ส. 1.1 ม.4-6/6 วิเคราะห์ลักษณะประชาธิปไตยในพระพุทธศาสนา
หลักประชาธิปไตยทั่วไปในพระพุทธศาศาสนา
1. หลักนิติธรรม : พระพุทธศาสนามีพระธรรมวินัยเป็นกฎหมายสูงสุด
2. หลัก สิทธิ เสรีภาพ : พระภิกษุมีสิทธื เสรีภาพภายใต้พระธรรมวินัย
3. หลักความเสมอภาค : ทุกคนที่เข้ามาบวชในพระพุทธศาสนาย่อมเท่าเทียมกันภายใต้พระธรรมวินัย
4. พระพุทธศาสนายึดหลักความถูกต้องตามธรรมะและความเป็นเอกฉันท์ในการลงมติในที่ประชุม โดยใช้หลักเสียงข้างมากเป็นเกณฑ์ตัดสินในที่ประชุมสงฆ์ เรียกว่า เยภุยยสิกา ประกอบกับหลักความถูกต้องตามศีลวินัยสงฆ์และหลักธรรมะอื่น ๆ ประกอบการพิจารณาร่วมกัน
5. มีการกำหนดลักษณะของศาสนาไว้เรียบร้อย ไม่ปล่อยให้เป็นไปตามยถากรรม ลักษณะของพระพุทธศาสนาคือสายกลาง ไม่ซ้ายสุด ไม่ขวาสุด เรียกแนวกลางๆ ของพระพุทธศาสนาว่า วิภัชชวาที
6. การแบ่งอำนาจ พระเถระผู้ใหญ่ทำหน้าที่บริหารปกครองหมู่คณะ การบัญญัติพระวินัย พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติเอง เช่นมีภิกษุผู้ทำผิดมาสอบสวนแล้วจึงทรงบัญญัติพระวินัย ส่วนการตัดสินคดีตามพระวินัยทรงบัญญัติแล้ว เป็นหน้าที่ของพระวินัยธรรมซึ่งเท่ากับศาล
7. พระพุทธเจ้าประทานความเป็นใหญ่แก่สงฆ์ เช่นเมื่อมีผู้มาขอบวชเพิ่มจำนวนมากขึ้น พระพุทธเจ้าทรงเลิกการประทานอุปสมบทด้วยพระองค์เอง ทรงประทานความเป็นใหญ่ให้พระสงฆ์ดำเนินการอุปสมบทเอง โดยพระสงฆ์เป็นผู้คัดเลือกและสอบคุณสมบัติผู้มาขอบวชกันเองในการทำพิธีอุปสมบทนั้น พระสงฆ์ทั้งปวงต้องมีมติเห็นด้วยเป็นเอกฉันท์ ถ้ามีการคัดค้านแม้เพียงหนึ่งเสียงถือว่าการอุปสมบทเป็นโมฆะ
หรือในเรื่องของการทำสังฆกรรม ซึ่งต้องประกอบด้วย
- จำนวนพระสงฆ์ต้องครบองค์ประชุม
- สถานที่ประชุมของสงฆ์ เรียกว่า สีมา (เขตพัทธสีมา)
- ต้องมีการประกาศเรื่องที่ประชุม
- ภิกษุผู้เข้าร่วมประชุมมีสิทธิแสดงวามคิดเห็นทั้งในทางเห็นด้วยหรือคัดค้าน
- การทำสังฆกรรมทั้งหมดมติของที่ประชุมต้องเป็นเอกฉันท์

ส. 1.1 ม.4-6/8 วิเคราะห์การฝึกฝนและพัฒนาตนเอง การพึ่งตนเอง และการมุ่งอิสรภาพในพระพุทธศาสนา หรือแนวคิดของศาสนาที่ตนนับถือตามที่กำหนด

