Komunizm to ideologia gospodarczo-społeczna. To pomysł na świat. Koncepcja sprawiedliwego dla wszystkich systemu i społeczeństwa, w którym ludzie są sobie równi, władzę sprawuje lud, a robotnicy nie są wyzyskiwani przez bogatych.

Dziś uważa się, że ta wizja świata jest utopijna, czyli zbyt idealna i niemożliwa do zrealizowania w rzeczywistości.

Oto najważniejsze założenia i cechy komunizmu, jako ideologii społeczno-ekonomicznej.

• Państwo ma być własnością wszystkich (komuna – wspólnota)

• Koniec z uciskiem klasowym, czyli wyzyskiwaniem biednych przez bogatszych

• Dyktatura proletariatu, czyli robotnicy mają rządzić i być najważniejszą klasą społeczną

• Środki produkcji mają być państwowe, wspólne, a nie prywatne

• Materialistyczny pogląd na świat i ateizm; walka z Kościołem

Społeczeństwa komunistyczne, według wizji komunistów, miałyby być pozbawione rządów, a nawet państw oraz pracy najemnej – czyli takiej, kiedy pracuje się w przedsiębiorstwie, którego się nie jest właścicielem (bo w końcu wszystko miało być wspólne). Komunizm miałby ucieleśniać zasadę sprawiedliwości społecznej, czyli "od każdego wymagać i czerpać według jego zdolności, a każdemu dawać według jego potrzeb". Etapem przejściowym między kapitalizmem, a komunizmem miałby być ustrój socjalistyczny, oparty na zasadzie "od każdego wymagać i czerpać według jego zdolności, każdemu dawać według jego pracy".

Socjalizm to ideologia, która ma bardzo wiele wspólnego z komunizmem. W kontekście państw bloku wschodniego słowo socjalizm często oznacza ustrój polityczny, który wciela w życie zasady komunizmu (a dokładniej marksizmu-leninizmu). To oparta na założeniach komunizmu forma społeczeństwa i państwa, etap przejściowy w drodze do osięgnięcia ostatecznego komunizmu (którego osiągnięcie nie jest nawet możliwe). Jak mawiał sam Lenin, “celem socjalizmu jest komunizm”.

W socjalizmie charakterystyczna jest emancypacja pracy (lub kult pracy), czyli wywyższanie wartości pracy, bycia efektywnym pracownikiem. To nagradzanie dobrych pracowników oraz wpajanie ludziom wizji, np. poprzez propagandę, że praca jest czymś najważniejszym dla narodu.

Oprócz tego typowe jest to, że to społeczeństwo ma kontrolować i być właścicielem środków produkcji, czyli brak prywatnych firm.

Kolejną charakterystyczną cechą socjalizmu, tak samo jak w komunizmie, jest założenie o sprawiedliwości społecznej. Ta sprawiedliwość oznacza, że każdy, bez względu na zawód, ma dostawać tyle, na ile zasługuje swoją pracą. W zamian ma służyć dla społeczeństwa tyle, ile jest w stanie.