Bedevaart naar Jerusalem, volbracht en beschreven in het jaar 1525, door Meester Arent Willemsz., barbier tot Delft in Hollant.
Een multimediale visualisatie van een laat-middeleeuwse routebeschrijving van Delft in Holland naar Jeruzalem.
Tekst:
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525 (ed. C.J. Gonnet). Bijdragen voor de geschiedenis van het Bisdom van Haarlem, deel 11. W. Küppers, Haarlem 1884. [Met enige kleine aanpassingen van mijn hand, WK]
Hier beghint die alre hoechste ende alre heilichste pellegrummaetgie van die alre heilichste stat van Jherusalem. Beghinnende van Delft off van stede tot stede van mile tot mile etc.
Ic meester Arent Willemsz., barbier tot Delft, sall verclaren in dit teghenswoerdige boock bij gratie des almachtighen Gods, hoe ende in wat manieren ic mit mijn gheselschappe dese alre heilichste reyse beghonnen ende volleyndt hebbe mits verclaringhe van veel vreemdicheiden. Ende sal sonder lanck tracteeren van die alre vroomste coopstadt van Veneetgien, haer circunstancien mit veel vreemdicheiden. Daerna hoe ende in wat manieren wij overdracht gemaeckt hebben mitten dolphijn om t'scheep te gheraken, Voorts hoe ende in wat manieren wij t'zeil ghegaen sijn ende ghezeilt tot in die haven van Jaffa toe. Item: voerts sal ic verclaren bij hulpe ende gratie van Christo Jhesu ghebenedijt ende sijn ghebenedide moeder Maria, ende tot lof ende eerwaerdicheyt alle dat hemelsche heer, sancten ende sanctinnen, maertelaren ende maertelaerinnen, comfessoren, maechden ende weduwen.
Hoe ende in wat manieren wij betreden hebben dat Heilige Lant, mits declaratie van veel heilighe plaetsen daer onsen heer Jhesus ghebenedijt onser alre salicheyt ghewracht heeft in die alre heilichste stede van Jherusalem, Bethleem binnen ende buyten rondts omme, welke visenteringhe ofte versokinghe ic stellen ende concluderen sal in acht sonderlanghe processien mits andere vreemdicheiden daer toe. Tot instructie ende devotie alle peregrinen die daer dese heilige plaetsen versocht hebben ofte noch intenderen te versoken, twellick nut ende profiteliken sijn sal, als ghij horen sult int vervolch des teghenswoordigen boocks, opdat een yghelick ter herten nemen sal die plaetsen, daer onse ghesontmaker Christus Jhesus gebenedijt, die groete wonderlickheit ghewracht heeft, ons alder sonden ghedraghen heeft, als wij al verloren waren verlost heeft, mits sijn duerbare preciose bloet sturdende mildeliken an die ghalghe des cruces opten heiligen berch van Calvarien opten gueden vrijdach, Addoravimus in loco vbi steterunt pedes eius, wyens heilige plaetsen wij betreden hebben ende aenghebeden hebben, sijn wij daerom wel schuldich ter herten te nemen, dat bittere lijden Christi Jhesu ghebenedijt, Ja meer salt ons gheeyst worden, dan of wij dat Heilige Lant niet betreden en hadden, ergo faciamus nunc quod velimus fecisse tunc.
Om nu tot beghinsel te raken deser heiligher pellegrummaetgie, soe sult ghi weten als dat men schreeff van ons Heren gheboorten Anno M. vC. ende .xxv. [1525] den .xxvi. [26] van aprill, sij ic meester Arent willemsz., barbier des tsmerghens opghestaen, misse ghehoert ende daer na een kurte poose ontbeten ende ben op .vi. [6] uren wt der stede van Delft ghereyst mit meester Gherbrant vechterz. priester van Haerlem, Willem Cornelisz. Boll van Haerlem Ende meester Adriaen Barthelmeusz. van Alckmaer etc.
Item: inden eersten van Delft twee milen tot Rotterdam. Van Rotterdam drie milen tot Dordrecht. Van Dordrecht desen avont tot .vi. [6] uren t'scheep ghegaen, mer hadden guet tzcier ghemaeckt tot Dordrecht In den Hollantschen Tuyn, ende daer na desen avont, op .vi. [6] uren als voer (verhaelt) is, mit ons oeck te schepe ghegaen enen heer Jan Govertz. van Gorcum ende te samen ghereyst van Dordrecht .v. [5] milen totten Ouden bussche te water, Voorts ghereden te waghen van den Ouden bussche .iij. [3] milen tot Berghen etc.
Nota. Mer als wij quamen bij Rosendael saghen wij twee snaphanen an comen stoten te paerde ende een te vuet, niet weetende wat haer begheerten was, mer dwers nae ons comende rijdende, ghemerckt ons ghereet in die weer, wacker ende dapper, een yghelijke mit sijn gheweer, sijn sij van ons ghebleven, Godt hebbe loff. ende sijn gecomen te Berghen des smerghens te .vij. [7] uren desen .xxvij. [27] dach van april. Aldaer misse ghehoort, daernae guet tzcyer ghemaeckt In die Drie Haringhen op die haven. Tot naemiddaech toe soe sijn wij ter eenre uren tscheep ghegaen ende ghezeylt van Berghen .vj. [6] milen tot Antwerpen ende aldaer gecomen op .ix. [9] uren in den avont ende ghinghen ter herberghe In die Seep Keethel ende maeckten aldaer guet tzcyer, sonder myn en ghinck gheen vroechde over dat hert ende was al qualiken ghestelt.
Des anderen daghes vrooch opgestaen, misse ghehoort ende onse ghelt ghestelt ter bancke ende alsoe die banckyer te veel hebben wilden, soe en leyden wij oock niet veel ter bancke, want wij musten gheven voer een ducaet .xlvj. [46] stuvers, ende wij bleven desen dach al binnen. Mer des merghens den .xxix. [29] aprilis vrooch misse ghehoort ende gereden uut Antwerpen .viiij. [8] milen tot Diest ende waren nu mit ons achten, alsoe hem bij ons ghevoecht hadde Willem Hermanz. Ramp van Haerlem, Pieter Aertz. In die Meremin tot Dordrecht ende Dirck Jacopz. van der Goude ende quamen eerst tot Lyer, van Lyer tot Berloe, aldaer wij ghelijck ontbeten ende van stonden an voorts ghereden ende sijn ghecomen desen avont binnen Diest te .ix. [9] uren ende ghinghen ter herberghe In die Wildeman. Mer alsoe ic een ooms soen hadde daer buyten, die pater van die Cathuysers (was) soe (ben) ic daer gheghaen mit enen heer Jan Govertz. van Gorcum, aldaer wij desen avont guet tzcyer maeckten ende werden wel ghetrackteert. Ende des anderen daghes sonnendach ende was den lesten dach van april sijn wij tsmerghens vroech opghestaen ende misse ghehoort ende voorts ghereden van Diest .iij. [3] milen totHasselt, aldaer wij ons middach mael deden In die Vallick ende sijn voorts ghereden .iiij. [4] milen tot Maestricht ende sijn ghelogieert gheweest desen nacht In den Ghulden Rinck, staende an die kerrick daer sinte Servaes rust, welke kercke all ghedeckt is mit loot.
Item: den eersten dach van mey sijn wij vrooch op ghestaen ende naede wij misse ghehoort hadden in Sinte Servaes Kerricke, soe werden ons veel schoender reliquien getoent in manieren na ghescreven. Nota. In den eersten sijn wij gecomen op dat hooge choor in een camer staende neffens den hoghen outaer, aldaer ons vertoent wert eenen wonderliken slotel, seer vreemt gefaetzioneert, alsoe dat gheen cunstenaer ter aerden en kan beghrijpen van wat materien hij ghemaeckt is. als men ons seide soe is dit den slotel die den heiligen bischop sinte Servatius ghebracht is gheweest na sinte Pieters doot. Item ons werden vertoont sijnen bischop staff, ende sijnen palster daer hij te Jherusalem mede gheweest, ende is uut der aerden ghespronghen een schoen fonteyn mits dat sinte Servatius gheslaghen heeft mitte voerscreven stave in der aerden. Item: noch soe werden ons vertoont die coppe daer sinte Servaes uut plach te drincken, uut welke coppe veel menschen uut ghesontheit vercreghen hebben ende wij droncken uut desen cop. Item: voorts wederomme gedescendeert van den hoghen chore in een ander cappelle, in welke cappelle nyemant sonder oorlof in en moet ghaen van die doomheren, alsoe dat wij van eenen doom ere daer inghebracht worden, die contifeor deo celi las in manieren of hij te misse gegaen soude hebben, ende in deser manieren soe werden ons dese naghescreven reliquien ghetoent. Item: in den eersten dat hooft van sinte Servatius, vercyert mit veel costeliker gesteenten, bijsonder enen zmaragdt daer Maximianus den keyser doen hij leefde voer (vacat) drie dusent guldens. Item: noch soe werden ons vertoent sijn daghelickse kelcke ende heilichdaeghse kelcke daer hij misse mede plach te doen, mer waren van seer cleyne prijse. Item: noch saghen wij den outaersteen daer hij op plach misse te lesen als hij yeverts reysde. Item: noch ghesyen enen schonen arcke die ghevonden is gheweest in der aerden aldaer in besloten laghen sinte Servaes cleyderen mit sijn bischop staff palster outaersteen kelcken etc. welken arck in der aerden verburghen hadde ghelegen drie hondert jaren ende men en vertoent dese cleyderen niet dan om te seven jaren eens, ende waren in een secrete plaetse besloten alsoe dat wij se niet syen en muchten. Item: noch soe saghen wij ons lyef vrouwen melck, ende een stuck van ons heren rock. Nota. Een monstrantie vercyert mit ons lief vrouwen haer ende sinte Johan Evangelist, een stuck van den Arck Noe, een stuck van sinte Maria Magdalenen hoeft, ende den gheheelen arm van sinte Thomas te weten den rechteren arm daer hij die wonden ons Heren mede tasten op den berch van Syon ende meer ander reliquien die ic niet en schrijff.
