien de rillings deur je loif as je zuks zagge. D’r wiere ok of en toe grôte pepiere anplakt. Deer stinge allegaar nuwe wette en beskroivings op weer iederien z’n oigen an houwe most. As je ’t niet deide, den hadde ze de vreiselijkste straffe bedocht. ’t Was niet tekend deur de regering, maar deur een roikscommesares. Die was nou de baas. Hai hiette Seyss-Inquart. Hai had al gauw de bainaam van zes-en-een-kwart. Hai liep nag mank ok.

In ’t begin was ’t nag wel gnap wat ze allegaar skreve, maar dat wier al krasser. Jan las met groôt ontzag wat de voiand, want dat was ‘t vond hai, allegaar verordeneerde. Hai begreep nag niet alles, maar dat ‘r woineg goeds in sting dat was vast.

Heêl zachies an ware d’r al minder dinge te kroggen in de winkels. Benane en appelsiene, koffie, thee, sukkelaat en roist ware d’r al gauw niet meer. Gelukkig had Jan z’n moeder in de mobelesasietoid nag heêl wat van zok kocht en d’r stinge den ok twei grôte busse op zolder weer van alles in zat. Maar moeder was d’r bar zuinig op. Dat toen d’r surregaat koffie en thee in de winkels kwam, wier dat voor deur de weeks met koppiestoid en bai de stikke tapt. Sundes was ’t den altoid weer feist met de echte spulle.

D’r was deer in Duisland ’n kirrel de baas, die Jan of en toe welders voor de radio hoorde. Hai skreeuwde altoid vreiselijk hard en den riepe d’r altoid ’n zoôt mense: ‘’Heil Hitler” en den stakke ze d’r hande zô raar skeef omhoug. ’t Leek wel dat alles wat hai zoi en docht ok beurde.

In de herrest mostte alle grôte mense boven de 18 jaar ’n kaart baai d’r drege met ’n kiek van der oigen en hulle adres. Ok mocht gien mens meer tussen seives 24 uur en soches 4 uur op streit. Dat alle uitvoerings en vergarings ware altoid vroeg dein. D’r mocht ok gien meer danst worre.

’t Wier ’n bar kouwe winter. Jan kon al pittig skase, maar in deuze winter kreeg hai de biene goed onder ’t gat. D’r ware skoôlwedstroide en deer won Jan de tweide prois, ’n halmaspel.

Jan z’n vader sting alle dage ure te skasesloipe. In de timmerwinkel sting ’n grôte sloipstien van wel ’n meter middelloin en meist twaalf centimeter dik. ’t Was ’n natte stien en hai draaide deur een bak met water. D’r was vezzelf gien kachel in de timmerwinkel, dat ’t water most elke eivend uit de bak. Moeder kookte aldeur heit water, want de bak was zô weer koud. ’t Vroôr binnen net zô hard als buiten. De oizers bleve baitaaie hillegaar an vaders hande vast kleve. Hai most om de velle dinke. Kinder-skaasies ware gauw dein, maar die grôte lange deurloupers deer most vader puur toid an bestede. Ok ware d’r ’n zoôt rondraaiers, die mostte meist hillegaar op ’t oug slepen worre, maar vader kon d’r wat van. Je hadde temet allegaar skaase van Nooitgedacht, de Ruiter of Nauta. Jan most nei skoôltoid welders helpe met los en vast draaie, ofwette en invette. Vader had met de are sloiper op ’t durp, de smid, ofsprôken dat ze voiftig cent rekene zouwe voor deurloupers en de ronde. De kinderskaasies konne voor ’n kwartje. As d’r ’n tocht was of ’n wedstroid den was ’t hillegaar drok met de skaasesloiperai.

Op ’n middeg was d’r ’n kortebaan-wedstroid voor manne op de môlensloôt. Jan sting vezzelf te koik. ’t Gong vreiselijk hard. Bai de start vlôge de stikke ois om je ore, ze trapte d’r temet de gate in ’t ois. D’r wazze ’n stik of wat Friese boerearbaaiers die ok best raaie konne, maar ien en twei ware toch geboren durpers. De eerste prois was ’n gouwen tientje met ’n rollade, de tweide kreeg twei roiksdaalders en ’n rollade en de derde allien ’n rollade. D’r was ’n zoôt volk, maar ’t ois was zô dik, dat ‘r geniesen water op kwam. In ’t koek en zopie kon je heite sukkelaat, aierekoeke en urtesoep krogge.

Op 6 februarie was ‘r de elfstedentocht in Friesland. Uit ’t durp deide d’r ok ’n paar an mee. ’t Was ’n lange tocht. Jan had ’n keer of wat op de radio hoort wie d’r voorlag. D’r deide d’r ’n zoôt an mee. ’n Dag of wat later gong Jan z’n vader met nag voif are manne op skaase nei Volendam. Soches bai licht weg en seivens in donker weerom. Ze hadde allegaar ’n pond roukte paling mee nei huis. Ien van de manne was nag pitteg vallen over ’n kroôs-râchel. Z’n hand en z’n kin puur stik, maar ’n neutje in Oôsthuizen had ‘m weer oplubbert. Ok was d’r nag ’n skaas stik gaan, maar vader had voor sekuretoid ’n tweide stel skaase op z’n reg meenomen en deervan konde ze allegaar skaasend weerom komme.

Eind febrearie binne d’r grôte stakings in Amsterdam, IJmuiden, de Zaan. De mense binne ’t niet iens met ’t weghalen van de Joôdse mense. Jan hoorde ’t pas ’n dag of wat later. ’t Sting niet in de krante. Wel in maart, met grôte letters, dat ‘r achttien mense neerskôten ware, omdat ze verzet pleegt hadde. Ze wiere ‘de Geuze’[1] noemt. (wordt vervolgd)

[1] Zie: “Het lied der achttien doden” van Jan Campert 5-13 maart 1941

Voif jonge jare – deel 3

Bai oôs in ’t durp weunde oigelijk gien joôdse mense, maar in ’t hêle land ware d’r nag wel temet 140.000. In ’t begin van ’41 hoorde ze van ’n oom en tante in Amsterdam dat deer heêl wat joôdse manne zommaar oppakt ware. Ze mostte te werk in Duisland leek ‘t. Jan begreep niet weerom ze juist die mense hewwe mostte, maar vader vertelde dat Hitler al van 1933 of teugen deuze mense tekeer gong. Hai kon ’t zeker niet hewwe dat de meeste joôdse mense meer in hulle mars hadde den hai.

In de winter kwamme d’r kellektes voor de winterhulp. Gien mens begreep weer dat oigelijk voor was. Iederien docht dat ’t allegaar wel nei de Duisers gaan zou, dat veul wier d’r niet geven. Maar as je gavve den kreeg je ’n speldje, dat most je den opspelde, want den kon iederien zien dat je geven hadde en dat wou oigelijk gien mens.

D’r wazze de leste toid weer puur pepiere anplakt. ’t Leek dat ‘r mensen nei Duisland mostte te werk. Want in de febrieke ware meist gien mense meer te vinden. Alle Duise manne ware hier en deer an ’t vechten. Vooral bankwerkers en bouwvakkers mostte d’r heen. Maar niet iederien had zin om deer heen te gaan. Ze dôke den onder, hoorde Jan, maar weerzô dat leek gien mens te weten. Wel zag je hier en deer in ’t durp zommaar welders vreemde mense loupe, of op ’t land an ’t werk. D’r gonge ok ’n hele houp dinge op de bon. D’r was in Wognum ’n distrebusieketoor en deer most iederien op of voor bonkaarte. Je mostte den je indentietoid-kaart meenemen. In de krant sting den welk nommer deuze week voor dut of dat weer nôdeg was.

Net voor de oorlog had vader grond kocht achter oôs huis. ’t Was van de kerk en d’r stinge twei ouwe huize op die al ’n toidje leeg ware. Ien was bar slecht, dat die wier metien sloupt. Van ’t hout konne ze temet ’n jaar stoke. ’t Are huis wier van binnen uitsloupt en vader nam ’t in gebruik voor houtskuur. Deurdat ’t iene huis sloupt was en d’r ok nag ’n grôte tuin achter lag hadde ze ’n mooie lap grond voor eerappels en groente. Ok had vader zewat 30 appele, pere en pruime bome plant. D’r stinge vezzelf bessestrukke, wit en roôd, kruisebaaie en frambôze. Ok ’n groôt erebaaie-bed. D’r zat ’n zoôt werk an, maar deurdat ’t toch niet zô drok was in ’t bedroif kon vader d’r nag welders ’n uurtje in te klauwen en te skrapen. En moeder maakte alles in wat maar in de pot bloive wou. Jan was op zoin menier ok al ’n gnappe bouwer. Hai mocht graag in die tuin an ’t rommelen. D’r kwamme ok ’n paar baaiekasse in de tuin. Pieter, ’n manje in ’t durp, had ‘r wel derteg. En die had vader warm praat voor ’n paar volkies. Hai zou ze wel bementenere as ’t nodeg was.

Vader timmerde twei kasse inmekaar en die ware heêl wat beter den ’t ouwe zoôtje an kasse wat Pieter zelf had. Hai sting den ok altoid te slikbekken as hai in oôs kasse an ’t rommelen was. Hai had nooit gien kap op z’n houfd, maar hai roukte ’n hêle ouwe grôte poip met drouge druive-blare. Jan mocht altoid helpe bai ’t hôningslingere. Ze deide den ok metien de kasse van ’t baaiemanje. Maar Jan deid altoid ’n kap op z’n houfd en hêlestiekies om de poipe en mouwe van z’n overal. En toch kreeg hai of en toe welders ’n pik. Pieter miende dat ’t goed was teugen de rimmetiek, maar Jan vond dat gezanger en die bulte niet ’t gezellegste van ’n middegie helpe. Maar zo’n 20-30 pond hôning in ien zeumer was wat lekker.

