Memetakan Kegembiraan, Keseronokan dan Komuniti: Suara Rakyat di Malaysia dan Filipina tentang Internet Feminis

Pengenalan

Dengan populasi 33 juta, Malaysia berbilang etnik dan agama, dan faktor-faktor ini—bangsa, agama, dan kewarganegaraan—mempunyai pengaruh yang signifikan terhadap keputusan dasar, rangka kerja undang-undang, dan akses kepada hak. Ditadbir oleh raja berperlembagaan dan sistem parlimen persekutuan, Malaysia turut mengiktiraf Islam sebagai agama rasminya, dalam masa yang sama negara memainkan peranan penting dalam mengawal selia perkara yang berkaitan dengan dasar awam, termasuk hak orang kurang upaya.

Ini meletakkan Malaysia sebagai sebuah negara yang mempunyai struktur sosio-politik yang unik namun kompleks. Kerumitan ini membentuk cara rakyat Malaysia hidup dan mengemudi realiti harian mereka—dan bagi orang kurang upaya (OKU), ini merangkumi cara mereka terlibat dengan persekitaran mereka, sama ada binaan fizikal, digital atau sosial.

Walaupun negara ini diklasifikasikan sebagai negara berpendapatan sederhana tinggi oleh Bank Dunia, tetapi realiti membuktikan bahawa pembangunan tidak sama rata di semua wilayah. Kita melihat pusat-pusat bandarnya telah berkembang pesat, dalam masa yang sama banyak kawasan luar bandar dan pedalaman, terutamanya di Malaysia Timur (Sabah dan Sarawak), kekurangan infrastruktur, perkhidmatan awam, dan peluang ekonomi yang mencukupi. Malaysia Timur dan Barat, kedua-duanya mempunyai sejarah, budaya, dan landskap geografi yang berbeza, yang membentuk pengalaman hidup yang berbeza. Jurang serantau ini meliputi akses kepada ketersambungan digital, pendidikan, penjagaan kesihatan dan pekerjaan. Ia lebih ketara bagi komuniti terpinggir dan kurang diwakili seperti OKU dan orang asli kita.

Dalam isu hak orang kurang upaya, Malaysia telah meratifikasi Konvensyen Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Hak Orang Kurang Upaya (CRPD) pada 19 Julai 2010, yang mana Malaysia telah menyatakan komitmen kepada prinsip sejagat tanpa diskriminasi, kebolehcapaian, dan penglibatan dan keterangkuman sepenuhnya OKU ke dalam masyarakat. Walau bagaimanapun, kerajaan Malaysia menyatakan pengecualian terhadap Artikel 15 (kebebasan daripada penyeksaan, layanan atau hukuman yang kejam, tidak berperikemanusiaan atau merendahkan maruah) dan 18 (kebebasan bergerak dan kewarganegaraan), dengan alasan percanggahan dengan undang-undang dan dasar domestik. Walaupun sudah lebih 13 tahun Malaysia meratifikasi konvensyen tersebut dan pada masa laporan ini dibuat, Malaysia masih belum mengemukakan laporan nasional pertamanya kepada Jawatankuasa CRPD; yang mencerminkan lemahnya komitmen Malaysia terhadap pelaksanaan dan akauntabiliti.

Akta Orang Kurang Upaya (Akta OKU) 2008 telah digubal untuk melindungi dan mengangkat hak OKU tetapi ia tidak mempunyai aspek penguatkuasaan kerana ia tidak memperuntukkan penalti atau mekanisme untuk memastikan pematuhan. Walaupun usaha untuk menyemak semula Akta OKU, termasuk cadangan untuk mengukuhkan peruntukan penguatkuasaan dan memperkenalkan klausa anti-diskriminasi, telah dimulakan, tiada pindaan penting telah diluluskan setakat ini. Selain itu, Pelan Tindakan Kebangsaan untuk Orang Kurang Upaya 2016-2022 telah tamat tempoh, dan pelan yang diperbaharui masih belum diperkenalkan secara rasmi, justeru meninggalkan kekosongan dasar yang terus menghalang kemajuan dan pemantauan.