Item: mits desen sijn wij voorts ghereden uut die stadt van Maestricht dese meydach ende aten rijpe kersen, ende sijn voorts ghereden twee grote milen weechs tot Ghulpen berch 'twellic een moortkuyl is daer alle schorlunen ende rabauwen in onthouden sijn. Ende hyer werden wij ghewaerschuwet van een coopman van Aken als dat wij wel voer ons syen souden want wij verwacht worden boven opten berch van die snaphanen ende dieselfde snaphanen wel wisten als dat wij ten Heilighen Grave wilden, ende op dat sij ons gheweldich mochten worden onversyens, soe hyelden sij't al op desen berch soe watter van Aken quam ofte derwerder wilde. Mer overmits dat langhe vertoven binnen Maestricht om dat heilichdom te syen ende voorts dat wij langhe toefden int derp mits het aenbijten ende boven al dese waerschuwinghe des coopmans, soe bleven wij alsoe vertovende, als dattet die snaphanen te langhe viel, alsoe dat sij uut onverduldicheyt die schamele wichteren lyeten lopen, mits dat sij hoer ghelt benamen ende sloghense wel ende beth toe.
Als nu dit gheschiet was, hebben wij ons selven tot die reyse ghestelt, mit ons nemende om ene propere penninck omtrent .xxx. [30] man die ons bijstonden ende ghinghen ghelijck mit ons gheweer in der oorden wel ghewapent ende voersyen van schut. Dese snaphanen dit syende quamen ons wel omtrent mer en stieten ons niet an, alsoe dat wij ongheschent van Ghulpenberch twee groote milen voorts gecomen sijn in die stadt van Aken omtrent twee uren na die noene ende sijn ter herberge gheghaen In den Ghulden Arenth, ende deden aldaer onse leytzluyden guet tcyer, mits hoer op tellende hoer bedinckt loon. Nota. Hyer na sijn wij gegaen in der kercken visenterende die moeder Goods, die voel versochs heeft bijsondere van die honghersche die wij daer voel saghen comen mit groten hoopen.
Item: voorts wel doersien dese stede ende sijn gecomen buyten an die stadt in een derp gheleghen an die zuytzijde aldaer wij saghen een wonderlick regiement van stoven. Item: wij saghen enen groten vierkanten puth ronts om mit houten tralyen besloten Ende heeft hoer conduyten lopende seer vreemdt tot alle die stoven in die huysen daer rondts om legghende Ende dit water is syedent heet alsoe dat ghij die hette niet verdraghen en moecht instekende uwen vingher Ende is altijts even heet winters ende des somers. Gheen doctoor ter werlt en kan gronderen van waen dat hete water sijnen oorspronck off heeft, het docht mijn soe vreemt te sijn ick waende het uut der hellen coomt. Mits desen wederomme ghekeert in der stadt ende sijn ghecomen oppet stathuus ende is die plaetse daer die keyser altijts sijn croon ontfanckt, dit's een overschoen regiement. Onder alsoe spraken wij mit die heren van die stadt begherende van hoer beschermt te werden mit alsoedanighe trosluyden, daer wij mede gheleyet muchten werden tot kolen toe op onse costen, ende verhaelden hoer onse tribulatie die wij desen dach gheleden hadden van sekere snaphanen Kerskijn van Koelen, Peterkijn van Ghelre ende Heynkijn van Aken, alsoe dat uut desen die burgemeesters van Aken, angemerckt dat wij ten Heiligen Grave wilden, ons voersyen hebben van acht cloocker mannen, wel ghewapent mit gheschut, twee te paerde ende ses te vuet ende wij waren oock onder ons achten wel ghestelt mit twe ruers. Ende daer voechden hem mit ons noch veel gueder mannen, die oock te Koelen wilden ende waren beducht voer dese snaphanen. Ende als het nv dynsdach gheworden was, den derden dach in mey, soe sijn mit ene fraye eerst ghaen versoken dat rijck Goods, mits gruetende die mueder Goods, ende alsoe ons selver ghestelt van stonden an in der oorden.
Soedrae wij quamen buyten die poorten van Aken want wij van stonden an die snaphanen wederom int oogh hadden ende traden stouteliken an, drie dick ende wel ghewapent, een fray op gheseten te paerde voor ons ende noch een te paerde achter ons ende reysden buyten Dueren om, kyesende den naesten wech. ic hadde wel willen versoeken die moeder sinte Anna, mer den tijt en was alsoe voer ons nv niet gheleghen, aldus must ic patientie hebben, het was dijnsdach ende alle dijnsdach wert haer heilighe hooft ghetoent. Ende sijn mits desen vast voorts gegaen ende die sommighe ghevaren die muede waren Ende comende ter plaetsen daer wij ontbeten, quamen die snaphanen ter naester doere ende setten hoer ghalavien ofte lancien voer die doere om ons te vervaren, ende wij deden onse leytsluyden guede cyer ende maeckten selver oock enen gueden muet ende als nv soe hadden wij ghereden .iiij. [4] milen van Aken. Ende althehants sloghen wij voorts op reyse, ende die snaphanen waren soe ras op die benen als wij. Sij quamen well rondts om, om ons laverende, mer ons wel doersyende, ons gheweer, onse ordonantie, en dorsten ons niet bestoken mer altijts waren sij ons in't oogh. Item: in deser manieren voorts gheprocedeert mit groten anxte ende den ouden avont beghonde te ghenaken, alsoe wanter gheen herberghen buyten an Colen en staen, soe sonden wij een paert voer henen, om die poort op te houden Ende die snaphanen hopende als dat wij niet in Kolen en soude moghen comen, soe hebben sij hem noch gheopenbaert als wij die stadt van Colen ghenaeckten, mer die macht Goods heeft ons beschermt desen dach ende sijn desen avont op .ix. [9] uren in die stadt van Colen gecomen ende sijn ghelijck ter herberghe ghegaen In die Wildeman ende deden onse leytsluyden guet cyer.
Item: des anderen daghes stonden wij vrooch op ende betaelden onse ghesellen tot omtrent .xvi. [16] rijnsguldens toe. Ende desen dach bleeven wij al tot Koelen ende ghinghen in een ander herberghe opten Rijn In den Ekelboome. Ende ghinghen Ad virgines ende werden in die heilichdomse cappelle ghelaten aldaer ons wonderlijke veel schoenre heilichdoms werden ghetoent, alsoe dat mijn die schoenheit ende veelheit niet mogheliken en is om uut te scriven.
Item: in den eersten soe wert ons vertoent dat hooft van die heilige maghet Uursula. Noch ghebeent van haren rechteren arme. Item: noch soe wert ons vertoont enen rinck ende hebse an mijn hant ghehadt, welken rinck die heilige maghet Uursula an haren vingher ontfinck van haren brudeghum Conanus. Item: noch dat hooft van een heilich bischop tot Bazel. Item: noch veel hoofden van sinte Uursulen gheselschap op welke hoofden wij merkelike saghen leggen gheronnen bluet. Ende enyghe hoofden hadden noch schoen haer, seer suverliken ende gheluy. Item: dat hooft van Conanus, des brudeghums Uursule. Item: noch soe werden ons vertoont een van die ses kruycken daer onsen Heer in van water wijn maeckten, ende is schoen wit albasteren, ende is een vreemt faetzuen om syen. Ende een yghelick screef sijn selfs name in dat boock des broederschaps van sinte Uursulen. Ende in deser manieren desen dach doer ghebracht tot des anderen daghes den .iiij. [4] dach in mey, soe sijn wij des tsmerghens vrooch op ghestaen, misse ghehoort in den doom ter eren der heiliger Drie Coninghen om salicheyt ende guede voerspuedicheyt te verwerven Ende saghen dat heilige hooft van Balthazar, Melchior ende Jasper. Voorts een yghelick vlijtich gheweest ende naersteliken. Voorts jokende.
Nu hebt ghij ghehoort ons avontuer mits datter an cleven mach van Delft off tot dese heilige stadt van Koelen toe. Nu wil ic ons voorts verclaren onse avontuer ende tribulatie van Koelen off tot die alre vermaertste coopstadt Veneetgien toe.
Didt altemael overgheslegen hebben wij mit ons neghen broeders aenbeten, alsoe hem Rauwert Allertz. van Amsterdam bij ons ghevoecht hadde ende sijn desen .iiij. [4] dach in mey ghelijck te scheep ghegaen ende ghevaren den Rijn op van Koelen .iiij. [4] milen tot Bon, aldaer wij quamen des avonts op .vi. [6] uren een weynich aldaer vertovende, sijn mit onse selfde schip noch een mijl voorts ghevaren tot een derp ghehieten Rilum ende bleven al hyer desen avont tot tsmerghens .viij. [8] uren toe den .v. [5] dach van mey ende vueren voorts tot Andernaken toe ende sijn .vi. [6] milen van Bon, aldaer wij gecomen sijn omtrent .iij. [3] uren namiddaech ende besaghen dese stadt. Ende terstont wederom tscheep ende vueren na Covelens, twellic sijn .iij. [3] milen van tAndernaken ende aldaer maeckten wij desen avont guet tcyer.