Op ’n goeie dag, ’t was 22 juni, kwam ‘r soches deur de radio[1] dat Duisland Rusland binnenvallen was. Op skoôl wier d’r ok puur over praat. Meister Schreuder hing de grôte kaart van Europa voor de klas. Hai wees met ’n stok an weer de Duisers allegaar de baas ware en weer nag bar vochten wier. Meist heêl Europa was bezet. Italië deid mee met de Duisers. Deer had je Musolini[2], dat was ok al zo’n skreeuwer. D’r wier ok vochten in Afrika in de woestoin. Deer was Generaal Rommel en die leek ok alles wel te winnen. Meester Schreuder vertelde dat Rusland heêl groôt was, dat deer meist gien end an kwam. Dat konne ze nooit hillegaar bezette. Jan bekeek vol ontzag die verlegen grôte stikke land weer de Duisers de baas ware.

Seives zatte, zo as meistal, ’n stik of wat bure op ’t hekkie bai buur Bruin, die had jare in de raad zeten en hai las altoid ’n zoôt boeke. Hai had ’t vezzelf ok hillegaar niet op Duisers. Hai zoi:”Dut breekt die skreeuwer in Berloin op, Rusland is te groôt voor hulle. Napoleon heb ’t deer ok verloren. Russe loupe niet zô hard, maar as ze an de loup gane, den bin d’r metien ’n hêle zoôt”. Nei, ’t zou nou wel niet lang meer dure docht de hêle buurt. Die eivende op dat hekkie ware voor Jan altoid bar gezelleg, want je hoorde deer temet nag meer den d’r in de krant sting.

Die zeumer most Jan met nag ’n zoôtje joôs en moide nei ’n vekansiekelonie in Egmond an Zei. Hai was wel gezond, maar wat lichteg an de wicht. D’r was ’n slechte busverbinding met de kust dat ze gonge met ’t peerd en de bakwagen van Gert Vijn, de vader van ien van de moidjes. Ok gonge d’r ’n paar moeders mee. Ze kwamme wel met tweihondert joôs en meide in ’n groôt huis “Zwartendoik”. ’t Lag in de duine. Ze deide veul wandele, spelletjes op ’t grôte grasveld en elke dag nei ’t strand, goed of slecht weer. Smiddes altoid, op ’n bed onder ’n ofdak, ’n uurtje uitzakke. Dat was allegaar wel nei ’t zin van Jan. Maar ’t eten was heêl veul ’n opgaaf. Stokvis die nooit gaar was en den rechtop in de keêl sting. Havermout in kerremelk weer je lepel rechtop in staan bleef en den op vroideg altoid vis met meer grate as vlois.

Op ’t strand naastan was ’n stik allien voor Duise soldate. D’r was ’n houg hek omheen. Of en toe kwam d’r ’n pertaaitje soldate ’t strand ophollen. Ze gong den allegaar in de raai staan en den trokke ze alle klere uit. Den gaf d’r ien ’n skreeuw en vloge ze allegaar, hillegaar bloôt te water. Wai mostte den drekt de are kant op koike van de moidjes die op oôs passe mostte.

Op ’n middeg zagge ze ’n Duis oorlogsskip vlak bai ’t strand. Opiens kwamme d’r twei vliegmesiens an en die gooide bomme op en om ’t skip. Metien wier d’r skoten vanof ’t strand en de duine. Ze mostte allegaar plat op de grond legge van de juffies. Jan had wel onder ’t zand kruipe willen. Efkes later mostte ze van ’t strand. ’t Duise strand sting vol met soldate. ’t Skip brandde en de vliegmesiens ware niet meer te zien.

Ze binne toen ’n dag of wat niet nei ’t strand weest. Nei vier weke was Jan 4,5 pond groeit en pitteg bruin worren. Ze wiere weer met bakwagen ofhaalt en tuis brocht. (wordt vervolgd)

[1] Dirk Visser kon vanuit zijn winkel een deel van de BBC uitzendingen via de radiodistributie doorzenden, hij gebruikte hiervoor een vijfde reserve ontvanger, dat alleen in Abbekerk te beluisteren was! (bron SHAL 1998 blz. 12)

[2] Italiaanse fascistische dictator van Italië (1922-1944)

Voif jonge jare – deel 4

Jan was net ’n week tuis, de vekansie was net dein, toen was ‘r op ’n eivend ’n raar geluid. Jan lag net, met z’n broer Siem, te bed boven bai de dakkêpel. ’t Leek wel ’n vliegmesien[1], heel leig. Ze stove uit bed nei ’t raam. Met grôte skrikouge zagge ze deer ’n groôt brandend vliegtuig op ’n paar honderd meter van hulle of skuin op de grond of stuive. Efkes later klapte de mesien op de grond, op ’t land van Jaap Schipper, nag gien twei honderd meter van de boerderai. ’t Was alles vuur. Jan en z’n broer rolde temet bai de trap beneer. Vader sting al buiten. De joôs skôte gauw de klere an en de klompe. An de hand van vader d’r op of. D’r gonge al ’n zoôt mense die kant op. ’t Was drok op de weg.

D’r ware mense, die hadde manne an paresuuts[2] nei beneden zien kommen. ’t Hêle land leek wel in de brand te staan. Ok ware d’r mense die vlak bai ’t brandende ding an ’t zoeken ware nei pilôte of zô. Teugen de darsdeure van Schipper zat ’n man in ’n raar pak. Hai had roôd heer. Jan kon ‘m niet verstaan. D’r stinge ’n zoôt mense om de man heen. Hai had z’n bien bezeerd. Wim Schipper zei: “Hai kwam an ’n paresuut bai oôs in de bleik, ’t ding loit ‘r nag”. De man kreeg koffie van vrouw Schipper en toen iniens stoof iederien an de kant, want d’r kwam ’n Duise legerwagen an rezen. D’r spronge wel twunteg soldate uit met gewere in hulle hande. Iederien most van ’t urf en uit ’t land. Efkes later kwamme d’r nag wel vier of vijf Duise oto’s met soldate. De Engelse piloôt[3] wier in ien van de oto’s neerloit en wegreden. Jan en z’n broer gonge weer op huis an, maar Jan sliep pas heêl laat. Hai zag aldeur die brandende mesien langs gaan en de klap zat nag in z’n houfd.

De are dag gong Jan al vroeg nei skoôl. ‘r Roukte nag bar op ’t land van Schipper. D’r stinge heêl wat Duise soldate op wacht. Wim Schipper, die even oud was as Jan, zoi:”Wai magge alliendeg op oôs urf en in huis, maar gien mens aars”. Hai zoi dat ‘r wel tien Duise soldate bai hulle op de stalle van de korte regel lagge. Z’n vader had deer stro op loit. “Dat most”, zoi Wim. As ’t uitroukt was zouwe ze alles neizoeke en opruime. Hai was gelukkeg in ’t hooiland vallen en deervan ware d’r gien beiste raakt.

Wim zoi:” k Hew venochend ’n stik worst kregen van ien van die Duisers”. M’n moeder zoi:”Eet ’t maar niet op, want je wete nooit wat ’t is”. Maar ik hew ‘r ’n hap van nomen. ’t Smaakte raar, heêl aars as van slager Blokker. Later had Jan z’n moeder zoit dat ze in Duisland veel knoflouk deur ’t eten doene, maar woi lustte zok niet.

Nei ’n week wier ’t meiste van de mesien opruimd, maar wat in de grond zat liete ze zitte. Wim Schipper zoi dat ze ok nag mense vonden hadde. Hai had ’t niet zien, maar z’n vader zoi dat ze hillegaar verbrand ware[4]. Alle skoôljoôs gonge vezzelf nei de verbrande plek en ze vonde deer nag van alles. Jan had allegaar stikkies glas, wat gien glas was. Vader zoi dat ’t persplex was en dat ze deer in vliegmesiens de rame van hadde. ’t Kon meist niet stik. Je konne d’r mooie ringe van make.

In de zeumer sting ‘r anplakt dat iederien koper, nikkel of tin inlevere most. D’r stinge zwere straffe op as je ’t niet deide. Nou hadde vader en moeder woineg van zuks in huis, maar wat ‘r was zette moeder wat skuil op ’n hoekie van ’t zolder. D’r ware mense die van bangegoit zommaar hulle mooie spulle wegbrochte.

Op skoôl gong ’t goed met Jan. Hai was overgaan nei de zesde klas. De klas was niet groôt. Ze zatte met z’n zeuvenen[5]. In ’t hêle lekaal maar 23, maar wel over drie klasse verdeêld. Op de hêle skoôl nag gien 70 kindere. In de paasvekansie ware d’r skoôl-voetbalwedstroide op ’t Hollandia-veld an de Geldelôze weg in Hoorn. Ze hadde bai oôs gien voetbalklub en ok gien veld, maar ze mostte vezzelf toch meedoen. Uit de hougste klasse wiere 11 joôs bai mekaar skraapt, of ze nou voetballe konne of niet. Ze deide ’n toidje pertaaitjese op ’t land van Jan Wit. Deer was maar ien diepe greppel in ’t land, de rest was vlak. Gien mens had voetbal-skoene en in ’n winkel ware ze gien meer te koup. Van ’n ouwe boer kon Jan skoene liene. Ze stinge al temet 20 jaar in ’t stof op de voorzolder. De neuze hillegaar krom omhoug, ’t leer kaihard, drie mate te groôt en meist gien noppe d’r meer onder, dat Jan liep hillegaar skeef. Dingesdes nei Paas mostte ze op de fiets nei Hoorn. Allegaar hadde ze vezzelf gien fiets, dat d’r mostte d’r ’n paar achterop. Om 11 uur mostte ze speule teuge ’n kattelieke skoôl uit Hoorn. As ze winne zouwe mostte ze murgen weerom komme. Maar Jan z’n kluppie verloôr met 14-0, dat de are dag bleve ze tuis. ’t Veld was ok veul grôter as ze docht hadde en de kieper had nag nooit in ’n echt doel staan. ’t Was kloine Keesie Groôt, dat alle balle vlôge over z’n houfd heen. Maar meister Schreuder had toch voor allegaar ’n oisie kocht om over ’t verlies heen te kommen.