พระพุทธศาสนาเน้นการฝึกอบรมตนเอง การพึ่งตนเอง และการมุ่งอิสรภาพ
พระพุทธศาสนาได้วางขั้นตอนของการฝึกตนไว้กว้างๆ เรียกว่า สิกขา มี 3 ขั้นตอนได้แก่
1. อธิศีลสิกขา คือการฝึกอบรมหรือควบคุมตนในเรื่องศีล ได้แก่การควบคุมทางกาย เป็นการงดเว้นประพฤติชั่วทางกาย และการควบคุมวาจา เป็นการงดเว้นประพฤติชั่วทางวาจา
2. อธิจิตตสิกขา คือการฝึกอบรมหรือควบคุมตนในเรื่องจิต หรือสมาธิ เป็นการฝึกฝนพัฒนาจิตให้ดีงามยิ่งๆ ขึ้นไป
3. อธิปัญญาสิกขา คือการฝึกอบรมหรือควบคุมตนในเรื่องปัญญา
เป้าหมายของการฝึกหัดอบรมตนเองตามหลักพระพุทธศาสนา คือ วิมุตติ หรือความหลุดพ้น หมายถึงความหลุดพ้นจากการครอบงำของความโลภ ความโกรธ และความหลง

ส. 1.1 ม.4-6/10 วิเคราะห์พระพุทธศาสนาในการฝึกตนไม่ให้ประมาท มุ่งประโยชน์และสันติภาพบุคคล สังคมและโลก

ก. พระพุทธศาสนาฝึกตนไม่ให้ประมาท
ความไม่ประมาท คือความมีสติ วิธีฝึกตนไม่ให้ประมาท ได้แก่
1. เตือนตนไม่ให้ประมาทด้วยพุทธพจน์ เช่น “ความประมาทเป็นทางแห่งความตาย”
2. ฝึกตนไม่ให้ประมาทตามแนวอภิณหปัจจเวกขณ์ 5 อันได้แก่
- ควรพิจารณาเนืองๆ ว่า เรามีความแก่เป็นธรรมดา ไม่มีใครล่วงพ้นความแก่ไปได้
- ควรพิจารณาเนืองๆ ว่า เรามีความเจ็บป่วย เป็นธรรมดา ไม่มีใครล่วงพ้นความเจ็บป่วยไปได้
- ควรพิจารณาเนืองๆ ว่า เรามีความตายเป็นธรรมดา ไม่มีใครล่วงพ้นความตายไปได้
- ควรพิจารณาเนืองๆ ว่า เราต้องมีการพลัดพรากจากของรักหรือคนรักทั้งหมดทั้งสิ้น
- ควรพิจารณาเนืองๆ ว่า เรามีกรรมเป็นของๆ ตน เราทำกรรมสิ่งใดไว้ เราต้องรับผลของกรรมนั้น
3. ฝึกตนไม่ให้ประมาทใน 4 สถาน ได้แก่
- เตือนตนว่า จิตของเราต้องไม่ติดใจในสิ่งที่ชวนให้ติดใจ
- เตือนตนว่า จิตของเรา ต้องไม่ขัดเคืองในสิ่งที่ชวนให้ขัดเคือง
- เตือนตนว่า จิตของเรา ต้องไม่หลงในสิ่งที่ชวนให้หลง
- เตือนตนว่า จิตของเราต้องไม่มัวเมาในสิ่งที่ชวนให้มัวเมา
4. ฝึกตนไม่ให้ประมาทอย่างสูงสุดโดยการปฏิบัติตามหลักสติปัฎฐาน 4 คือการตั้งสติกำหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลายให้รู้เท่าทันตามความเป็นจริง 4 ประการ ได้แก่
- กายานุปัสสนา คือ การตั้งสติพิจารณากาย อิริยาบถของกาย
- เวทนานุปัสสนา คือ การตั้งสติพิจารณาความรู้สึก (สุข ทุกข์ เฉยๆ )
- จิตตานุปัสสนา คือ การตั้งสติพิจารณาจิต
- ธัมมานุปัสสนา คือ การตั้งสติพิจารณาธรรม
ข. พระพุทธศาสนามุ่งประโยชน์สุขและสันติภาพแก่บุคคล สังคมและโลก
หลักธรรมของพระพุทธศาสนาที่มุ่งประโยชน์สุขและสันติภาพแก่บุคคล และสังคมโดยตรง คือ สังคหวัตถุ 4 ได้แก่
1. ทาน คือการให้
2. ปิยวาจา คือมีวาจาซาบซึ้งใจ
3. อัตถจริยา คือการประพฤติประโยชน์
4. สมานัตตตา คือความมีตนเสมอ