Item: des tsmerghens op gestaen misse ghehoort ende voorts ghevaren tot Bubbert twellick sijn .iij. [3] milen van Covelens. Ende tusschen weghen lyepen wij op ende passeerden doer een schone valey al mit note bomen. Ende daer staet den stuel in ghemetst op .xiiij. [14] pilaernen ende men climpt daer op mit enyghe trappen ende is die plaetse daer die keyser sijn possessie van den Rijn ontfanckt. Ende ghinghen doer een stedekijn ghehieten Rensche ende is van buyten schoen om syen ende wel bemuert, mer van binnen isset een lelick nest. Ende aldaer dranck ic ten besten Rijnsgh wijn, die ick oyt mijn daghen ghesach ofte gheproofden, ende was ghezoden gheluy als was, ende alsoe zuet als offet bastert hadde gheweest, ende costen die qwaert voer .iij. [3] stuvers.
Item: daer legghen opten Rijn veel starcke slootkijns ende veel suverlike stedekijns, want alle die huysen sijn ghedeckt mitt schaelgiën ende properlike bemuert, mer van binnen sijnt al leelike nestkijns. Dese avont gecomen tot Binghe, ende sijn twee milen van Bubbert, alder wij desen nacht bleven. Ende den .vij. [7] dach van mey ende was sonnendach, tsmerghens misse ghehoort ende voorts gevaren na Mens, ende quamen desen avont in een derp tusschen achten ende negenen, aldaer wij ghaerne herberghe ghehadt hadden, mer en kunsten daer gheen crijghen, overmits datter wel .iij. dusent [3000] bueren Lutheranen verghadert waren, alsoe dat wij noch voorts quamen een mijl weechs noch tot een derp aldaer wij noch efter gheen herberghe en konste ghecrighen, alsoe dat wij noch voorts lyepen op .ij. [2] milen nae Mens, in een stedekijn ghehieten Elffel, aldaer wij desen avont bleven ende maeckten guet tcyer vant selfde wij ghecrighen konden. Ende hoorden desen avont als wij noch waren wandelende veel gherufts van trommelen ende gheschyet van busschen, alsoe dat wij in dusende beraden waren ofte wij desen nacht ons wilden berghen onder dat choorn ofte vijnghaert. Mer avontuerdent vast ende sijn gecomen als voer tot Elffel. Ende des anderen daghes den .viij. [8] dach van mey ende voorts gevaren ende gecomen voer die middach tot Mens, twellick sijn tien milen van Bubbert ende hebben onse middach mael binnen Mens gedaen, ende sijn altehants voorts gevaren van Mens .iij. [3] milen tot Openen aldaer wij desen avont bleven ende maeckten aldaer guet tcyer. Ende den .ix. [9] dach in mey op ghestaen, misse ghehoort ende een waghen ghehuyert ende voorts gereden .iiij. [4] milen tot Worms aldaer wij wat aenbeten. Ende terstont soe ghinghen wij wederomme te waghen ende reden .vi. [6] milen tot Spiers aldaer wij desen nacht ghelogieert waren In die Kanne.
Item: des smergens den .x. [10] dach in mey vrooch op ghestaen ende ghinghen mitten opghanck der poorten tot Bruyzel in Zwaven, twellick sijn drie grote milen weechs, wel ghemeten, ende aldaer en muchten wij niet in, mer musten aldaer buyten omme passeren om die Lutheranen wil ende ghinghen voorts noch een grote mile wel ghemeten, onser well drie milen, tot Bretten. Aldaer en muchten wij efter oock niet in, mer wij deden grote naersticheit om in te comen, alsoe wij seer vermuet waren ende oeck beanxt waren want ons gheseit werden als datter wel sijt ende wijt verstroyt laghen drie hondert duysent man. Ende wij lyeten die schout van der stat ter poorten comen ende spraken alsoe mit hem als dat wij int stadt ghelaten worden, aldaer wij desen nacht rusten ende maeckten guet tcyer.
Item: den .xi. [11] dach van mey sijn wij tsmerghens ghereyst van Bretten .ij. [2] grote milen tot Vaynge. Nota. Dese tijt ghenakede ons enen groten swaren last. Soe waneer wij ghenakede dat cloester van Muelborn twellick die Paulijnen ofte bueren in hadden, alsoe sijt daer al ontwee ghesmeten hadden ende daer toe die monken verjaecht hadden, ghenakende dat busch. Soe werden wij gheschwt van drie Paulinen ofte Lutheranen, wel ghewapent, op gheseten te paerde, ons vlijtelijken examineerende waer onse reyse lach, ende want wij hoer guedertierliken antwoorden ten Heilighen Grave, soe lieten sij ons doer passeren mer achtervolghden ons wel ten halve busschaetgie toe Ende als wij nu buyten die busschaetgie quamen, soe passeerden wij over een grote wueste hey, op welke hey ons an quamen ghedronghen als hongherighe wulven, wel over de .xl. [40] bueren Lutheranen en hyelden ons aldaer stille staende, ons examinerende mit veel woerden ende hyelden wel tot drie reysen toe ghemeyn ende wij en wisten niet sij en souden ons afsetten. Wij smeeckten ende baden altijts mit sachten woorden, segghende altijts dat wij van horen dinghen niet en wisten, mer wilden sonder vertreck strack doer na Veeneetgien ende voorts ten Heiligen Ghrave, ende waert bij alsoe dat wij anders voer hadden, wij waren te vreden mit haer te rijden waer sij wilden, wij wilden ons ghaerne laten besoken van boven tot beneden, alsoe dat wij wt dese woorden wt horen handen gecomen sijn, behoudeliker dat wij hem enen drinck penninck ghaven ende droncken oock alle onse wijn wt ende sij ontnamen ons een busche ende enen schonen deghen ende passeerden ende sijn in deser manieren haesteliken voorts ghereden tot Canstat ende aldaer desen avont guet tcyer gemaeckt.
Item: den .xij. [12] dach van mey voorts ghereden van Canstat een grote mile tot Esselinghe aldaer wij wat ontbeten ende wij ghinghen voorts te vuet van Esselinghe drie grote milen tot Gheppinghe ende dat mit leytsluyden, alsoet seer sorgheliken was om die weghen te ghebruyken, want als wij quamen recht teghens een busschaetgie hoorden wij alten groten hoop volcks te paerde ende te vuet. Nota. Daer quamender drie te paerde uut dat bussche na ons toe stoten, mer alsoe onse leytsluyden ons verantwoorden, beschermende mit woerden, soe sijn sij dat busche wederom in ghereden, anders hadden wij wederom op en nyuwe alle dien hoop op onsen hals ghehadt. In deser manieren vast beanxt en besorrighet voorts ghegaen ende gecomen tot Gheppinghe, soe en wilde men ons in die stadt niet hebben, mer musten buyten omme ghaen ende sijn noch een grote halfe mijle voorts muede ghepasseert ende aldaer ghebleven desen avont.
Item Den .xiij. [18] dach in mey, ende was sinte Servaes dach, haesten wij ons vrooch te drie uren uut dese kaerls huus, twellick wij lichteliken deden, want ons haer was guet te reynyghen van die pluymen, want onse legherstadt dat stroe ende alsoe ons legherstadt was, alsoe hadde onse maeltijt des avonts oeck gheweest. Wij hadden desen avont qualiken te eten ende eene quade legher ende dat boven al tquaetste was, soe hadden wij een quaet kaerl tot een waert. Wij lyeten daer nochtans ghelts ghenooch. Ende sijn desen merghenstont voorts gegaen tot Gheiselinghe twellick .ij. [2] grote milen sijn van Gheppinghe ende is een starck nest, hyer en muchten wij oock niet in mer ghinghen buyten om .iij. [3] milen tot Olms, mer deden onse middachmael tot Oosbrinck ende quamen desen avont omtrent .vij. [7] uren tot Olms ende werden bescreven te ghaen in een schone machtighe herberghe In die Croone, Ende wij saghen aldaer vleysch rechten desen saterdaeghs avonts ter tafelen al haddet gheweest sonnendach, daer wij ons alleghader of verwonderden, mer wij en woude gheen vleysch hebben, ons werden visch ghebracht, Desen avont als wij quamen tot Olms, saghen wij ter sij of op ghaen enen groten roeck, ons werde des anderen daghes gheseit, dat daer wel verslagen waren wel .xijC. [1200] bueren Lutheranen.
Item: den .xiiij. [14] dach in mey des merghens vrooch op ghestaen ende ter kercken gheghaen misse ghehoort, soe besaghen wij dese schone kercke. Nota. Wij saghen oeck op dat kerrickhoff onsen heer int hoofkijn, ghemaeckt al van hert steen seer costeliken nae tleven ende overdeckt mit een schoene uutghehouden tabernakel van harde steen seer costeliken Ende mits desen datte hertooch van Beijeren soe veel Lutheranen ter neder hadde ghetoghen, als ick vlus verhaelt hebbe, soe sijn wij voorts gheghaen van Olms, uut dese starcke schone stat .vi. [6] grote milen, tot Memminghen mer en muchtens desen avont niet in ghaen, alsoe dat wij een mijl op dese sijde bleven ende des anderen daghes stonden wij vrooch op ende quamen tot Memminghen, aldaer wij ontbeten ende druncken byer twellick ons een vernyewinck was. Als wij nv guet tcyer gemaeckt hadden, soe sijn wij uut die stede van Memminghe gheghaen omtrent .viij. [8] uren op een mile na Kempen ende reden desen avont voort binnen Kempen ende sijn .iiij. [4] milen van Memminghen. Dit was den .xv. [15] dach in mey ende waren desen nacht ghelogieert In die Clocke.
Item: opten .xvi. [16] dach van mey sijn wij ghegaen van Kempen .ij. [2] milen tot Nestelbanck.
Als nv soe beghint dat Duytsche ghebercht.
Item: hyer deden wij onse middachmael, ende den trommel ghinck op ende saghen die Lutheranen vertrecken alsoe sijt aldaer niet langher houden en dursten.