In maart ’42 mostte opiens alle manne die in de durpe tussen Hoorn en Medemblik weunde snachts wachtloupe[6] bai ’t spoorlointje, weer of en toe ’n boemeltje met vracht en kôle langs reed. D’r ware dreide en kabels deursneden leek ‘t. En nou most deer bai waakt worre. D’r wiere allegaar koppeltjes van manne anwezen deur de burrie. Die mostte den twei uur wacht loupe tussen seives 8 en soches 8. Voor alle durpe ware d’r strôke anwezen. Jan’s vader gong d’r ok op an, samen met ’n buurman (meister Schreuder). ’n Termusfles koffie mee en ’n stik. Ze liepe ’n hortje van zewat ’n kilemeter op en neer, stroffelend over bielze en roilze, want ’t was vezzelf hartstikke donker en licht mocht ‘r niet skoine. D’r wier ok nag contreleerd deur Duisers, dat je mostte d’r wel weze. Wie nou oigelijk die kabels deursneden had is nooit uitkommen[7]. (wordt vervolgd)

[1] Wellington 115e Sqdn Marham MK 1c R 1502 op weg naar Bremen, neergeschoten door een Duitse nachtjager

[2] Sgt.W.J. Reid pilot Stalag Luft 6 (Heydeburg) Silute Letland, sgt.G.T. Buckingham navigator (Lamsdorf) Lambinowice Polen, M.B.Wallis boordschutter, M.T. Dunne Stalag Luft 357 Torun Polen radiotelegrafist kamp Stalag Luft 6 (Heydeburg) Silut Letland, T.W. Oliver staartschutter Stalag 357 Polen. De co-piloot sgt.F.B. Tipper (hij verving de vaste piloot van dit vliegtuig) overleefde de crash niet, hij werd in Bergen begraven.

[3] Er waren 2 Engelse vliegers: sgt.G.T. Buckingham en W.J. Reid waren gewond en naar het Marinelazarett in Alkmaar gebracht, de overlevenden ontmoeten elkaar weer in Stalag Luft 357 in Torun Polen

[4] Er is één vlieger omgekomen sgt.F.B. Tipper de co-piloot (1913-1941) Tipper is vermeld op het oorlogsmonument in Abbekerk

[5] VIIe klas: Jan Koeten, Jan Bobeldijk, Reindert Tensen, Jan van Assen, Anna Aafje Winkel, Catharina Spijker, bron absentielijst ols Abbekerk 1942-1943

[6] Blz.9 2001 Geschiedenis van Abbekerk

[7] Blz.60 ‘West-Friesland in de Jaren 40/45 1983 Hoorn (affiche van bekendmaking)

Voif jonge jare – deel 5

In de zeumer van 1942 mostte alle mense die Joôds bloed hadde uit West-Friesland vedaan nei Amsterdam. Wat ze deer doen mostte wist Jan niet, maar z’n vader docht dat ze werke mostte voor de Duisers. Later hoorde ze dat ‘r ’n zoôt nei ’t oôsten gonge. De mense die in Amsterdam bleve mostte allegaar ’n gele ster op hulle klere drege. Je konne ze d’r zô uit. D’r doke d’r ok heêl wat onder . Maar deer stinge weer strenge straffe op as je d’r in je huis hadde en ze vonde ze. D’r wiere ok hier en deer manne doôdskôten, omdat ze dinge deide weer de Duisers last van hadde. Volgens de krant ware dat altoid voiande van ’t volk, maar Jan’s vader zoi dat ’t juist de beste ware.

Roukwerk wier ok al skaarser en duurder. Jan roukte vezzelf nag niet en hai was oigelek van plan om ’t ok nooit te doen. Maar Jan z’n vader roukte best. Toen den ok in mai ’42 de eerste tebak op de bon gong vond vader dat de lol d’r goed of gong. Al heêl gauw wier de tebak van de bonne surregaat. En toen zag je overal in de tuine tebaksplante kommen. Grôte en kloine plante, ronde en spitse blare. Vader had ze ok op de tuin. Bai ’n kennes op de bouw stinge d’r ok ’n zoôt. Jan gong veel mee, want je mostte de dieve d’r uithale. As de blare groôt genog ware mostte ze d’r of en den wiere ze op de zolder van de houtskuur ophongen om te drougen. Later maakte vader d’r met ’n skerpe boitel sjek van. ’t Rook wat aars as vroeger maar ’t roukte temesten en ’t was beter as de sjek en de segrette van de bonne.

Op ’n dag hoorde Jan en vader voor de Engelse zender dat de Amerikane in oorlog ware met de Japanners. Want Japan was net as de Duisers ok drok an ’t vechten in Azië. Ze ware ok Indië binnenvallen. Maar nou hadde ze ’n groôt deêl van de Amerikaanse vloôt vernield in Pearl Harbour. Jan en vader hadde d’r ’n hêle keg an om seives bai ’n keersie op de Bos-atlas presies te vinden weer al die plase lagge.

Op 8 november ’42 kwamme de Amerikane de Engelse helpe in Afrika. Voor de Engelse zender wier d’r al ’n toidje praat dat ‘r vreiselijk vochten wier in Rusland bai Stalingrad. De winter was deer verlegen streng en de Duisers zatte bar veer van huis deer. Ze konne temet gien eten en are spulle op toid bai hulle troepe krogge. Op 3 februarie zoi de Engelse zender dat Stalingrad weer deur de Russe trugnomen was. D’r ware temet 600.000 Duisers sneuveld of gevangen nomen. De Duise radio had ’t over trugtrekke volgens plan en dat hielde ze nag twei jaar vol. Want vanof die toid leek ’t wel of de legers van Engeland, Rusland en Amerika overal begonne te winnen. Iederien kreeg weer wat houp.

Op ’n ochend kwamme d’r ’n paar oto’s met manne bai de kerk naastan Jan z’n huis. Ze begrepe eerst niet wat of ‘r beure most. ’t War Hollandse manne, maar ze zoide woineg. Jan en z’n kammeraas stinge d’r bai te koik. De manne gonge de toren in en slege d’r bai de luigate ’n middenbeer uit. Alle puin viel nei beneden. Toen wier d’r ’n hoistoestel vastmaakt en met ofgroizen zagge de mense, en d’r ware d’r heêl wat, dat oôs kerkeklok, die al honderde jare in de toren hong, nei buiten kwam en nei beneden takelt wier. D’r was ok ’n oto met Duise soldate bai kommen. En dat was goed ok, want die Hollandse kirrels wire uitskolden deur de mense die langs de weg stinge. Toe de klok op de bak van de vrachtoto sting en wegreed had Jan z’n vader trane in z’n auge. “We zien die goeie ouwe klok gien meer weerom” zoi vader. Ze smelte ze voor kenonne. Vader had jare de klok luid met begrafenisse. ’t Uurwerk opwinde hadde ze ok jare dein. De koster, die oigelijk wat Duis gezind was, kon d’r niet over uit. “Wat hewwe ze nou an zo’n klok” zoi hai. Maar de klok was weg. ’t Gat in de toren geniesen maakt .

Al in mai ’43 gavve de Duisers en Italiane d’r oigen over in Afrika en in september caputeleerde heêl Italië. Hitler zoi dat dat volgens plan was. Den had hai meer toid en mense voor Rusland en ’t Westen. D’r werde ’n houp manne oproepen om te werken in Duisland. Alle manne die geboren ware in 1921-24 mostte verplicht te werk in Duisland, of weer ’t Duise leger ze maar gebruike kon. De meiste gonge niet en dôke onder.

In de loup van de toid kwamme d’r snachs vliegmesiens over. Ze vloge van Engeland nei Duisland met bomme. Meistal as Jan net te bed lag den hoorde je ze ankommen in de veerte. Grôte groepe van 40-50 bai mekaar. As ’t lichte maan was den kon je ze soms zien. ’t Was altoid heêl spannend. ’n Uur of wat later kwamme ze den trug. Den ware d’r meistal wat minder, want in Duisland skôte ze d’r welders ’n paar an. Soms stortte d’r welders vliegmesiens neer, ok wel in de buurt. Langs de kolk bai Ierswoud kwam d’r ien nei beneden. Later kwamme ze ok overdag over, temet elke dag. De Duisers ware toen niet meer zô sterk in de lucht. As ’t mooi weer was den lagge Jan en z’n vrinde op de bleik of in ’t waltje achter de kerk op hulle reg. Kauwe op grassies en vliegmesiens telle. Soms ware ze d’r al soches maar meistal smiddes. Ze telde d’r heêl veul, soms wel 1200 tot 1500 per keer. ’t Leek wel of ze altoid net over oôs gonge . D’r zatte altoid wat jagers omheen voor de voileghoid. En ’n enkele keer was d’r welders ’n Duise jager zô brutaal om ze an te vallen. Den kreeg je ’n echt luchtgevecht. De grôte bommewerpers ware met 2 of 4 metore. De groôste hiete ‘vliegende forte’.

Voif jonge jare – deel 6

Iederien die ’n are radio had as de radio-distrebusie most die op ’n kwaje dag in mai ’43 inlevere. Vader had gelukkeg die ouwe bakkelieten skulp nag op zolder staan en de ansluiting zat nag in de kamer. ’t Ding wier weer opperdan haald. Vader messelde onder ’t vloertje van ’n grôte kast ’n keldertje en deer gong de goeie radio in. ’n Luk erop en deer de mat overheen. Allien Jan wist ‘t, z’n twei broers ware nag te kloin, zoi vader. Seives luisterde vader en Jan den nei de zender “Radio Oranje”. Deer kwam altoid ’t leste nuws. Vader en Jan zatte den met z’n tweien in de kast. Ze hadde de Bos-atlas d’r bai en deer wier op an streept weer ’t front was. Soms kwam de kôningin d’r voor of Gerbrandie. Jan mocht vezzelf nooit wat op de weg zegge, ok niet teugen z’n kammeraas. Dat was welders heêl moeilijk.