Keadaan hak orang kurang upaya (OKU) di Malaysia dicirikan dengan cabaran sistemik dan kemajuan yang terhad, mencerminkan keperluan untuk langkah yang lebih kukuh dan keterangkuman yang lebih besar. Data rasmi menunjukkan bahawa hanya 1.6% daripada populasi, atau kira-kira 537,000 individu di Malaysia, didaftarkan sebagai orang kurang upaya [Sumber]. Walau bagaimanapun, dipercayai angka ini lebih rendah daripada jumlah sebenar akibat daripada halangan dalam jangkauan dan stigma masyarakat, dan bukannya kerana kelaziman ketidakupayaan itu sendiri [Sumber].

Komuniti OKU di Malaysia menghadapi diskriminasi yang meluas dan halangan yang ketara dalam mengakses pendidikan, pekerjaan, penjagaan kesihatan, dan ruang awam, yang semuanya menghalang mereka daripada mengambil bahagian dalam masyarakat secara sama rata dengan orang lain. Penyertaan tenaga kerja dalam kalangan OKU adalah sangat rendah, dengan hanya sekitar 4,500 bekerja di sektor awam dan swasta setakat tahun 2018, yang sebab utamanya ialah persekitaran kerja yang tidak boleh diakses dan persepsi negatif majikan [Sumber]. Sokongan kewangan juga tidak mencukupi, dengan elaun hilang upaya bulanan antara RM300 dan RM400—tidak mencukupi untuk memenuhi keperluan asas [Sumber].

Walaupun Malaysia adalah penandatangan Konvensyen PBB mengenai Hak Orang Kurang Upaya (CRPD), pelaksanaannya masih lemah. Sebagai contoh, walaupun komitmen dasar seperti "Akta OKU" yang dicadangkan pada 2023, jurang dalam penguatkuasaan dan pembiayaan menghalang penambahbaikan yang bermakna [Sumber]. Ketiadaan perlindungan undang-undang daripada diskriminasi bermakna OKU terus menghadapi pengecualian sistemik dalam pelbagai aspek kehidupan. Persekitaran fizikal, pengangkutan awam dan akses maklumat sebahagian besarnya kekal tidak boleh diakses oleh komuniti OKU [Sumber]. Tambahan pula, walaupun Malaysia mempunyai infrastruktur digital yang komprehensif, halangan kebolehcapaian berterusan, mengehadkan penyertaan penuh OKU dalam ruang dalam talian.

Malaysia mempunyai salah satu kadar penembusan internet tertinggi di Asia Tenggara, dengan kira-kira 96.8% penduduk mempunyai akses kepada internet. Walaupun infrastruktur digital ini memberi peluang untuk autonomi dan keterangkuman untuk OKU, ia juga mendedahkan jurang dalam kebolehcapaian. Banyak platform dalam talian dan perkhidmatan digital gagal mengambil kira kepelbagaian ketidakupayaan, termasuk gangguan kognitif, penglihatan dan pendengaran. Selain itu, persekitaran kawal selia Malaysia mengenai ekspresi digital, termasuk peningkatan kawalan negara ke atas kandungan dalam talian, mempunyai implikasi kepada cara individu kurang upaya melibatkan diri dalam ruang digital.

Walaupun internet dan teknologi digital telah memberikan autonomi yang lebih besar kepada komuniti golongan kurang upaya dengan membuka peluang kepada pembelajaran dalam talian, pekerjaan, dan rangkaian sosial yang sebelum ini sukar diakses disebabkan halangan fizikal, cabaran masih tetap ada [Sumber]. Terutamanya, isu-isu seperti memastikan akses sejagat kepada teknologi, kemampuan perkhidmatan internet, dan aksesibiliti platform digital untuk semua jenis ketidakupayaan masih perlu ditangani. Walaupun kadar penembusan internet di negara ini tinggi, kajian tentang cara golongan kurang upaya berinteraksi dan mengemudi ruang digital masih terhad, terutama dalam aspek seperti ekspresi diri, pembentukan identiti, serta akses kepada keseronokan dan kegembiraan. Perbincangan mengenai hak-hak orang kurang upaya sering menumpukan kepada isu struktur seperti pekerjaan dan aksesibiliti, manakala aspek penting agensi digital sering diabaikan. Perbincangan hak orang kurang upaya sering tertumpu pada isu struktur seperti pekerjaan dan kebolehcapaian, meninggalkan aspek penting agensi digital.