Item: nademael wij guet tcyer gemaeckt hadden, soe ghinghen wij van Nestelbanck een grote mile weechs tot Filft ende bleven aldaer desen nacht om datter int naeste derp voorts veel Lutheranen laghen.
Item: des smerghens den .xvij. [17] dach in mey sijn wij voorts ghegaen van Filft een grote mile tot Rythen.
Item: eer ghij in Ryten coomt soe ghaet ghij over een langhe houten brugghe ende een ygelic plach aldaer te geven enen vyeraeert mer wij en ghaven niet.
Item: voorts ghegaen van Rythen een grote mijl tot Atterwainghe, mer ten halven weghen sijn wij eerst gecomen tot die eerste cluyse, ende is enen starcken burch, ende aldaer beghint Oostenrijck. Ende alsoet een onreyn weer was ende seer reghende alsoe dat wij die wech niet wel ghebruycken en muchten, soe rusten wij ons alhyer ende ontbeten in dit casteel ende droncken .ij. [2] ofte .iij. [3] kannen wijns. Ende althehants soe hebben wij ons voorts op die ghanck ghestelt ende sijn mit dit onreyn weer ghecomen tot Etterbanck, aldaer wij vrouwen saghen staen smeden, mitten hamer slach houdende oppet aenbeelt ghelike die smits doen.
Item: het was een wetspel onder ons, ghaende van Etterbanck tusschen die gheberchten doer ene pleyne gruene weye Ende die questie was dese ofte dat witte op die gheberchte legghende znee muchte wesen ofte witte steenroodtze uuter natueren, Wij hadden dit wel ondervraecht in die herberghe ende seyden ons dattet znee was, mer wij en kondens niet bevroeden. Aldus disputerende ghinghen wij neder sitten int ghruen Ende meester Adriaen Barthelmeusz. van Alckmaer ende Pieter Aertz. van Dordrecht sijn te samen op die gheberchte gheclommen ende quamen altehants wederom stijghen neder ende brachten veel znees vant die gheberchten ende om dese nyewicheits wille soe znevlockten wij malkanderen Ende sijn mits desen voorts gecomen tot Leermis twee grote milen van Etterbanck, elcke mijl en moeght ghij in drie uren niet ghaen. Ende alsoe wij wel nat ende vuyl waren soe ghinghe wij in een stove, aldaer wij ons wel droechden ende maeckten desen avont guet tcyer.
Item: des anderen daghes den .xviij. [18] dach in mey ghinghen wij van Leermis na Nazareth over den Vernaert, twellick sijn .ij. [2] milen, te weten een mijl den berch Vernaert op te climmen ende voorts een mijl neder te climmen. Ende beneden anden berch vernaert staet een huus mit eenre poorte daer men doer moet passeren gheliken een cluys mer en is soe schoen noch soe starck niet. In deser manieren gecomen tot Nazareth aldaer wij wat aenbeten ende wat gherust wesende, ghingen wij voorts tot Thurns .ij. [2] milen van Nazareth aldaer wij ons middachmael deden, twellick een schoen heerlick derp is wel groot. Van Thurns voorts ghegaen een mijl tot Yems, van Yems .ij. [2] grote milen wel gemeten tot Landuck, aldaer wij desen avont bleven In den Ghulden Leuwe ende maeckten guet tcyer. Ende des merghens den .xix. [19] dach in mey van Landuck .ij. [2] milen gegaen tot Pruus aldaer wij wat aenbeten. Voorts van Pruus een grote halfe mijl tot Ryel, van Ryel anderhalfe mijl tot Phons, aldaer wij desen avont bleven In den Arenth. Alsoe enyghe van onsen bruederen niet wel voort en muchten, soe rusten wij ons desen avont ende maeckten guet tcyer om te beth ghehertet te wesen over Sinte Nycolaes Berch te ghaen.
Item: den .xx. [20] dach in mey Soe ghinghen wij over den Berch van Sinte Nycolaes. Eer ghij op desen berch coomt soe ghaet ghij over een langhe brugghe doer een groot casteel, ende oppet hoochste des berchs staet een cappelle ghewijt in die ere van sinte Nicolaes, daer deden wij onse devotie, al singhende die loffelike sanck Gaude pater nycolae, Nicolaus episcopus semper fuit mitissimus Quarta cum sexta feria semel sugebat ubera etc. In deser manieren Sinte Nycolaes Berch neder gheclommen ende ghegaen een mijl voorts tot een derp Schluyderns genoomt.
Item: ghij sult weten dat onder an dese sijde van Sinte Nycolaes Berch staet mede een starcke cluys, ende als nu soe waren wij ghepasseert Sevenkercken, leggende drie milen van Sinte Nycolaes Berch ende alsoe quamen voorts tot Schluderns.
Item: den .xxi. [21] dach in mey voorts ghegaen tot een derp ghehieten Flanders, hopende dat wij daer misse souden hebben ghehoort alsoet sonnendach was, mer wij quamen al te laet Dit derp lecht .ij. [2] milen verscheyden van Sevenkercken. Ons middachmael gedaen, sijn wij voorts gegaen van Flanders .iiij. [4] milen tot Meranen, mer bleven desen avont in een derp ghehieten Velthurns, een grote mijl an dese sijde van Meranen, aldaer wij veel bueren Lutheranen vonden, twellick mijn niet wel in en ghinck. Nietemin wij maeckten guet tcyer. Ende des merghens, den .xxij. [22] dach in mey voort gegaen in die stadt van Meranen, ende aldaer ontbeten wij In die Jacht. Voorts van Meranen ghegaen .iij. [3] milen tot Ontheroy ende sliepen aldaer In die Voghelgrijp.
Item: desen dach passeerden wij aldaer (de plaets daer) een derp ghestaen hadde, welke derp God almachtich hyer voortijts heeft laten verghaen ende gheplaecht int Jaer van .xvij. [17], om dat dat volck opten Kersnacht waren dansende, wat isser ghebuert Mer godt lyet enen berch nederstorten, onversyens, daer alle dat vollic van desen derpe onder smoorden, uutgesondert een huus bleef daer staen, alsoe daer noch ghefigureert staet, alsoe men claerliken mercken mach dat dat huysgesyn alleen ghesalveert bleeff.
Item: des merghens den .xxiij. [23] dach van mey opgheclommen een grote halfe mijl weechs tot Yppen, twellick op enen hoghen berghe leyt, dese halfe mijl en moecht ghij nau ghaen in twee uren. Voorts gegaen van Ypen een grote mile tot Calders, van Calders voorts een grote mile tot Termijn, dit is enen muyelike wech. Die peregrijnen seggen dat sij tot Termijnen drincken guede wijnen. Te Monte Flescoen verdrincken sij cousen ende schoen, Aldus deden wij ons middach mael tot Termijne ende droncken aldaer oeck guede wijne.
Item: desen dach ghinghen wij voerbij ene schone camp lants, daer saghen wij op staen waschen druven, terru, rogghe, appelen ende peeren.
Item: mits desen voorts ghegaen van Termijn een grote mile tot Margarete aldaer wij rusten ende droncken .ij. [2] ofte .iij. [3] kannen wijns, ende ghinghen voorts van Margrete een grote mile tot Sinte Michiels derpe, aldaer wij des nachts bleven In die Roose.
Item: des merghens vrooch op ghestaen den .xxiiij. [24] dach in mey ende ghinghen van Sinte Michiels derp .ij. [2] milen tot Trenten twellick is een bischops stadt ende daer loopt een schoon ryvyer doer. Nota. Hoewel dattet nu was die leste cruusdach Ascentioens avont, nochtans aten sij aldaer vleysch. Wij teerden In die Jacht ende en wilden gheen vleysch eten, mer ons werden visch bereyt Ende dit was omtrent acht uren dat wij binnen Trenten quamen.
Item: wij saghen binnen Trenten dat Kint van Trenten ende leyt wonderliken heel ende schoen om syen. Nota. Daer is oeck een man die de duvel lijff ende zyel op ghegeven heeft om Goodswil, ende hem is gheset tot penitencie, een yghelike die almisse van hem begheert, te gheven enen crusaert; dit werden ons gheseyt van enyghe brueders die te Romen wilden, alsoe dat wij uut desen gheghaen sijn tot des mans huus uut nyewicheyt om dese man te syen, ende baden hem om een aelmisse ende ghaff ons elcks een crusaert, ende als hij verstont dat wij ten Heiligen Grave wilden, soe badt hij ons naerstelick dat wij voor hem bidden wilden. Ende hyermede vandaen ghescheyden ende ghaven dat ghelt weder om goodswil. Ende als wij nu guet tcyer ghemaeckt hadden, soe hebben wij ons ghestelt om na Veneetgien te ghaen in deser manieren.
Item: eerst soe sult ghij weten, als wij eerst Trenten genaeckten, passeerden enen redelike pleynen wech, mer als wij ghinghen uut Trenten na Veneetgiën soe clommen wij al uuter poorten opwaerder enen groten lastighen bergh ende enen gheladden steenrootdze ende wert mijn seer suer om op te climmen, Sinte Claes Berch ofte den Vernaert en hebbender niet bij, ende sijn gecomen in deser manieren van Trenten .iij. [3] Ytalyaensche milen tot Zynetzaengie. Van Zynetzaengie .vij. [7] Ytalyaensche milen tot Leytzinghe aldaer wij bleven desen avont.