In Opperdoes was ’n groôt kamp[1] maakt met allegaar betonnen bunkers en grôte skure. Deer zatte ’n zoôt Duisers. D’r sting ok luchtôfweergeskut. In de nacht was dat ’n heêl bezonder gezicht. Ze skôte den met lichtspoormenusie. Jan en z’n broer konne dat zien as ze in bed lagge. ’t Was angsteg en spannend tegelijk, want je mostte d’r altoid op verdocht weze dat ze raak skiete konne.

In ’t leste jaar van Jan op skoôl krege ze Duise les. Meister Schreuder most ’t geve. ’t Was verplicht. De meiste joôs en moide hadde d’r woineg mee op, maar Jan vond ’t toch wel van pas kommen. Hai deed ‘r toch z’n best nag maar wat voor. Op z’n leste report sting den ok nag ‘n 7 voor Duis.

Toen kwam voor Jan de toid dat hei nei ’n are skoôl most. Hai wou timmerman worre, dat ’t wier de Ambachtsskoôl an ‘t Keern in Hoorn. In september ’43 gong Jan met nag 3 kammeraas d’r op of. De are deide lere voor smid en monteur. Jan z’n ome Dirk (Visser), die ’n fietse zaak had, knusselde een gnappe fiets inmekaar. Omdat Jan skôlier was kreeg hai werachteg, op ’n vergunning, twee buiten- en twee binnenbande. Zô gonge ze den elke dag twaalf kilometer heen en trug nei Hoorn. D’r ware twei timmerklasse met in alle twei zo’n twunteg joôs, gien meide vezzelf. Jan z’n houfdmeister was meneer Kruidhof. Hai was niet zô jong meer, maar ’n verlegen beste meister, die met de hêle klas leze en skroive kon. Toe Jan dat tuis tegen z’n vader vertelde, kwam die met ’n kiekie opperdan van voifentwunteg jaar leden. Deer sting vader op met nag ’n joôn en meister Kruidhof en directeur Noôteboom. Vader en die are joôn ware toen de beste van de skoôl en mochte met die twei here op de kiek. Noôteboom en Kruidhof ware nouw nag an de skoôl en Jan kreeg van alle twei les. Meister Kruidhof gaf timmeren, tekenen, materiale leer en nag zô wat. Jan kon pitteg mee komme. ’t Hout wier al skaarser en slechter. Op ’n end hadde ze popelierehout met barre kwaste. As je met veul moeite ’n end vlakskaafd hadde den vond je de are ochend temet ’n kurketrekker trug. ’t Hout trok en boog alle kante op. Jan nam op slot, achterop de fiets, ende hout van tuis mee. Meister vond ’t best.

In de herrest van ’43 raakte Jan’s vader in de “Villa”[2] in Hoorn. Hai had in de loup van ’t jaar al van alles dein om z’n maag te kalmeren: melkdieet, rustkuur, poeiers, pille en nag veul meer, maar niks gaf. D’r most nou grof optreden worre. Hai most opereerd. Nei de operasie mocht gien mens nei vader toe de eerste vier dage, allien moeder. Moeder zoi dat vader ’t heêl veer weghaald had. Gelukkeg had hai veul an sport dein en was hai deerdeur werskoinlijk erg sterk. Nei vier dage mocht Jan onder de middeg efkes nei vader toe. Dat had dokter voor mekaar maakt. Alle dage as Jan op skoôl was kon hai ’n half uurtje z’n broôd opete bai vader an z’n bed. Gelukkeg gnapte vader best op, maar ’t duurde vier weke eer hai weer tuis kwam. En toe nag ’n hêle toid kalm an vezzelf. Jan most in de herrest alle klussies in de tuin doen. Hai kreeg in die toid ok veul huiswerk van skoôl, dat bar veul toid om te speulen was ‘r oigelijk geniesen.

Seives as ’t donker wier den mostte alle rame verduisterd worre. D’r mocht gien straaltje licht deur nei buiten komme. As je ’t niet goed deide den konne ze je nag lillek achter je broek zitte. Bai Jan hadde ze in de kamer triplex-plate met lokies voor de twei rame. In de keuken maakte moeder van zwarte stof de boel goed dicht. Seives deide ze veul kaarte en ok maakte Jan met ’n buurjoôn vliegmesientjes van kerton. Je konne bouwplate koupe van deuze dinge. Je mostte ze den uitknippe en omvouwe en met loim in mekaar zette. ’t Ware meist allegaar Duise mesienes, maar deer wier niet te veul op let.

Jan z’n vader had deuze jare heêl aar werk kregen. Nuwe huize bouwe was ‘r gien meer bai. Maar of en toe ’n verbouwingkie, dat had je nag welders. Jan was den nei skoôltoid ok veul efkes te koik en soms al wat an ’t helpen. Hai leerde teslotte voor timmerman. ’n Ouwe boer in ’t durp verkocht op ’n goeie dag z’n stolp an ’n veikoupman uit Hoorn. En die kwam bai vader, want ‘r most nagal ’t ien en aar an beure. Neidat de tekening goedkeurd was gonge ze an de veert. ’t Was nag ’n hêle verbouwing, dat ’t duurde ’n toidje. Jan gong veul te koik, want ’t was voor hem ’n grôte klus. En d’r liepe ok twei pittege moidjes rond. Maar ja, ze ware katteliek en Jan oigelijk niks, dat je konne d’r oigelijk maar beter niet te veul nei koike. Maar toch (10 jaar later) trouwde Jan met ien van de moidjes.

Maar net as alles gong ok ’t hout op toewoizings. As ‘r ’n klussie was den most je deer hout voor anvrage op formeliere. De Burrie most dat den goedkeure en den wier d’r ergens omveer deur ’n contreleur over beslist of ’t beure mocht. Den ’n briefie met ’n bon nei Eecen in de Langedoik en met peerd en kar brochte ze den weer ’n hussie hout. Maar ’t werd al slechter. ’t Goeie hout uit Rusland en Zweden kwam niet meer deuze kant op. Op slot most je voor ’n raampie, ’n staldeur of ’n strontkruiwagen ’n bon hewwe. Maar ’t leste jaar was ‘r niks meer te kroigen. As mense wat maakt hewwe wouwe mostte ze zelf hout meeneme.

[1] Het kamp Hering maakte deel uit van het Duitse Freya Radarsysteem.

[2] Ziekenverpleging “De Villa” (1913-1982) Draafsingel 61 Hoorn (bron: Oud Hoorn)

Voif jonge jare – deel 7

D’r was woineg meer te doen in ’t durp. D’r was gien voetbalklup, maar heêl wat manne van ’t durp voetbalde bai ’n are klup in ’t durp naastan. Jan en z’n kammeraas gonge deer veul op zundegmiddeg te koik. Ze liepe den deur ’t land, over wat vroeger ’n oud landpad[1] weest was. Jan’s gròffader had vroeger welders verteld dat hunnie altoid over dat pad nei ’n oom en tante gonge. Toen was ’t echt ’n pad met een breggie over ’n sloôtje en klaphekkies. Nou mostte ze nag ’n stikkie omloupe want ’t breggie was weg en de klaphekkies ware draaidamme worren of prikkeldreidhekke weer ze onder deur mostte. Met je sundesse klere most je altoid uitkoike. Moeder keek nooit bloid as je zoide dat je te voetbal koike gonge. “Je koike uit oor” was ’t altoid, want de klere en lappe ware ok op de bon. ’t Was ’n uur loupen en ’t groôste deêl deur ’t land. As ‘t kladdeg weer was liep je te glissen in ’t land. Den deide ze meistal de klompe an. Dat was ’s winters ok lekker warm as je langs de loin stinge.

D’r was wel ’n gym-klup en deer gong Jan alle zaterdeseivende nei toe. Bai zoin groep ware d’r meist wel tien en ze deide woineg voor mekaar onder. Achter in skoôl was ’t gymlekaal, maar geloik was d’r voor in de skoôl gelegenhoid om te douchen. Meist gien mens had ’n douche tuis, dat vooral veul jongelui kwamme op zaterdag deer heen om d’r oigen skoôn te skrobben. ’t Was d’r altoid bar gezelleg, want iederien bleef altoid zittten tot de lest klaar was. Je hadde zeumers altoid ’n aspirantedag en ’n turndag. Nei alle twei gonge ze heen met de hêle klup joôs en moide. Op ’n aspirantedag in Medemblik haalde Jan z’n klup, bai de joôs een eerste prois. En bai de persoônlijke proize ware Jan en z’n broer nommer ien en twei. Bar trosk kwamme ze met de medailles tuis.

Op ’n zundegochend in ’t voorjaar van ’44 was moeder voor ’t kamerraam op de naaimesien an de gang. Ze maakte van ’n oud pak van vader weer ’n nuwe plus-four [2]voor Jan. ’t Was alles stikkies en neidjes, maar ’t skoôt al best op. Vader en Jan lagge op hun buk bai de radio. Om tien uur zundegochend was d’r altoid ’n uitzending van “Radio Oranje”. Opiens ’n skreeuw van moeder “Koik uit soldate!”. Vader as de donder de radio onder de grond en uit de kast. Jan zag ’n stik of zes Duisers, die twei an twei bai elk huis an gonge en toe zag hai dat ze bai buur Haker met ’n fiets van ’t pad of kwamme. Buurvrouw Haker sting met de hande an d’r houfd kwaad nei die soldate te koiken. Vader vloekte d’r van en vloog nei de werkplaas weer vier fietse stinge. D’r ware d’r twei met antiplof-bande en twei met lucht. En ien van die twei was Jan z’n skoôlfiets weer net ’n half jaartje leden nuwe binnen- en buitenbande om gaan ware. Jan had ze op ’n vergunning kregen. ’t Ware zwarte surregaat bande, maar de lucht bleef ‘r in en hai reed kuin, beter den op antiplof of houten bande. Vader smeet de achterdeur open en met z’n tweien gooide ze de twei goeie fietse in de brandnetels van de houge wallekant van ’t sloôtje tussen buur Druijf en oôs. Maar ze hadde pech, want d’r liepe net twei Duisers achter ’t huis van buur Druijf. Ze zagge vezzelf net wat of ze deide en metien kwamme ze nei vader toe. D’r lag al ’n plank over sloôt, dat ze ware metien op ’t urf. Jan huilde d’r van dat die twei dikke moffe met hulle fietse over de breg gonge. Ze krege nag ’n briefie, weer op sting dat ze nei de oorlog geld vange konne. Vader heb ’t metien van kwaaiegoit verskeurd. ’t Was toch allegaar leugen, zoi hai. De hêle ochend reed ‘r zo’n kirrel juist op Jan z’n mooie fietsie op en neer.

