พระพุทธเจ้าทรงมีพระนามเดิมว่าเจ้าชายสิทธัตถะ หมายถึง ผู้มีความสำเร็จสมปรารถนา ประสูติใต้ต้นสาละ ณ ลุมพินีวัน (ปัจจุบันเรียกว่า รูมินเด ในประเทศเนปาล) เป็นพระราชโอรสของพระเจ้าสุทโทธนะ และพระนางสิริมหามายา เมื่อประสูติได้ 7 วันพระมารดาก็สิ้นพระชนม์ ได้อยู่ในความดูแลของพระมารดาเลี้ยงคือ พระนางปชาบดี
เมื่อพระชนมายุ 16 พรรษา ทรงอภิเษกสมรสกับพระนางยโสธรา (พิมพา)
ทรงมีพระโอรส พระนามว่า ราหุล (ต่อมาได้เป็นสามเณรองค์แรกในพระพุทธศาสนา)
หลังจากพบเทวทูตทั้ง 4 ได้แก่ คนเแก่ คนเจ็บ คนตาย และสมณะ ทรงเกิดสลดพระทัย จึงตัดสินพระทัยเสด็จออกผนวช เมื่อพระชนมายุ 29 พรรษา การบวชครั้งนี้เรียกว่า อภิมหาเนกษกรมณ์ เมื่อทรงครองเพศเป็นนักบวชแล้วพระสิทธัตถะได้เสด็จมุ่งเข้าเขตแคว้นมคธไปยังสำนักคณาจารย์ คืออาฬารดาบส และ อุทกดาบส ทรงบำเพ็ญโยคะ จนสำเร็จวิชาอาจารย์ เมื่อทรงเห็นว่าไม่ใช่หนทางพ้นทุกข์จึงหันไปบำเพ็ญตบะ บำเพ็ญทุกรกิริยา ซึ่งได้แก่ กัดฟัน กลั้นลมหายใจ และอดอาหาร แต่ในที่สุดเห็นว่าไม่ใช่หนทางแห่งการพ้นทุกข์ จึงหันมาบำเพ็ญเพียรทางจิต จนตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แปลว่า ตรัสรู้ชอบโดยพระองค์เอง โดยทรงเห็นแจ้งในธรรมที่เรียกว่า อริยสัจ 4 ซึ่งแปลว่าความจริงอันประเสริฐ อันประกอบด้วย ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ตรัสรู้ที่แคว้นมคธ ตอนอายุ 35 ปี
เมื่อตรัสรู้แล้วพระพุทธเจ้าทรงตัดสินพระทัยที่นำสิ่งที่ตรัสรู้มาสั่งสอนชาวโลก บุคคลกลุ่มแรกที่ทรงสั่งสอน คือปัญจวัคคีย์ ธรรมที่แสดงมีชื่อว่า ธัมมจักกัปปวัฒนสูตร สถานทีแสดงคือ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน กรุงพาราณสี แคว้นกาสี หลังจากแสดงธรรมผู้เกิดดวงตาเป็นธรรมเป็นคนแรกคือ โกณทัญญะ โดยได้ดวงตาเห็นธรรมบรรลุธรรมขั้น โสดาบัน ทำให้เกิดพระสงฆ์องค์แรกขึ้นในโลก หลังจากนั้นอีก 5 วัน พระพุทธเจ้าทรงแสดง อนันตลักขณสูตร ทำให้ปัญจวัคคีย์ได้บรรลุ อรหันต์
พระพุทธเจ้าทรงเผยแผ่พระพุทธศาสนาเป็นเวลา 45 ปี เสด็จดับขันธปรินิพพาน 80 พรรษา ที่กรุงกุสินารา แคว้นมัลละ