Item: des anderen daghes den .xxv. [25] dach in mey ende was opten heilighen ascentioens dach ghinghen wij voorts na Elsburch ende is .ij. [2] milen van Lego, aldaer wij ghehoopt hadden misse te horen, mer wij quamen te laet, alsoe sij pachteliken niet meer dan ene misse en doen, alwaert oock datten heiligen dach noch soe groot waer. Wij hadden twee priesters bij ons, mer alsoet daer bijster te lande stont overmits de seckte der Lutheranen en dursten sij gheen misse doen. Aldus soe aenbeten wij wat ende sijn voorts gegaen van Elsburch een mile tot Spitaleto aldaer droncken wij een kan wijns ofte twee. Ende ghinghen voorts van Spitaleto een mile tot Agringo ende bleven aldaer desen avont, ende al(daer) huyerden wij een paert tot Bassant toe om onse cleyderen ende packen daer op te legghen. Ende des merghens den .xxvi. [26] dach van mey sijn wij voorts gegaen van Agringo een mile tot Leschalo, van Leschalo .ij. [2] milen tot Woestania ende aldaer aenbeten wij ende rusten wat.
Item: voerts gegaen van Woestania een mile tot Bassant.
Item: tuschen Agringoe ende Leschalo leyt een cluyse ende aldaer musten wij gheven mit ons driën ene cruysaert. Nota. Bassant is een stadt ende aldaer eyndt dat ghebercht ende aldaer aenbeten wij wat ende ghinghen voorts tot Goego mer bleven onder weghen, alsoe wij van muedicheyt niet verder en konde ghegaen Ende den .xxvij. [27] dach in mey op ghestaen ende gecomen tot Castelfranco twellick .ij. [2] milen sijn van Bassant. Nota. Castelfranco is een suverlick steetgien ghelijck een casteel ende rondts om mit een voerburcht seer lustelick ende schoen om syen. Daer aten wij ende droncken ende maeckten guet tcyer. Ende wij huerden ene waghen tot Meysters toe, die man voer .vi. [6] stuvers, ende sijn .iiij. [4] milen. Ende quamen des avonts tot Meysters ende bleven aldaer dien avont. Ende des anderen daghes den .xxviij. [28] dach in mey, ende was sonnendach soe hoerden wij misse ende naedemael wij middachmael gedaen hadden, soe vueren wij mit eenre barcke van Meysters een mijl te water tot Veneetgiën, ende ghinghen ter herberghe In die Witte Leew ende maeckten desen avont guet tcyer.
[...]
Hoe ende in wat manieren wij tzeyl sijn gegaen van Veneetgiën nae die alreheilichste ende princelickste stede van Jherusalem.
Alst nu frydach gheworden was, twellick den .xxiij. [23] dach van Junio was op sinte Johans Avont rekende wij mit onse waert ende betaelden hem eerliken ende vueren mit onse boghaetgie te schepe mit eenre barcke. Ende den .xxv. [25] in Junio teghens den Avont soe ghinghen wijt tzeyl ende vueren voorts op die Goods ghenade. Nota. Desen nacht ende den eersten nacht waren wij in groten perikele overmidts dat grote onweder datter opstack, alsoe dat wij niet en wisten waer dat wij waren, want daer veel platen laghen. Aldus soe lyeten wij ons ancker sincken ende bleven desen
nacht an ons ancker legghen rijden twellick seer periculoes was, wantter een seer groff water ghinck. Ende Alsoe die patroon mijn selver seyde mondelinck, en soude niet tzeil gegaen hebben om twee hondert ducaten en hadde hijs niet gedaen om den roop van die pellegrums.
Item: des anderen daghes werden mijn gheseyt als datter veel van onse patroons vollick haer beste cleyderen aen ghedaen hadden. Want dat haer luyder maniere is, dat soe waneer sij den doot voer horen oghen syen als dat sij alsdan meynen te sterven, soe trecken sij hoer beste cleyderen an
mits hoer beste hemde mede, dat soe waer sij ant lant ghevischet werden, daer doer openbaer is dat sij voersichtich gheweest sijn in hoeren doot Ende dat mense hyer doer beghraven soude oppet ghewijde.
Item: desen .xxvj. [26] dach van Junio is dat weer wat faster gheworden ende lichten onse ancker nae middaech ende zeylden voorts ende quamen desen nacht voer een vervallen stedekijn Rufigina genoomt. Ende des anderen daghes den .xxvij. [27] dach in Junio vuer ic an lant ende hoerden aldaer misse ende aldaer rust die heilige maghet Eufemia ghenoomt wyens lichaem ons werden ghetoont, die seer miraculoes mit haer (vacat) daer an lant is comen driven doer dat meer, ende dese selfde tombe is van marmoersteen. Ende daer na soe ghinghe wij maeken guet tcyer. Ende onse patroon die nam aldaer sijn vytaelgie in, te weten .lx. [60] schapen ende enen os alle tesamen levendich, ende versch broot om onse bisschuyt te rade te houden tot dat wijt van doen souden hebben, ende oock mede versch water ende hout om te branden, ende oeck mede veel steens om ons mede te verweren teghens die vianden, uut die maersche ofte uut dat voer casteel in dient van duen muste wesen te werpen, twellick wij alle te samen in ghenomen soude hebben tot Parens, mer overmits dat qwade weder en quamen wij te Parens niet an. Nota. Dit stedekijn Rufigina leyt int lant van Histria ende ons werden gheseit, datmen van daen mach reysen te lande doer Slavenyen ende voorts doer Babilonien tot Jherusalem in stadt toe. Ende dese selfden dach ghinghen wij weder om tscheep. Ende des anderen daghes den .xxviij. [28] dach van Junio vueren wij voorts ende was guet weer ende passeerden een stedekijn voerbij Polo ghenoomt ende is die plaetse daer die Polen vandaen en comen, mer wij en quamen daer niet an mer wij saghent ende leyt int lant van Slavenien.
Item: den tweesten dach van Julio ende was Onse Lieve Vrouwe visitacien Avont ende oeck sonnendach, passeerden wij voerbij enen groten hoghen scherpen berghe ende leyt seer wonderlicken int midtsen des zeets ende hyet Montaengie Mele Zelo, ende aldaer nestelen veel valkens op. Ende alhyer omtrent legghen veel berghen midtsen inder zee ende is oock periculoes, boven al bij nachte, daer voerbij te zeilen. Ende dese berghen sijn oeck seer vreemt om syen. Nota. Hyer omtrent wert die scerdyen ghevanghen ende is wel groot ende dat eylant daermense vanckt hyet Camisia Ende vueren in deser manieren voerbij menich lantschappe ende eylanden Ende berghen die ic niet al uut ghescriven en kan. Nota. An die zuytsijde lyeten wij legghen den berch van Anboriën. Ende dat lant van Calabere ende dat lant van Napels ende deser gheliken veel het welke wij niet en saghen. Nota. An die noortzijde lyeten wij legghen dat lant van Slavonien ende behoort eens deels toe die zcingerie van Veneetgiën ende eens deels den coninck van Hongheriën ende eens deels den Turck ende streckt seer lanck ende aldaer leggen veel steden die wij niet en saghen mer som werder ons ghewesen, onder al een stede Zara genoemt, ende is een aertsbisdom ende leyt in die grote kercke den ouden rechtvaerdighen Symeon die dat suete kindekijn Jhesum ghebenedijt in sijnen armen heeft ghedraghen als hij seyde: Nunc dimittis servum tuum domine secundum verbum tuum in pace Quia viderunt oculi mei salutare tuum Quod parasti ante faciem omnium populorum Lumen ad revelationem gentium et gloriam plebis tue israhel Gloria patri caet.
Item: den derden dach ende den vierden dach van Julio vueren wij voerbij dat lant van Albanien ende leyt eens deels onder die Turcken ende eens deels onder die Grieken ende is een seer hoghe gheberchte Ende het is daer oeck seer perikeloos voer die kerstenen voerbij te zeilen Alsoe den Turck daer altijts leyt mit gheleyen om die schepen opter zede te beschadigen Mer wij hadden alsoe gheluckighen starricken voerwint alsoe dat wij nyemant en vernamen. Ende dit ghebercht van Albaniën is dat alder hoochste ghebercht dat inder werlt is alsoemen ons seide ende oock wel scheen. Nota. In dit gheberchte wonen oeck die Stradieten twellike sijn schone
mannen ende draghen hueden mit hoghe toyten. Ende dit vollick van Albaniën die kersten sijn die regieren den wijnghaert vanden turcken anders en souden sij ghene wijn telen, want Godt hem luyde die gratie ontoghen heeft. Ende mits desen soe passeerden wij voerbij Corphon twellick leyt in Grieken ende behoort den Veneetcianen toe.
Item: voer die stadt leggen twee sloten uutermate starcke castelen die welke die Veneetcianen seer scharpeliken doen bewaren mits oeck die stadt.
Item: dese navollighende nacht waren wij in groten perikel want mit enen starcken buyende
windt hadden wij naest om ghezeilt gheweest Ende dese selfde nacht starff ons off enen broeder Hans Dirckz. Kueremuery van Middelburch.
Item: den .v. [5] dach van Julio soe passeerden wij een eylant Slaffolonia genoemt ende is Griecks twellick mede toebehoort den Veneetcianen, ende aldaer omtrent soe werden onsen doden broeder buyten boort gheset. Ende mits dese soe stilden dat weder wat ende quamen
omtrent middach an een eylant ghehyeten Janthis, twellick verscheyden leght duysent milen van Veneetgien, ende leyt an die rechter hant teghens over dit ander eylant voerscreven. Ende wij worpen ons ancker uut voer Janthis ende vueren aldaer an't lant, ons ververschende ende maeckten aldaer guet tscyer. Ende onse patroon die cofte aldaer wes hem van noode was, te weten drie levende osschen, broot ende versch water.