An ’t end van de ochend gonge ze met twei vrachtwagens vol ’t durp uit. ’t Ware gewoôn rovers. Iederien razend, seives op ’t hek bai buur Bruin kwamme de verhale los. Buur Bruin had z’n fiets nag. Hai was van de post en had ’n “ausweis”[3] voor z’n fiets en deer hadde ze werachteg genoegen mee nomen ok. Buurman van Assen weunde achter in ’n dubbeld weunhuis. Hai had z’n fiets in de smerege poel achter z’n huis smete, maar de soldate ware allien in ’t voorhuis weest. Deer weunde buur Breggie van 75 en die kon geniesen fietse. Dat buur van Assen was de hêle middeg an de veert weest om alle smeerlapperij van de poel, weer wel vier plee’s anstinge, d’r weer of te poesen. Z’n kartje lag hillegaar uit mekaar. Buur Druijf had allien ’n fiets met antiplof, die liete ze vezzelf staan, maar ze pikte wel ’n beste fietspomp weg. En bai buur Uitentuis kwamme ze ok net te laat. Die had z’n fiets net op toid tussen de tebaksplante smeten. Toe de Duisers kwamme zoi hai: “Julle hewwe moin fiets ’n maand leden al mee stôlen”. Deer gonge ze mee of. D’r ware wel 20 tebaksplante stik, maar je moete d’r wat voor over hewwe, zoi buur Uitentuis.

Toen Jan z’n fiets stôlen was, in mai, gong hai nag tot de vekansie op ’n ouwe damesfiets met antiplof-bande nei skoôl. Vader maakte ze zelf van ouwe otobande. Maar de las was altoid ’n perbleem, dat of en toe kwam Jan op de velg tuis en den had hai de band as ’n slang om z’n nek.

Op 6 juni ‘44 opiens groôt nuws op “Radio Oranje”. D’r was ’n grôte invasie begonnen in Noord-Frankroik. Vader en Jan lagge ure in de kast met de atlas, maar in ’t begin leek ’t niet zô makkelijk te gaan. D’r werd bar vochten. De Russe wonne ok an alle kante. Je hoorde ok ofteg van overvalle deur de ondergrondse. Zô was ‘r in augustus ’44 ’n overval op de keisfebriek van Twisk. Die wier temet hillegaar leeghaald.

[1] Kerkpad tussen Abbekerk en Twisk

[2] Driekwart jongensbroek, je droeg er geblokte kousen onder. De populaire naam was “drollenvanger”

[3] Vrijstelling voor inbeslagname

Voif jonge jare – deel 8

Op ‘n mooie zonnege ochend stinge alle joôs en de meisters op ’t plein van de Ambachskoôl. ’t Was temet acht uur, maar d’r gonge net honderde vliegmesiens over, richting Duisland. Opiens, presies boven Hoorn was ‘r ’n botsing van twei van die grôte dinge[1]. Ze ontplofte houg in de lucht en ’n regen van brokstikke kwam nei beneden. Iederien zag ‘t. De meisters begonne te skreeuwen dat we drekt in skoôl mostte. Iederien vloog ergens nei binnen. En dat was maar goed ok, want efkes later viel ‘r midden op ’t skoôlploin, half op ’n fietserek, ’n volle ôlietank. De ôlie vloog overal heen en de tank zat wel 40 cm in ’t tegelploin. In de goôt op de skoôl lagge hêle kogelbande van boordkenonne. Vlak achter de skoôl viel ’n môter in ’t land. Toe Jan met are joôs onder de middeg de stad in gong lagge overal stikke en brokke. Op ’t Pelmolenpad lag ’n hêle cockpit. ’t Was overal drok van de Duise soldate. Toe ze, an ’t end van de middeg, nei huis fietste zagge ze bai de Bobeldoikerweg temet ’n halve vliegmesien in ’t land legge. ’t Was ’t achterend met de steert. Maar d’r bai komme mocht vezzelf niet. Jan gong in september niet meer nei skoôl. ’t Was niet meer vertrouwd vonde vader en moeder. En z’n fiets wier ok ’n prebleem. De skoôl sting ok oigelijk stil. Nag maar ’n kloin zoôtje joôs, meist Horineze, konne nag heen. ’t Wachten was op are taaie.

En die leke op 5 september wel te kommen. Iniens leke de “bevroiders” op komst. Ze zouwe al temet deur België heen weze en an de grens staan. D’r was overal een verlegene drokte bai Duisers en N.S.B.-ers. D’r gonge d’r ’n zoôt weg met de troin of are dinge die maar raaie wouwe. ’n Dag of tien later zoi “Radio Oranje” dat ‘r paresutiste[2] bai Arnhem land ware. Dat zou den ’t end wel worre docht iederien. Gien mens mocht nou meer nei acht uur seives op streit. ’n Toidje later was ‘r toch wat niet goed gaan bai Arnhem en Oôsterbeek. De Duisers hadde de boel weer wat in hande. ’t Wier d’r toen niet beter op. Onder de grôte reviere kwam de bevroiding op gang. Maar deer boven knepe de moffe de mense an alle kante uit. Alle febrieke wiere leegroufd en ’t eten raakte op.

In september 1944 kwam d’r voor ’t lest ’n tebak- en ’n suikerbon. ’t Broôdransoen wier met 25% inkort tot 600 gram in de week. ’t Broôd wat nag bakken wier, zag temet zwart. ’t Was 5 cm houg, kaaihard en ’t zat vol met gemalen bonemeêl. Je konne nag maar ien ons vlois in de week op je bonje krogge. D’r was of en toe vraaibank[3] en den kwam ’t halve durp op de slager an. De pliesie sting d’r bai en iederien kreeg even veul. Je mostte zelf je eigen pakpepier meeneme.

Vader teelde wel 30 kiste piepers van de tuin. Maar moeder maakte ok eerappelemeel voor pap. De piepers mostte den hillegaar foin raspt, den spoelt in grôte toile en de nacht over staan. Soches alle troet d’r ofskeppe en ’t water d’r of loupe leite. Den bleef deer skitterend wit meêl over. Moeder maakte soches altoid ’n grôte pan pap. De iene keer van tarvemeel, de are keer van eerappelemeel. ’n Skep hôning d’r deur. Elke eivend onder melkerstoid most Jan nei drie boere toe en den haalde hai zeven liter melk op. Dat zette moeder nag weer te romen en ien of twei keer in de week was Jan temet wel ’n half uur an ’t plonzen om d’r butter van te maken. De kerremelk was weer lekker voor pap.

Omdat d’r ok gien stroom meer was op ’n end, wier d’r blauwmaanzaad of koôlzeid perst en op de ôlie deervan brande den seives pitjes op glaasies. In die toid was ’t seives bar gezelleg. Tante Grietje en moeder en ok ien van de onderduikers konne ’n zoôt liedjes en ze zonge de hêle eivend. Leze viel niet mee bai die ôliepitjes en de krant was op slot niet veul meer as twei kloine veltjes met leugens. Moeder bakte veul heerdkoeke op de kachel. Ze zatte seives met z’n negenen in ’n kamertje van 4x4m.

’t Was nag ’n kouwe winter en langs alle wege in Noord-Holland liepe of fietste mense, vooral vrouwe. Ze gonge allegaar om eten nei de Meer en bai oôs in West-Friesland. D’r kwamme alle dage tientalle mense om ’n stik, of wat te drinken. Alle 14 dage kwam d’r ’n tante uit Amsterdam op ’n ouwe anti-plof-fiets. Ze bleef altoid ’n nachie over om weer efkes op verhaal te kommen. De are dag gong ze den met temet 70-80 pond piepers, tarf, vlois en butter nei Amsterdam trug. Ien keer wier ’t van d’r ofstôlen bai de pont in Amsterdam. ’t Ware landwachters, ze kon ze wel vermoorde, maar ze had geniesen skolden, want die lui waren laf genog om te skieten met hulle jachtgewere. Honderde vrouwe en kindere en ’n enkele keer wat ouwere manne, kwamme met fietse, kinderwages, handkarre en alles wat maar wiele had nei oôs toe. Moeder kookte grôte panne met eten. D’r kwamme seives ok nag veul sleipers, mense die om eten liepe te zoeken. Ze sliepe op zolder en soms wel met drie man of vrouw in de bedstee. Bai ’n buurman, die boer was, lagge d’r soms tien of meer alle dage op stro achter de koeie. Hai gaf ze allegaar soches en seives pap en broôd met keis en spek, dat ze hadde d’r ’n hêle drokte bai. Op ’n kwaaie dag stôle ze z’n leerze, z’n jas, keis, hamme, ’n skop en z’n fiets. Dat toen was de boôt an. Allien goeie bekende kwamme d’r nag in, de rest wier deurstuurt.

[1] 7 juli 1944 B17 G40-VE en B17- G.13 vliegers kwamen om, zeven vliegers o.a. Arthur Brown werden gered. Hij zwierf 10 dagen rond tot hij op een morgen op het erf van de familie Commandeur in Venhuizen slapend werd aangetroffen. Uiteindelijk kwam hij na een aantal onderduikadressen in januari 1945 terecht in het bevrijde zuiden van Nederland (blz. 131-133 Verzet in West-Friesland o.a. Jan van Baar)

[2] Operatie Market Garden bij Arnhem en Driel, Britse en Poolse parachutisten probeerden tevergeefs de Rijnbrug bij Arnhem te veroveren.