Laporan ini bertujuan untuk merapatkan jurang itu. Sebagai cara untuk mengisi kelompongan ini, kami menemu bual tiga orang OKU di Malaysia, merakam pengalaman hidup mereka dalam mengemudi ruang digital. Dengan memusatkan naratif mereka, laporan ini bertujuan untuk memberikan pemahaman yang lebih holistik tentang bagaimana ruang digital berfungsi sebagai peluang dan dan menjadi halangan untuk OKU. Kajian kes ini akan menjadi asas bagi usaha advokasi di masa hadapan, memastikan perbincangan mengenai hak orang kurang upaya melangkaui sekatan institusi untuk merangkumi keseluruhan pengalaman digital individu kurang upaya.

Penafian Penggunaan Bahasa 

Laporan ini bertujuan untuk menggunakan bahasa yang menghormati dan bermaruah apabila merujuk kepada orang kurang upaya (OKU), dengan memastikan kami menghormati cara individu mengenal pasti diri mereka. Kami mengakui bahawa bahasa adalah sesuatu yang sangat peribadi dan sentiasa berkembang, dan kami telah berusaha secara sedar untuk mencerminkan hal ini dengan menggunakan istilah yang selaras dengan pendekatan berasaskan hak dan berpusatkan individu.

Selain itu, semua petikan langsung dan akaun peribadi telah dipelihara dalam bentuk asalnya bagi mengekalkan integriti suara peserta serta pengalaman hidup yang telah dinyatakan semasa sesi temu bual kami. 

Bagi memastikan kemudahan capaian, kami telah menggabungkan bahasa yang mudah dalam majoriti laporan ini untuk memastikan kejelasan dan kemudahan pemahaman bagi khalayak yang lebih luas. Laporan ini juga telah disemak oleh seorang perunding inklusi kecacatan yang mengenal pasti dirinya sebagai seorang wanita autistik, sekali gus memastikan bahawa pembingkaian dan bahasa yang digunakan kekal hormat, inklusif, dan selaras dengan pengalaman hidup golongan kurang upaya.

Ketika kami merenung kajian kes yang kami jalankan bersama OKU, terbukti bahawa ruang digital  bukan sahaja boleh memberdayakan tetapi juga membawa kegembiraan kepada komuniti kurang upaya. Namun, untuk menjadikan ruang digital lebih mudah diakses oleh OKU, kita memerlukan pendekatan yang pelbagai dan menyeluruh.

Terdapat keperluan untuk diadakan lebih banyak kajian partisipatif dan perbincangan mengenai bagaimana individu kurang upaya menggunakan serta mengemudi internet dan ruang digital, terutamanya tentang hak digital mereka. Pengembangan kajian ini akan menjadi asas yang lebih kukuh untuk usaha advokasi, memastikan suara dan pengalaman hidup komuniti kurang upaya benar-benar membentuk kerja-kerja ini, memandu usaha dalam menentukan apa yang adil bagi mereka, serta membantu merangka dasar dan amalan yang mencerminkan dan memenuhi keperluan mereka. 

Organisasi Masyarakat Sivil (CSO) mesti terus memperjuangkan hak kurang upaya dan mengadaptasi pendekatan interseksional dalam kerja mereka. Ini bermaksud mengiktiraf bagaimana faktor seperti gender, bangsa, serta status sosioekonomi dan geopolitik berinteraksi dengan ketidakupayaan, yang seterusnya mempengaruhi pengalaman OKU dalam ruang digital.

Lebih banyak kempen kesedaran mengenai hak dan keadilan kurang upaya diperlukan bagi memupuk pemahaman yang lebih mendalam dalam kalangan masyarakat umum. Inisiatif sebegini boleh mencabar stereotaip dan salah faham, yang akhirnya membawa kepada perubahan sosial yang lebih bermakna dan sebuah masyarakat yang lebih inklusif—iaitu masyarakat yang empati, menghormati, dan bebas daripada halangan sosial yang menghalang komuniti kurang upaya daripada mengambil bahagian secara bermakna.

Tetapi yang paling penting, kita mesti terus mendesak perubahan dasar yang bermakna. Pelaksanaan dasar pro-kurang upaya di peringkat kerajaan adalah amat kritikal, kerana ini akan menjadi asas untuk membina Malaysia yang lebih inklusif dan mesra kurang upaya—menjadi sebuah negara di mana OKU boleh mengambil bahagian sepenuhnya dalam kedua-dua dunia digital dan fizikal tanpa sebarang diskriminasi atau halangan.