Item: alsoe drae als die pelle-grums in dit derp comen Soe coomter
veel wt alle die ander derpen rondts omme leggende die daer wel sijn tot .lxxij. toe,
die daer al comen mit hoenderen eyeren broodt om te vercopen ende dier gheliken
ende alle dinck is daer reliken coops, want wij coften aldaer .vj. huenderen seer
guet om anderhalfe marscel Ende waneer die pelle-grums daer niet en sijn Soe is
daer alle dinck noch beter coop Ende die wijn in dit lant is seer starck, alsoe, soude
ickse drincken, soe must ickse wel die helft breken mit water ende dese wijn hieten
sij romeny. Item Daer lach een schone galey die welke toebehoorde die van
veneetgien Ende die patroon dede mijn mit sommighe van onsen bruederen guet
tscyer ende lyet ons alle dat regement
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
54
vanden schepe doer syen. Nota. Dese patroon van dese ghaley hadde genomen
opter zede twee schepen vol gheladen mit Cruut ende specien, want die van
veneetgien hebben die privilegien dat nyemant dan hoer gheleyen ofte schepen en
mueten specien ofte ander cruyden vueren Aldus hadden sij dese twee schepen
genomen. Nota. Dit eylant is vol volcks Ende boven op enen hoghen bergh recht
boven dit derp staet een groot casteel ende is seer starck want daer niet wel bij te
comen en is. Nochtans waren daer som(mighe) van onsen bruederen in ende seyden
dattet eens deels was vervallen overmits grote aertbevinghe die daer gheweest
hadde ende dit eylant hoort toe die van veneetgien ende is mede griecks. In deser
manieren desen avont wederom tschepe ghevaren alsoe die patroon desen nacht
tseyl wilde ghaen overmits die guede wijnt die wij hadden. Item Des anderen daghes
den .vj. dach in Julio vueren wij voerbij een groot eylant ghehieten Morea ende leyt
mede in griecken ende daer leyt een schone stadt ende hyet Modon ende dese
stadt mit dat lant plach guet kerstens te wesen mer den turck heeft die stadt nv in
mits al dat lant, alsoe dattet al turcks is ofte onder trybuyt des turcks. Nota. Den .vij.
dach in Julio des merghens ende was saterdach Soe sijn wij voorts ghezeilt noch
voerbij twee eylanden ghehyeten Cyrigo maior ende Cyrigo minor mit enen starcken
gueden winde. Nota. Ghij sult weten dat modon hondert milen leyt van Janthis. Item
In dit eylant Cyrigo maior plachte wonen sinte nycolaes Ende aldaer gheschyet dat
mirakel van dat schip dat daer gheladen quam mit choorn. Daer sinte nycolaes veel
choorns wt nam ende beloofde den schipper dat hij sijn volle maet vinden soude
waeneer hij thuus quame, alsoe hij dede. Item Mits desen soe worden ons ghewesen
een casteel ende is die plaetse daer paris ontschaeckten die schone helenam waer
doer alle dat oorloch van grieken wt quam alsoe dat
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
55
daer door troyen ghedestruweert wert. Item Noortwest-werder op van dit voerscreven
casteel tuschen dese twee eylanden doer vaertmen na constantinopolen ende na
troyen. Item Den .viij. dach van Julio quamen wij des merghens ant lant ofte
gheberchte van Candien Ende des avonts quamen wij voer die stadt van Candien
welke eylant groot is .vij. hondert milen rondts omme gaende, vercyert mit seven
steden ende omtrent .xiiij. dusent derpen alsoe men ons seyde. Item Recht teghens
candien over leyt een cleyn eylantgie Standien genoomt ende ghij vaert tusschen
beyden doer. Item Den .ix. dach van Julio des merghens ende was sonnendach
vueren wij in die stadt van candien. Aldaer ic misse hoorden biddende den heer
almachtich om gratie onse bedevaert mit lyef te vollenbrenghen. Item Als die misse
ten eynde was soe werden wij tot verscheiden herberghen ghewesen alsoe onsen
hoop groot was ende sommighe vueren wederom te schepe om hoer ghelt te sparen.
Item Des anderen daghes te weten den .x. dach van Julio soe ghingh ic ad
predicatores aldaer ic sach enen wijnghaert ende ath van die druven die alle jaers
.vij. werfs rijpe druven voort brenckt, alsoe ic oock wel sekerlike bekende doer die
vruchten die ic aldaer an sach hanghen, die som rijp som onrijp. Item Des anderen
daghes te weten den .xj. dach in Julio ghinghen wij tot die minrebroeders daer ons
vertoent werden veel reliquien van heilige santen ende santinnen. Item Inden eersten
soe werden ons ghetoent drie stickskens van dat cruus ons heren. Item Dat heilighe
hooft van sinte stephen die eerste martelaer ende saghen dat hooft deerliken
gheqwetst vanden stenen. Item Den Arme van sinte Symon Judas broeder Ende
een stick van sinte franciscus cappe ende een stuck van sijnen gurdel ofte koerde.
Noch soe saghen wij een stuck van sinte louweris been van die knyeden
nederwaerts. Noch een stuck van die gulden poorte. Noch een stuck van die
columme
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
56
ons heren Daer ihesus gebenedijt an gheghezelt is geweest ende deser gheliken.
Item Noch soe werden ons ghetoent een kellenaer mit dode lichamen,
ghehabituweert in alre manieren ofte sij hadden ghegaen ende ghestaen, die somighe
stonden teghens die muere overeynde ende die sommighe laghen ghebalzemt in
kisten, dese maniere was seer vreemt om syen. Nota. Wt dese kellenaer voorts
gegaen inden hoff aldaer wij saghen een cleyn hoofkijn, ronts omme beschoten mit
langhe plancken. Daer saghen wij enen wonderliken genus van enen boome, een
jonghe stamme noch wesende, mit groten bladeren twee ellen lanck ende ruym
anderhalf ellen breedt, wyens ghelikenisse oeck staet in dat balzem hoff gheleghen
in dat dorp mathera genoemt, welke dorp gheleghen is een grote duytsche mile van
Alckayr die grote vermaerde coopstadt, Oorkonde den ghenen die in dit wellustighe
hoff geweest sijn als sij waren reysende vanden heilighen berrich Oreb ende synay
na die stadt alckayr, in welke wellustighe hoff staet van desen voerscreven genus
des booms, wyens bladeren lanck sijn .xv. ofte .xvj. voeten ende sijn omtrent drie
vueten breet Ende die vruchten des booms sijn langhe appellen, welke .xviij. xix.
xx. an enen tack wasschen, ghelike veel bezyen aen ene druve wasschen. Dese
appellen hebben een seer suete smake alse tot rijpheit comen Ende an wat sijde
datse opghesneden werden Soe heeft elcke deel dat ghesneden wert een Cruus
in ghedruckt mit een beelde des ghene die gecruust is daer ingedruckt Tis alsoe
dattet hout des wetenheits des guets ende des qwaets welkes vruchts verboden
was, was desghelijcks als desen boom Ende (twas alsoe) hyer voertijts eert pampier
ghevonden wert, dat die oude vaderen screven in die bladen deses booms, alse
ghedroecht waren Want dese bladen hebben van boven tot beneden seer rechte
lynyen ghelijck van malkanderen desen genus des booms was ons seer vreemt om
te syen in manie-
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
57
ren ofte waer een tabernakel, ghij souter wel drooch onder den bladeren staen al
reghendent seer Ende aldustanighen genus des booms wasset daer Adam ende
eva dat gebot goods onder braecken, van dese verboden vruchten des booms athen
ende daer na haer schamelheiden mit die bladeren des booms bedeckten. hyer van
ghenooch, Desen boom ofte genus des booms hyet muse ficus paradisij. Item Des
anderen daghes hadden wij alleghader een weet om te comen te ghast tot onse
patroons broeder, wijlen heer van Candien ofte hertooch, want Candien is onder
die heerschappie der veneetcianen Ende stellen aldaer tot allen drie jaren enen
nyeuwen hertooch ende alsoe doen sij oock doer heel grieken doer ende daer om
opdat sij van die heerlickheit niet versteken en souden werden Ende wij werden
desen noen seer feesteliken ghefestiveert, mit veel verscheiden gherechten nae
die maniere van die lande, ende nuttichden die spijse al wt silveren vaten, wtgenomen
die schone suverlike cristallinen ghelasen daer wij die lyefelike costelike wijn wt
droncken En desen heer die ghinck selver van tafel tot tafele, merck hebbende
oppet ghunt datter ghebreck was ende worden also over-vloedeliken gedyent van
spijse ende van drancke froyt tergy etc. Item Voorts te scriven van gheleghentheit
van Candien en kan ic niet wel ghedoen, dan Candien dese stadt leyt in griecken
alsoe van een Coninck Indigena genoemt Ofte Creta ghehieten tusschen den
opghanck ende den onderghanck des sons, wt dat noorden mit hetten Van zuyden
mit die wateren van egypthen ombegrepen Nota. In voerleden tijden plach Candia
te hieten Centapolis want het was mit hondert edele steden vercyert. Nota. Candia
is gheweest hyer voertijts seer vrome te schepe in wapenen ende schut Daer eerst
die letteren ende schrift beghonnen heeft ende daer is eerst gheleert dat rosheer,
die schole van musyck is daer alre eerst
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
58
gevonden ende doer die werlt voortgecomen ende verbreyet. Item Dit lant is vol
beesten ende vol gheythen ende men vint daer gheen vulven ofte vossen Noch
gheen ander gheslachten van schadelike beesten te weten serpenten ende
diergheliken Ende waert oock bij alsoe datter alsulke schadelike beesten van buyten
quamen, souden terstont sterven. Nota. Dits een lant wel gheplant mit bomen, vol
wijnghaerts van cruden ende van medicinen. Nota. Dit lant is vol costeliken
ghesteenten ende bijsonder die steen jocedactilis genoomt als ysydorus seit in sijn
vijftyende boock, van alle grote venijnde is Candia seu creta vrij. Nota. Candia heeft
een schoone stadt gheweest mer is nu seer vervallen overmits grote aertbevinghe
die daer dickwils is mer wort altemets weder om gherepareert. Nota. Binnen Candien
is een seer quade lucht overmits grote stanck alsoe daer luttel privaten sijn ende
die menschen hoer ghevoech doen, hyer in nauwe straetkijns, daer in vervallen
huysen, alsoe dattet daer ene vuyle stanck is ende seer periculoes is voer ons
aldaer te wesen, alsoe wij des niet ghewoen en sijn als mijn wel bekent was ter
wijlen dat ic daer was. alle dinck is in Candien redeliken coops ende is een arm
volck. Nota Die huysen sijn daer al boven plat Ende boven op dese huysen aten wij
des middaechs ende des avonts ende onse wijn temperde wij mit znee, welke znee
wij aldaer coften ende wert aldaer daghelicks ter marckt ghebracht in sacken alsoe
dat ghebercht vol znees is ende al wasset dattet seer heet was, nochtans soe was
dat znee alsoe natuerliken alst bij ons is int coutste van die winter. het was alsoe
cout dat icks tusschen mijn tanden niet ghelijden en conde. Nota. Voorts wandelende
buyten die stadt van Candien, werden ons ghewesen enen hoghen berghe die welke
gheleghen is van die stadt van Candien twee milen op welken bergh Juppiter plach
te philozopheren ende
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
59
leit dese selfde Juppiter beneden den berch beghraven. Item Wij saghen aldaer
hoe vreemt dat die menschen aldaer wonen inder aerden, aldaer hebbende haer
huysen alsoe die knijnen haer hoelkijns tonsent hebben in die dunen Ende dit lant
van Candien is seer hooch van gheberrichten ende brenghet wonderlike veel wijnen
voort, alsoe ons gheseit werde alle jaren wel .c. ende .xxx. dusent boeten
malavezeyen Ende mede alsoe veel melcks van schapen wert daer ghemulcken
ende daer wert al kaes of ghemaeckt ende die is seer zoudt, also dat ic
voerghescreven hebbe dattet een vruchtbaer lant is. Nota. In dese stadt van Candien
wonen veel Joden ende draghen al gheluwe bonetten. Nota. Onder al soe saghen
wij dese stadt van Candien wel doer ende is oock voersyen van costelick gheschut.