[3] Noodslachting van een koe, het vlees moest direct verkocht worden (Bewonersgeschiedenis van Lambertschaag, febr.2019 Jan Waterdrinker).

Voif jonge jaren – deel 9

In ‘t leste jaar kwam d’r eten van de gaarkeuken. Dat wier kookt in Twisk en met peerd en kar nei de keisfebriek in Jan z’n durp brocht. In ’t begin was dat goed eten. Jan most den ok alle dag met ’n grote pan nei de febriek. Hai had zelf ’n karretje in mekaar knusseld dat achter z’n antiplof-fiets an kon. D’r was altoid ’n hêle raai voor ’t leket. Ien manje was altoid ’t eerst, betaaien ’n half uur voor toid sting hai d’r al.

Die man was hartstikke douf, dat d’r was niet met ‘m te praten. Jan most ’t ok altoid meeneme voor ’n buur. Dat hai had twei panne. Ien keer is ’t beurt dat Jan wat te skielijk deur de bocht gong, dat de panne met bruine bônesoep rolde over de weg. Gien eten die middeg. Moeder had allien nag ’n grôte pan pap. De bure keke ok niet bloid.

Toe de oorlog zô maar deur gong, begonne vader en de manne allegaar are dinge te maken in de timmerwinkel. De mense ware drok an ’t spinnen, want klere en wol en zô ware ok op de bon. Dat vader begon spinnewiele te maken. Ok ronde plankies met gate om te karnen was dagelijks werk. Weer wat later begonnen de mense zelf tarf te malen, eerappele meel te spoelen en ôlie te persen. Deer moste allegaar môlentjes en mesientjes voor maakt worre en deer hadde ze ’t nag gnap drok mee.

Maar op slot hadde ze ’t nag ’t drokst met ’t opnuw verzôlen van klompe. Die wiere ok skaars en as ze den temet ofsleten ware, den brochte de mense ze bai oôs. Jan hielp veul mee. Eerst de grindjes d’r uit voile, den vlak skave. Soms kwamme de gate d’r den al in. De eerste toid hadde ze nag wel oikenhout voor de nuwe zôle van temet twee cm dik. Maar op ’n end wiere de zôle van ouwe hek- of zolderdêle. D’r wieren nuwe kappe maakt of hiele, alles kon. Jan maakte voor z’n oigen zelfs ’n heêl stel nuwe. De kappe maakte hai apart en die wiere d’r later oploimt, met metien ’n paar dreide d’r omheen. Jan heb ‘r vezzelf ’t toidje op loupen want hai had ze zelf maakt, maar hillegaar lekker zatte ze toch niet.

Prepellers voor windmôlens bin d’r ok ’n zoôt maakt, want in de winter van ’44 was ‘r gien stroom meer. En heêl wat mense hadde ’n soort môlen maakt om stroom te maken deur de wind. Wai maakte prepellers in alle mate. Maar je mostte d’r wel ’n goed stikkie hout voor hewwe. En op slot was dat ok dein. ’t Was ’n hêle natte herrest. Hêle stikke van de landeraaie en ok ’t Zuidend van ’t durp kwamme of en toe blank te staan, want de gemale[1] krege ok gien stroom of ’n beetje.

Op ’n zundegmiddeg, ’t was niet zuk mooi weer, zagge ze iniens dat ‘r een bommewerper uit de groep ofzwaaide en omleig kwam. Ze ware op de trugweg. Efkes later vloog de mesien in de hêle lengte over ’t durp en wupte, volgens de joôs, net over de doik de Meer in. Allegaar drekt op de fiets en raaie as wilde nei doik. Maar toe ze op doik stinge zagge ze niks. Hai leek achter de Hoornse Breg te staan. Maar deer wier ze verteld dat ’t ding achter Middemeer sting. Oindelijk bai Wieringerwurf sting ’n groôt vliegtuig middend in ’t land. Allegaar Duise soldate d’r omheen, zôdat ze d’r op ’n paar hondert meter vedaan bloive mostte. Ze bleve de hêle middeg in de buurt, maar veul woizer over de bemanning wiere ze niet. (wordt vervolgd)

[1] ‘Geen soldaat kan de polder regeren’ blz. 63-75 Thea en Jan Roos Vrienden v.d. Hondbossche/HHNK 2019 De mannen van overste Wastenecker 1947 hfst. VI De afdeling Waterstaat bla. 71-93

Voif jonge jare – deel 10

Bai Jan tuis wier ’t al drokker. Eerst ien onderduiker, toe nag ien. An ’t end van ’44 nag ’n ouwe tante uit de stad en op slot nag ’n kennes van die tante. Die man was vel over bien dat hai opperdan kwam Maar d’r was ’n zoôd te doen. Vader werkte meist gien meer voor geld, want dat had toch gien waarde meer. Maar de meiste kere was ’t voor tarf of butter en keis. Soms voor blaauwmaan- of koôlzeid. Jan hielp alle dag mee in de timmerwinkel en hai most ok moeder veul helpe. Moeder bakte alle dage twei of drie grôte tarvestoete. Ze besleeg ze tuis en den brocht Jan ze nei de bakker an de are kant van de kerk. Deer gonge ze den in de oven.

Vader most van de Burgemeister zurrege dat de bakkers genog hout hadde voor de ovens. Deervan wiere d’r hier en deer bome omzaagd, dat deide de onderduikers. Achter ’t kerkhof stinge acht hele houge ouwe iepe. Ze ware wel 80 cm dik. Omstebeurt binne ze sneuveld. Met de trekzaag en de grôte boil ware de joôs dage an de gang. Jan sting ok ure an de zaag. D’r mostte ’n houp monde ete elke dag.

In januarie kwam d’r gien water meer uit de kraan. De meiste mense hadde dat an zien kommmen en deervan ware d’r ’n zoôt waterbakke weer opgnapt en in gebruik nomen. Bai Jan tuis ok. Ze hadde twei bakke. De herrest en de winter ware nat, dat as ze zuineg deide konne ze rond komme. Voor de Gemeente most vader de grôte bak bai de kerk opgnappe, die wier voor algemeen gebruik. Dat was ’n barre klus, want die bak was in de loup van de vorege eeuw volgooid met puin. ’t Water van ’t dak liep altoid met ’n overloup zô te water in de voorsloôt. Wel ’n week binne drie manne an de veert weest om de verlegen grôte bak skoôn te maken. Hai was wel temtet 20 m3. Vol met puin en are rommel. Ok rotte, kikkers en nag veul meer beiste. Gelukkeg krege ze efkes later ’n zoôt regen, dat al heêl gauw kon iederien die krap zat akere bai de kerk. (wordt vervolgd)

Voif jonge jare – deel 11

In januarie kwam d’r gien water meer uit de kraan De meiste mense hadde dat an zien kommen en deervan ware d’r ’n zoôt waterbakke weer opgnapt en in gebruik nomen. Bai Jan tuis ok. Ze hadde twei bakke. De herrest en de winter ware nat, dat as ze zuineg deide konne ze rond komme. Voor de Gemeente most vader de grôte bak bai de kerk opgnappe, die wier voor algemeen gebruik.

Dat was ’n barre klus , want die bak was in de loup van de vorege eeuw volgooid met puin. ’t Water van ’t dak liep altoid met ’n overloup zô te water in de voorsloôt. Wel ’n week binne drie manne an de veert weest om de verlegen grôte bak skoôn te maken. Hia was wel temet 20 m3. Vol met puin en are rommel. Ok rotte, kikkers en nag veul meer beiste. Gelukkeg krege ze efkes later ’n zoôt regen, dat al heêl gauw kon iederien die krap zat akere bai de kerk.

Bai ’t spoor kwamme of en toe ok wagens met kôle voor de kôleboere in ’t durp. Die twei manne hielpe mekaar altoid met ‘t lossen van de kôlewagons. De ien altoid met peerd en kar en de are met ’n ouwe vrachtoto. Op slot had hai d’r ’n gasgenerater op staan. ’t Was ’n grôte houge kachel vlak achter de kebine. ’t Was op ’n end de oto die ’t langst reden heb in ’t durp. In de winter van ’45 ware d’r gien kôle meer, want Limburg was toen al in de hande van de Amerikane en d’r kon dus niks meer dut op komme. Bai Jan tuis hadde ze meist altoid wel hout genog voor de kachel. t Hout van ’t ouwe dobbelde huis, wat vader net begin ’40 sloupt had, kwam goed van pas. En ok deurdat ze ’t hout voor de bakkers verzurge mostte, viel d’r vezzelf welders wat of.

In de herrest had de Gemeente twei spoorwages met wortelblokke van oiken en beuken-bome kocht. Die mostte oôs manne ok kloin make. Eerst ’n dag of wat raaie met peerd en kar van ’t spoor nei de wurft. Jan was d’r vezzelf bai. ’t Was aldeur smereg weer en d’r zat nag puur prut tussen de wortels, dat de wurft was ien smerege drab. De twei onderduikers slege d’r oigen zewat lam, met grôte wigge en voorhamers. Maar ze krege al die zwere bonke stik. Toe ’t an kachelhout slegen was most ’t allegaar met de handwagen wegbrocht worre nei drie bakkers.

Vader kocht ok nag twei skuite met natte turf. Dat wier brocht deur Willem Koorn met de skuit. Heêl kloetend kwam hai d’r mee bai de Grôte Vliet vedaan. Die zwere natte bonke turf mostte den bai de wal op. Ze ware meist niet te tillen. Jan most ze den met ’n skop in broôdjes steke van temet 10 x 10 cm en zowat 20 cm lang. Den mostte ze allegaar op torentjes stapeld worre. As ze wat drouger wiere den donderde ze allemaar om en kon je wel an ’t opstapelen bloive. As ze droug ware brande ze best, maar soms ware d’r bonke bai weer meer klai an zat as turf en den most de kachel hillegaar leeg spit worre.