ม. 4-6/12 วิเคราะห์ความสำคัญของพระพุทธศาสนาเกี่ยวกับการศึกษาที่สมบูรณ์ การเมืองและสันติภาพ หรือแนวคิดของศาสนาที่ตนนับถือตามที่กำหนด

หลักธรรมพื้นฐานของพระพุทธศาสนากับการศึกษาที่สมบูรณ์
หลักพุทธธรรมพื้นฐานของพระพุทธศาสนาที่นำมาใช้เป็นหลักในการประยุกต์การจัดการศึกษาทั้งเป็นเกณฑ์ในการพิจารณาปัญหา และเชิงปฏิบัติการเสริมในรายละเอียดได้แก่ - อริยสัจ 4 - ปฏิจจสมุปบาท
คุณธรรมในการเรียนการสอน ได้แก่ ปัญญา
ประเภทของปัญญามี 3 ประเภท ได้แก่
- ปัญญาที่ติดตัวมาตั้งแต่เกิดเรียกว่า สหชาติปัญญา
- ปัญญาที่เป็นความรู้ในอาชีพเรียกว่า นิปากปัญญา
- ปัญญาที่เป็นความรู้แจ้ง รู้จริง รู้ถูกต้องเรียกว่า วิปัสสนาปัญญา
กระบวนการให้เกิดปัญญา มี 3 ทาง
- ปัญญาเกิดจากการฟัง เรียกว่า สุตมยปัญญา
- ปัญญาเกิดจากการคิด เรียกว่า จินตามยปัญญา
- ปัญญาเกิดจากการปฏิบัติ เรียกว่า ภาวนามยปัญญา
การจัดการศึกษาตามแนวสัมมาทิฏฐิ(ความเห็นชอบ) ปัจจัยที่กระตุ้นการเรียนรู้มี 2 อย่างคือ
- ปัจจัยกระตุ้นการเรียนรู้จากภายนอกเรียกว่า ปรโตโฆสะ
- ปัจจัยกระตุ้นการเรียนรู้จากภายใน เรียกว่า โยนิโสมนสิการ

ความสำคัญของพระพุทธศาสนากับการเมือง
หลักคำสอนเกี่ยวกับเรื่องการเมืองและการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ ได้แก่ หลักคำสอนเรื่องความเป็นใหญ่ในการใช้
ประกอบการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ เรียกว่า อธิปไตย 3 มี 3 ประการได้แก่
1. อัตตาธิปไตย คือการถือตนเองเป็นใหญ่
2. โลกาธิปไตย คือการถือชาวโลกตนเองเป็นใหญ่
3. ธรรมมาธิปไตย คือการถือความชอบธรรมเป็นใหญ่
ความสำคัญของพระพุทธศาสนากับสันติภาพ:
หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่มุ่งเน้นการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ เพื่อเกิดสันติภาพที่ยั่งยืนได้แก่
1. สาราณียธรรม หมายถึง ธรรมอันเป็นที่ตั้งแห่งความให้ระลึกถึงกัน
2. สังคหวัตถุ4 หมายถึงคุณธรรมที่เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวน้ำใจของผู้อื่น
3. พรหมวิหาร 4 หมายถึง หลักความประพฤติอันประเสริฐ (ธรรมของพรหม)
4. ทศพิธราชธรรม หมายถึงคุณธรรมของผู้ปกครองหรือธรรมของพระราชา