boven al soe sach ic een costelick stuck ende was lanck .xxvij. voeten, ende (daer)
stont op, suverliken ende perfecteliken ghehouden ofte ghegoeten dese
naghescreven veersen Robora nulla valent nec menia fortia queque O felix gaude
munere Creta meo. Nota. Als nv den tijt van vijff ofte ses daghen verlopen waren
ende dat onse patroon sijn comanschap ghedaen hadde, soe sijn wij allegader te
scheep ghevaren den .xiij. dach in Julio tegens den avont. wij hadden ghehoopt
voorts te zeilen des anderen daghes na Scypers te weten den .xiiij. dach in Julio
mer overmits die starcke buyende wint en conste wij ons ancker niet ghelichten.
Mer des anderen daghes te weten den .xv. dach soe wasset schoen weer ende
lichten onse Ancker ende zeilde voorts na Scypers Nota. Ghi sult weten dattet van
Janthis sijn .iiij. hondert milen tot Candien Ende desen dach wertet seer wayende
ende stormende alsoe datter veel van onse pellegrums sieck worden. Item Den .xvj.
dach van Julio tsmergens in die dagheraet zeilden wij voerbij dat lant van rodes
Ende omtrent voer den noene ghenaeckten wij
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
60
die gholven sancte helene, aldaer dese heilighe Coninginne bij haren tijden op die
gront des zeets gheworpen heeft een van die naghelen ons heren, waer doer dit
water Soe wreet niet en is om doer te varen alst plach Want dit water een wter maten
wreet water plach te sijn. Item vanden .xvij. dach en weet ic niet veel van te scriven,
dan dat om onse schip ontalliken veel vischen, seer groot, quamen ende sij hadden
een wonderlick ghevaert van springhen wt dat water ende wederomme schietende
nae die gront als een pijl wt een boghe, twellick al te vreemt was om syen Enyghe
seyden dattet beteykende groot onweder, die sommighe seiden dat sij ons vruntschap
waren bewijsende. wat hyer of is beveel ic godt want op dit pas en creghen wij gheen
quaet weder, godt danck. Item Den .xviij. dach van Julio soe saghen wij dat ghebercht
van Cypers ende vueren mit ene starcke winde voerbij die eerste haven genoomt
baffa ende quamen teghens den Avont in een ander haven genoomt lymyson ende
sijn .vij. hondert milen van Candien ende aldaer worpen wij onse ancker wt Ende
des anderen daghes, den .xix. dach, vueren wij ant lant om ons wat te ververschen
Ende naedemael onse patroon hem voersyen hadde van spijs ende versch water,
soe vueren wij wederom teghens den avont tscheep. Nota. Lymyson plach hyer
voertijts een schone stadt te wesen mer is nu al ghedestrueert hyer voortijts vanden
Coninck van enghelant, in een wrake van dyen, als dat sijn suster aldaer ghevioleert
wert als sij was reysende ten heilighen grave, alsoe dat wt desen dat ghehele lant
seer ghedestrueert is alsmen merkeliken bekennen ende syen mach. Nota Ons
werde gheseit dat dit lant een sonderlanck vruchtbaer lant is, mer alsoe ic op dit
pas hyer niet en tofe ende niet veel daer van ghesyen en kan Soe laet ic dat hyer
bij blijven, tot dat ick er weder omme coome, soe sellen wij langhe
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
61
hyer stil legghen, ja langher dant onse believen sal om die patroon sijn schip te
laden ende sijn comanschappe te doen Ende dan soe sal ick er meer van schriven
Mer een dinck moet ic niet laten te scriven en is dit. Item Ic sach aldaer dat choorn
dorschen ofte wt treden van die mulen ende ezels die daer over lyepen rondtsomme
ghelike een osmolen Ende een man op een slekijn sittende, ende lyepen alsoe dat
choorn wt, twellick mijn alte vreemt om syen was, want ic diergheliken noyt meer
ghesyen en hadde Ende gheschyeden int veldt ende sach dat choorne alte
nyuwelicke wannen Ende sij hadden hoor tentkijns oppet velt gheslagen, ghemaeckt
seer vreemt van linde laken, daer sij in mochten rusten ende schulen voer die hette.
Item Den .xx. dach van Julio ghinghen wij tzeil ende vueren mit gueden winde nae
Jaffa ende des middaechs over mael sittende Soe werden ons vollick syende twee
grote schepen ende ons patroon mit sijn vollick waren beducht voer schepen van
oorloghe ofte zeerovers Want wt die haven daer wij desen selfden dach wt gevaren
waren, was een gheleyde ghenomen toe behorende den turck ende en was mer
.iiij. daghen gheleden ende was wel dusent ducaten waert off meer dat sij daer toe
namen, twellick ghedaen hadden die verdreven wt roedes hem hyetende heren ofte
ridderen van rodes. aldus soe waren wij seer beanxt ende bevreest voerden turck
alsoe dat wij alle ghereschappe maeckten om ons te verweren ende ons selveren
stellende in gueder ordonantien Want wij alle tesamen ons liever hadden doot te
vechten dan ghevanghen te gheven, want sij die kerstenen vercopen gheliken men
die beesten vercoopt Mer god danck sij en sijn ons niet an gecomen. Item Eer ic
voerts ghae mit mijn materie soe sult ghij weten als dat een minrebroeder Thomas
schotus genoomt ghesonden was te lymyson van den guardiaen van iherusalem
mit sekere
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
62
bryefen, waer doer hij ons te kennen ghaff dat wij ons voersyen souden van wijn
ende spijse broot etc, om aldaer van te leven int heilighe lant, want die
minrebroederen ons op desen tijd gheen bijstandicheit doen en muchten Want
overmits dit jaer verdreven waren gheweest, alsoe dat sij dit jaer oeck gheen wijnen
gheteelt en hadden. twellick voer ons een quaet beghinsel was ende was voor ons
hert om horen, wantet noyt ghesyen en was of die pellegrums en plaghen van die
minrebroederen ghenooch wijns ende ghenooch broots te crighen na ouder
ghewoenten. Item Om nv voerts te scriven. vanden .xxj. dach in Julio en weet ic
niet veel van Mer den .xxij. dach in Julio twellick was sinte maria magdalenen dach
ende was oeck saterdach Soe werden wij des tsmerghens syende dat heilige lant
het wellick wij langhe begheert hadden Ende doen wij dat warachtelijken bekenden
Soe beghonsten wij alle te samen, vallende op onsen knyeden, te singhen nae
ouder ghewoendten die loffelike heerlike princelike wel luydende sanck TE DEUM
LAUDAMUS TE DOMINUM CONFITEMUR TE ETERNUM PATREM OMNIS TERRA VENERATUR TIBI
OMNES ANGELI TIBI CELI ET UNIVERSE POTESTATES en soe voort dan. Ende quamen
mits desen alsoe voorts ghezeilt in die haven van Jaffa ende worpen aldaer onsen
ancker wt omtrent middaech Ende van stonden an soe vuer onse trosman mit onse
principael pylooth an lant, twellick een out grieck was ende die bekentste pylooth
der zede daermen in alle dat lant van wiste te spreken want hij alle sijn leven in dat
lant voer zeerover ghevaren hadde Ende als sij ant lant quamen hoerden sij
alsodanighe tijdinghe als dat die arabianen mit groten hopen seer starck op die
bene waren, also dat sij1) bij daech niet en dursten avontueren
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
63
te rijden na iherusalem mer quamen sonder vertreck te scheep Ende als wij
peregrijnen dit verstonden Soe waren wil seer beducht als dat wij oppet heilige lant
niet en soude moghen comen Ende midts dese fantesijden, soe quam an onse schip
een boot mit turcken mit hoer brenghende enyghe comantschappen als ghom ende
dier gheliken twellick sij ons patroon veylden ende daer en tusschen soe ghinghen
die ander turcken in onse schip boven ende beneden ende besaghen alle dat
regiement des schips doer, waer wij oeck gheen grote ghenoecht in en hadden,
alsoe dat wij den toecomenden nacht daer na waeckten ofte ons yet gheboert muchte
hebben twellick niet en gheschiede, godt danck Ende daer na dat die turken wech
waren, teghens den avont, soe vuer ons trosman mit onse pyloothe, ghehabituweert
als turcken ende reden voorts inder nacht na iherusalem om aldaer mits hulpe
vanden guardiaen, te solliciteren aen den oversten van iherusalem om gheley te
vercrighen Ende binnen middele van desen tijden Soe quamen die turken alle daghe
an onse schip twee mael ende brachten ons vitaelgie in maniere van die lande,
eyeren hoenderen mellick meloenen ende scytronen etc. mits oock druven ende
ander vruchten. Nota. Du selste weten dat wij legghen mittet schip voer Jaffa ghelijck
ofte wij laghen een quartyer mijls voer scheveninck van t stranghe in hollant, ofte
daer omtrent. Nota. Een half mijl op die rechterkant van Japha ofte daer omtrent,
twellick men vaert na alexandrien, leyt enen groten steen ofte een cleyn roetgien
int water niet ver vanden lande ende is die plaetse alsmen ons seide daer onsen
heer ihesus ghebenedijt stondt ende ryep sinte pieter ende sinte andries daer sij
laghen en vischten ende seide: coomt tot mijn, ic sal u maken vischers der menschen
daer dat evangelium suverliken van spreeckt.