Maar bai ’n zoôt mense begon d’r groôt gebrek te kommen an brandstof. D’r wiere hekke uit ’t land sloupt, hier en deer gonge de zolders uit skure d’r an of nag erger. Op ’n nacht in de leste winter beurde d’r wat. D’r lag wat snei en ’t vroor. Langs ien van de wege nei ’t durp, hai was temet ien kilemeter lang, stinge iepenbome. D’r was d’r of en toe welders ientje sloupt, maar ’t gros sting nag.

’t Leek wel of ’t ofsproken was maar in ien nacht is toe die hêle weg kaal hakt en zaagd. ’t Zag temet zwart van ’t volk. Gien mens mocht tussen 20:00u en 06:00u op streit. Maar gienien die z’n oigen d’r wat van antrok. D’r was gelukkeg ok gien mof te zien. Oôs pliesie, ’n hêle best, sting d’r bai en regelde ’t ien en aar. Iederien was an ’t hakken en zagen en op sleese en kartjes was soches alles weg. De weg was kaal. D’r had ‘r nag ien met ’n boil in z’n bien hakt, dat hier en deer ware nag bloedspore. De toen al N.S.B. Burgemeister heb ‘r nooit wat van maakt. (wordt vervolgd)

Voif jonge jare – deel 12

4 Januarie ’45 mostte alle manne, geboren tussen 1905 en 1928 d’r oigen melde. Ze mostte te werk bai de z.g. Oisellinie. Temet gien mens gong. ’t Halve durp was nu onderdoken. Maar de meiste bleve gewoôn tuis.

Jan had al ’n toidje in de gate dat vader welders dinge deid die oigelijk niet mochte. Tot op ’n goeie dag vader an Jan vertelde dat hai ’t ien en aar verzurgde voor hulp an onderduikers. Ok kwamme d’r of en toe pakkies in huis die weer wegbrocht of uitdeeld werde. En deervoor wier Jan ok inskakeld. Hai most den met zo’n pakkie op z’n antiplof-fiets nei ’n aar durp. ’t Pakkie met de illegale blaadjes, want dat ware ‘t, zat den altoid oprold in ’n hol end hout. Dat had vader maakt en wel zô goed dat je dat nooit zien konne. Jan deid ’t met ’n end touw achter op z’n fiets. Den reed hai, of en toe met ’t sweit in z’n hande, nei ’n speciaal huis toe. Deer wier niks zoit, maar ze pakte ’t hout an en efkes later kreeg hai dat weer mee trug. Soms zat ‘r den wat in. Jan heb nooit gien Duisers zien op z’n ritjes, maar ’t bleef spannend. Later vertelde vader dat ‘r meistal bonkaarte inzeten hadde as Jan weerom kwam. Vader most die den weer versproide onder de onderduikers in de buurt.

Op ’n dag ware Jan en z’n vrinde an ’t sloôtje springe op ’t land van Haker. Op iens kwam ‘r ’n vliegmesien an uit de richting van Alkmaar. Hai maakte ’n raar geluid en draaide van die vreemde bochte. Inienen zagge ze dat ‘r wat uitvloog. ’t Was ’n man an ’n paresuut[1]. Hai zweefde deur de lucht en geloik dook de mesien recht nei omleig. Efkes later zagge ze ’n verlegen houge zuil water en prut omhoug spuiten. ’t Was ’n stikkie achter ’t nuwe zandbed voor de grôte otoweg nei Amsterdam en Friesland. De paresuut kwam an ’t Noordend van ’t durp vlakbai de doik terecht. De joôs wiste niet weer ze ’t eerste heen holle zouwe. Op slot toch maar over de nuwe weg nei de mesien. Niet veer deer achter zagge ze, op ’t land van ’n Twisker boer[2], al wat mense loupe. Toen ze bai de plaas ankwamme zagge ze dat de mesien presies in ’n sloôtje dôken was. Hai lag hillegaar weg. D’r was ’n hap uit de wal en ’t was alles water, prut en ôlie d’r omheen. Nag gien twinteg menute deernei ware d’r Duise soldate, maar omdat ‘r woineg te zien was, wiere de joôs geniesen wegstuurd. De piloôt[3] an de paresuut leek deur ientje op de fiets wegbrocht, nei De Weere. De Duisers ware te laat.

[1] 17 januari 1945 Sgt.A.J. Maton, piloot overleefde de crash niet, de navigator/bommenrichter sgt.Henry K. Radcliffe was de man aan de parachute. Beaufighter NE465 van het 254 Sqdn. Op de plaats van de crash staat een crashpaal, die herinnert aan de fatale vlucht. Bron: Oologsmonumenten vertellen 2018 uitg.Peter Sasburg, St.Leven in vrijheid en gemeente Medemblik.

[2] Klaas Zijp Sr

[3] Navigator sgt.H.K. Radcliffe

Voif jonge jare, deel 13

‘t Voorjaar was heel vroeg, met prachteg weer. Op ien van de mooie ochens, ’t was 12 april 1945, ware Jan en ’n knecht in de werkplaas an de klompe. D’r was in de veerte skieteraai in de lucht. Ze gonge vezzelf nei buiten te koik. Vanuit ’t westen kwam d’r ’n Engelse Spitfire an vliegen, erg leig. D’r kwam ’n sliertje rouk achter ‘m an. Nag twei Engelse mesiens vloge d’r omheen. Net om de kerk maakte de Spitfire ’n bocht en doôk zô skuin in ’t land net teugenover de werkplaas. Hai viel nag gien tweihonderd meter van Jan z’n huis. ’n Menuut later ware ze d’r bai. ’t Spul lag uit mekaar en te rouken. De piloôt lag ‘r vlak bai, doôd in ’t land. De twei are mesiens vloge nag ’n rondje. Toen wapperde ze met hulle vleugels en vloge weer nei ’t westen. Efkes later kwamme de Duisers vezzelf. Alle mense mostte weg. De piloôt wier nei ’t loikehuisie brocht achter de kerk. ’t Was ’n Poôl[1]. Hai is ’n dag later begroeven op oôs kerkhof. (wordt vervolgd)

Er zijn over dit neerstorten van sgt. J. Pretkowski meerdere ooggetuige verslagen opgetekend, o.a. door Jan Bobeldijk, Dirk Visser, kapper Gerritsen, Jaap Burger en Jaap Leeuw.

Gerritsen, Jan en Dirk waren inwoners van Abbekerk, Jaap Leeuw en Jaap Burger waren onderduikers. In alle verslagen staat, dat de piloot direct dood was, waarschijnlijk al in de lucht. Een Spitfire was in staat om zonder besturing een eindje door te vliegen. Ook de laatste groet van de andere Spitfires wordt door bovengenoemde personen bevestigd. Jaap Leeuw heeft een aantal persoonlijke documenten meegenomen om later de identiteit van de piloot vast te kunnen stellen.

Deze documenten en een aantal onderdelen van de Spitfire zijn in 2006 overhandigd aan vertegenwoordigers van de familie en de gemeente Kostrzyn. Dit is ook de bedoeling van Jaap Leeuw geweest, maar door de Koude Oorlog was dit onmogelijk. In 1947 is er al een brief naar de familie van Pretkowski gestuurd door burgemeester P. Krom. De moeder van Pretkowski bedankt in haar antwoord de bevolking van Abbekerk en Lambertschaag voor de aandacht voor haar zoon.

Er bestaat een bericht, dat vanuit de Zonnehoeve (Simon) aan Oom Barend (Hoorn) is verstuurd. In dit bericht wordt bevestigd dat het een Poolse piloot was. Oom Barend was een verzetsman uit Hoorn (zijn echte naam was Dirk Bakker, chef wagenpark P.T.T.). Hij was betrokken bij Post Poddie in Hoorn, een geheim telefoonnet, dat verbindingen tot stand bracht voor de wapendroppingen, voedseltransporten en waarschuwingen. Vanuit de Weere liep er een illegalel telefoonlijn via Abbekerk, de Zonnehoeve, Hoorn, Alkmaar, Zaandam, naar Amsterdam. Zo konden berichten uit deze regio het bevrijde zuiden of zelfs Londen bereiken. (bron Pretkowski archief, Frits van der Starre)

[1] Fl/Sgt. J. Pretkowski (1915-1945) http://sites.google.com/view/oorlogsmonument-abbekerk

Voif jonge jare – deel 14

Half april bloeide overal ’t koôlzeid. ’t Was verlegen vroeg dut jaar. De Russe en de Amerikane ware al vlak voor Berloin[1]. De Canadeze ware al puur houg in ’t oôsten en noorden van ’t land. De Duisers ware bang dat ze over de Ofsluitdoik komme zouwe en deerom wier op 17 april[2] smiddes om 12 uur de doik van de Meer tussen Den Oever en Medemblik opbliezen. D’r was waarskouwd van te voren, maar gien mens wou ’t gelouve. Maar ’t beurde wel. De ondergrondse heb nag perbeert ’t teugen te houwen, maar de springladings ware al plaast.

’t Wier ’n ware uittocht. Alles wat raaie kon most inspringe om iederien met wat spulle uit de polder te halen. Overal kwamme inkwartierders. De moffe stinge overal op de doik en bai de wege om onderduikers op te vangen. Ze snapte d’r heêl wat. Maar ’t was ze vooral te doen om ’n paar grôte manne. Zô hewwe ze Adrie de Graaf te pakken kregen.

Hai was ien van de kopstukke van ’t verzet. Toidens z’n vervoer, op ’n gevorderde fiets, is hai laf van achter neerskôten tussen Wognum en Benningbroek[3].

De eerste dag was ‘r nag gien water te koik. Maar de tweide dag zag je ’t ankommen deur de grippels en de slôte, honderde rotte, muize en haze rende voor d’r leven alle kante op.

In ien van de skure van ’t bedroif moste ze de boel ruim make voor ’n grôte femilie die deer inkwartierd wier. Bedde make op zolder en de skuur in tweien dêle. Naastan in de consistorie van de kerk kwamme ok mense. Alle mense uit de Meer ware weg en weer heen beland.

Die leste weke van april ware spannend, iederien zat te wachten op ’t end. De Russe vochte in Berloin. Op ’n are plaas in Duisland ware de Russe en de Amerikane mekaar al teugen kommen. Maar hier in Noord-Holland was ’t nag gevaarlijk. Je hoorde ofteg nag van skietpertaaie. ’t Verzet was al puur op dreef, maar de represalies ware altoid vreiselijk.

De Meer sting nei drie dage vol water. Bai Jan z’n durp an de doik temet areve meter houg. D’r dreef van alles an bai de doik. Hêle dake van huize, kezoine, darsdeure, trappe, damhekke, stroobale enz. Ok ’n zoôt dooie beiste, koeie, varkes, maar ok veul haze en fezante. ’t Mooie gêle koôlzeid was ’t leste wat onder water verdween. (wordt vervolgd)

Herdenking bij monument A.C. de Graaf. Op 17 april jl. werd de dood van de verzetsman A.C. de Graaf herdacht. De vlag ging halfstok en rond het monument werd een halve cirkel van tulpen uit de Wieringermeer gelegd. Door de corona maatregelen was een uitgebreide herdenking niet mogelijk. Belangstellenden kunnen tot 28 april (geboortedag A.C. de Graaf) hun bloemen bij het monument plaatsen. Adrie de Graaf regelde voedsel- en wapentransporten van en naar de Wieringermeer, hij was wethouder van de Wieringermeer. In het begin van de oorlog was de Graaf betrokken bij pogingen om naar Engeland te komen, vanaf 1942 raakte hij betrokken bij het werk van de illegaliteit. Zijn boerderij stond aan de Koggenrandweg. Zijn vrouw en kinderen werden na die dramatische dag opgevangen in Abbekerk.

In de Dorpskrant van 29 april zal het laatste hoofdstuk van dit verhaal van Jan Bobeldijk staan. Mochten er vragen, aanvullingen of correcties nodig zijn, aarzel dan niet om contact op te nemen met Frits van der Starre. Frits hoopt deze in de week van 5 mei te kunnen publiceren Deze opmerkingen zijn welkom op fritsvanderstarre@planet.nl of op Populierenlaan 42.

[1] Torgau aan de Elbe 25 april 1945

[2] Op deze dag werd ook Hannie Schaft, verzetsstrijdster in de duinen bij Bloemendaal vermoord!

[3] Adrie de Graaf werd neergeschoten door twee landwachters: P. Mayer (Medemblik) en G. J. Alders (Amsterdam). Zij werden eerst ter dood én tot levenslang veroordeeld, kregen later tweemaal gratie en uiteindelijk liepen ze na tien jaar vrij rond (de Waarheid 26 juni 1947, Trouw juni 1948). De weg waarop het gebeurde is later naar hem vernoemd: A.C. de Graafweg

Voif jonge jare – deel 15 (slot)

5 Mai ware Jan en ’n knecht nag weer ’n boom an ’t omzagen bai de pasterie. Opiens gong bai dokter[1], die geneven over weunde, de deur open. Dokter kwam skreeuwend de streit op. “De oorlog is over, de oorlog is over, ze hewwe capetuleerd. Hitler is doôd, we binne weer vrai”. Hai kwam nei de manne toe en vertelde wat hai hoord had deur de Engelse zender. Ze liete de zaag en de boil legge weer ze lagge en gonge op huis an. Onderweg al meer uitgelaten mense, maar net dat ze tuis ware gonge d’r twei lui van de kriegsmarine verbai op de fiets. Ze hadde de gewere nag op hulle skouwer, dat iederien hield z’n oigen weer efkes in.

’t Duurde een paar weke voor de eerste bevroiders, de Canadeze, in ’t durp kwamme. ’t Ware d’r twei op ’n grôte môter. Iederien die ’t zag sting te juichen. Ze hadde geniesen helme of platte pette op, maar van die berette. Bai ’t gemeentehuis sting de waarnemend Burgemeister[2] al bloid bai de open deur. Henkie van de bakker was d’r ok al weer gauw bai. “ ’t is ’n Harley-Davidson, ’n hêle zwere” , zoi hai. Toe de soldate weer buiten kwamme, ware d’r mense met bloeme. ’n Stik of wat joôs en vooral meide mochte omste beurt ’n kloin endje achterop meeraaie. Jan zat ok efkes op de mizerabele môter. ‘ Was feist in ’t durp, deur die iene môter.

Om en nabai die tijd gong Jan met ’n kussensloup nei ’n winkel in ’n durp in de buurt, weer iederien ’n rantsoen eterai hale kon. ’n Zoôt drouge beskwie, bittere repe, blikkies pork, bussies segrette, kauwgum en nag zô ’t ien en aar. ’t Ware grôte traktasies. ’n Houp kloine joôsies hadde nag nooit gien echte sukkelaat zien. Ok krege de bakkers hillegaar wit meêl uit Zweden. Toen Jan om dat broôd most, keek hai z’n ouge uit. ’t Was spierwit broôd en meist wel drie keer zô houg as ’t oorlogsbroôd en ’t smaakte nei keek.

Alles kwam weer zachies op gang, d’r bleef nag veul op de bon, maar ’t eten was in ’t durp gien perbleem meer. Maar de achterstande op alle gebied ware zommaar niet inloupen. ’t Hêle land was leegroufd. Vervoer was ‘r kwalijk, de wege ware slecht, maar iederien was bloid. En dat konne ze in Jan z’n durp best weze. D’r was gien mens deur de oorlog sneuveld en gien huis was beskadegt. Dat deervan was ‘r alle rede toe om in september ’n groôt feist te houwen, weer ’t hêle durp an mee deid. ’t Eerste bevroidingsfeist. En Jan was ‘r bai.

[1] Dokter van Noort. Bron, inentingsbewijs Cornelis de Beurs, ondertekend door H.R. van Noort 16 mei 1945

[2] Burgemeester Jan Zijp was op ziekteverlof, waarnemend burgemeester was G. Lodders, burgemeester van de Wieringermeer. In 1946 werd P. Krom waarnemend burgemeester. In oktober 1946 kreeg J. Zijp eervol ontslag, de ‘dynastie Zijp’ was hiermee ten einde (Stede Abbekerk, Jan de Bruin WFA 1993)

Voif jonge jare – deel 15 (slot)

5 Mai ware Jan en ’n knecht nag weer ’n boom an ’t omzagen bai de pasterie. Opiens gong bai dokter[1], die geneven over weunde, de deur open. Dokter kwam skreeuwend de streit op. “De oorlog is over, de oorlog is over, ze hewwe capetuleerd. Hitler is doôd, we binne weer vrai”. Hai kwam nei de manne toe en vertelde wat hai hoord had deur de Engelse zender. Ze liete de zaag en de boil legge weer ze lagge en gonge op huis an. Onderweg al meer uitgelaten mense, maar net dat ze tuis ware gonge d’r twei lui van de kriegsmarine verbai op de fiets. Ze hadde de gewere nag op hulle skouwer, dat iederien hield z’n oigen weer efkes in.

’t Duurde een paar weke voor de eerste bevroiders, de Canadeze, in ’t durp kwamme. ’t Ware d’r twei op ’n grôte môter. Iederien die ’t zag sting te juichen. Ze hadde geniesen helme of platte pette op, maar van die berette. Bai ’t gemeentehuis sting de waarnemend Burgemeister[2] al bloid bai de open deur. Henkie van de bakker was d’r ok al weer gauw bai. “ ’t is ’n Harley-Davidson, ’n hêle zwere” , zoi hai. Toe de soldate weer buiten kwamme, ware d’r mense met bloeme. ’n Stik of wat joôs en vooral meide mochte omste beurt ’n kloin endje achterop meeraaie. Jan zat ok efkes op de mizerabele môter. ‘ Was feist in ’t durp, deur die iene môter.

Om en nabai die tijd gong Jan met ’n kussensloup nei ’n winkel in ’n durp in de buurt, weer iederien ’n rantsoen eterai hale kon. ’n Zoôt drouge beskwie, bittere repe, blikkies pork, bussies segrette, kauwgum en nag zô ’t ien en aar. ’t Ware grôte traktasies. ’n Houp kloine joôsies hadde nag nooit gien echte sukkelaat zien. Ok krege de bakkers hillegaar wit meêl uit Zweden. Toen Jan om dat broôd most, keek hai z’n ouge uit. ’t Was spierwit broôd en meist wel drie keer zô houg as ’t oorlogsbroôd en ’t smaakte nei keek.

Alles kwam weer zachies op gang, d’r bleef nag veul op de bon, maar ’t eten was in ’t durp gien perbleem meer. Maar de achterstande op alle gebied ware zommaar niet inloupen. ’t Hêle land was leegroufd. Vervoer was ‘r kwalijk, de wege ware slecht, maar iederien was bloid. En dat konne ze in Jan z’n durp best weze. D’r was gien mens deur de oorlog sneuveld en gien huis was beskadegt. Dat deervan was ‘r alle rede toe om in september ’n groôt feist te houwen, weer ’t hêle durp an mee deid. ’t Eerste bevroidingsfeist. En Jan was ‘r bai.

[1] Dokter van Noort. Bron, inentingsbewijs Cornelis de Beurs, ondertekend door H.R. van Noort 16 mei 1945

[2] Burgemeester Jan Zijp was op ziekteverlof, waarnemend burgemeester was G. Lodders, burgemeester van de Wieringermeer. In 1946 werd P. Krom waarnemend burgemeester. In oktober 1946 kreeg J. Zijp eervol ontslag, de ‘dynastie Zijp’ was hiermee ten einde (Stede Abbekerk, Jan de Bruin WFA 1993)