Item Daer wert ons oeck een cleyn cappellekijn ghe-
1) n.l. de trosman en de loods.
Arent Willemsz, Bedevaart naar Jerusalem in 1525
64
wesen ende is die plaetse daer onsen heer beval Jonas die propheet dat hij soude
ghaen preken die van nyneven, het wellick hij niet en dede mer wilde vlijden in
tharsen. Item Als wij nu gheleghen hadden omtrent .v. ofte .vj. daghen, seer
verlanghende nae ons gheley Soe is te Jaffa ghecomen onse trosman mit die
procuratoer der minrebroederen tot iherusalem, mit meer andere mameluyken,
twellick ons vercondicht wert mit eenre vane ons vertoenende wt den thoorne van
Japha. Dit teyken der vane heeft onse patroon terstont verstaen ende ghesonden
die barcke te lande om te vernemen ofte wij vrij gheley hadden alsoe hij ghewaent
hadde, welke maer soe guet niet en was, want als sij tschepe quamen Soe seyden
sij hoe ende in wat maniere Die van arabien seer starck op die been waren, overmits
dat op dat pas gheen heer van iherusalem en was Alsoe dat wt desen die guardiaen
mit die van iherusalem ons gheen gheley en dursten doen. Mer onse patroon heeft
raet ghehouden mit die mameluyken ende mit die procuratoer ende mit onsen
trosman, co(n)cluderende als dat hij seinden soude an den heer van Gazara die
opdat pas stadt houder was van iherusalem ende van alle dat lant, Hem schenckende
enyghe juvelen mits daer mede begherende ende biddende dat hij ons wilde gheley
ghunnen ende doen gheleyen. Item Den .xxviij. dach van Julio soe is onse trosman
wt desen raet mitten procuratoor van iherusalem ende mit sommighe van die
mameluyken tot Gazara ghereden an die stadthouder, begherende als voer. Item
Dese tijt vyel ons seer langhe ende dit hanghen ende verlanghen en was gheen
eynde. Altijts vlijteliken begherende gratie van god dat wij die heilighe plaetsen
muchten versoken, mer als wij dit regiement wel doer saghen soe wasset beter te
duchten neen dan ja, ende dat principaelicken overmits dit langhen merren, wantmen
ghemeenliken seit: het is oock certeyn alsoe het sijn qua cansghen die langhe merren.
Item Onder al bij wijlen in deser manieren hopende
ende despererende, den .xxix. dach na die middaech soe sijn ghecomen van Cypers
.xiij. pellegrums mit een cleyn scheepkijn ende die bootzghesellen van die scheepkijn
quamen mit eenre barke an onse schip mer onse capiteyn ofte patroon en wildese
in onse schip niet hebben, mer wat die reden was en wiste ic niet, niet
teghensstaende al wasset dat onse bootsghesellen gheweest hadden in hoer schip
Ende dit cleyn scheepkijn lach soe nae gheanckert ant lant bij dat wij laghen, alsoe
datter ons seer of verwonderde Ende des merghens soe werden wij ghewaer als
dat sij al oppet lant waren, waerdoer onder ons een grote murmeratie oprees ende
seiden teghens die patroon als dat wij mede ant lant wilden of sijn dinghen en
duchten niet. Onder al als wij peregrijnen dit rumoer aldus hadden teghens die
patroon Soe sijn enyghe turcken onse leytsluyden voer heen ghecomen, ons
alleghader verblijdende als dat alle onse gheley des merghens mit onsen trosman
bij ons wesen soude ende hyer mede waren wij te vreden ghestelt. Item Als wij nv
aldus gheleghen hadden elf daghen voer dat heilige lant Ende was nv gheworden
sinte pieter advinculaes dach den eersten dach van augusto waren wij wederom
heel desolaet, menende en sorrighende dat wij oppet heilighe lant niet comen en
souden. aldus besorricht wesende Soe is onse trosman gecomen inder nacht ende
heeft ons vertroest als dat wij binnen twee ofte drie daghen oppet heilige lant ghaen
souden Ende vuer mits desen woorden weder om dese selfde nacht an lant ende
voorts na rama, wantmen daer noch eerst kyesen soude een heer van dat lant, die
ons mede gheleyen soude Ende in dit vertrecken ende langhe merren en hadden
wij gheen ghenoecht in, mer sorrigheden altijts voer quaet gheluck, want dan hadden
wij dustanighe tidinghe alsoe dat die pellegrums seer murme9reerden, die een dus dander soe. die een
wedden bij settende .xl. ducaten, die som .l. ducaten dat wij niet op ghaen en souden,
die ander wedden contrarie dat wij dat heilighe lant betreden souden. Aldus
twijfelachtich wesende Soe is onsen trosman weder omme gecomen te schepe den
.v. dach in augusto des snachs ende was den .xv. dach dat wij daer gheleghen
hadden Ende bracht ons tijdinghe, als dat wij ons reet maken souden want wij
serteyn van desen daghe ofte daechs navollighende ten lanckste, oppet heilige lant
ghaen souden Ende vuer onsen trosman weder om na rama, om te halen den heer
die ons gheleyden soude, twellick alsoe gheschiet is. Nota. Den .xvj. dach van
augusto twellick was den .xvj. dach dat wij voor Jaffa gheleghen hadden, ende was
sonnendach, soe vueren wij te lande des merghens ende als wij an lant quamen
Soe worden ons alder namen elcks bij sonder inghescreven ende (wij) gheleyet in
een kelder ende daer staeter drie an malkanderen daermen die pellegrums in jaecht,
den ghinsten is den grootsten, die middelste daer an ende den herruwerste is die
cleinste ende aldaer laghen wij den helen dach ende inder nacht musten wij op onse
ezelen voorts rijden ende hoe ende in wat manieren sult ghi horen.
Route:
Om onderstaande links te kunnen volgen dient Google Earth geïnstalleerd te zijn. Dit programma kan kosteloos gedownload worden door op deze link te klikken.
1. Delft --> Rotterdam [Rotterdam] (Google Earth 14,5 km.)
2. Rotterdam --> Dordrecht [Dordrecht] (Google Earth 24 km.)
3. Dordrecht --> Ouden bussche [Oudenbosch] (Google Earth 34,2 km.)
4. Ouden bussche --> Roosendaal [Roosendaal] (Google Earth 13,6 km.)
5. Roosendaal --> Berghen [Bergen op Zoom] (Google Earth 17,1 km.)
6. Berghen --> Antwerpen [Antwerpen] (Google Earth 40,4 km.)
7. Antwerpen -> Lier/Lyer [Lier] (Google Earth 18,6 km.)
8. Lier/Lyer -> Berloe [Berlaar] (Google Earth 6,4 km.)
9. Berloe -> Diest [Diest] (Google Earth 38,4 km.)
10. Diest -> Hasselt [Hasselt] (Google Earth 26,3 km.)
11. Hasselt --> Maestricht [Maastricht] (Google Earth 28,2 km.)
12. Maestricht --> Ghulpenberch [Gulpen] (Google Earth 18,1 km.)
13. Ghulpenberch --> Aken [Aachen] (Google Earth 16,7 km.)
14. Aken [-->] Dueren [Düren] (Google Earth 34,6 km.)
15. Dueren [-->] Colen/Koelen [Keulen/Köln] (Google Earth 56,8 km.)
16. Colen/Koelen --> Bon [Bonn] 4 mijlen (Google Earth 29,5 km.)
17. Bon --> Rilum [?] 1 mijl (Google Earth 29,5 km.)
18. Rilum --> Andernaken [Andernach] 5 mijl (Google Earth 29,5 km.)
19. Andernaken --> Covelens [Koblenz] 3 mijl (Google Earth 20 km.)
20. Covelens --> Bubbert [? 3 mijl (Google Earth ? km.)
21. Bubbert --> Rensche [Rhens] (Google Earth ? km.)
22. Rensche --> Binghe [Bingen] (Google Earth ? km.)
23. Binghe --> Mens [Mainz] (Google Earth ? km.)
24. Mens --> Openen [Oppenheim] (Google Earth ? km.)
25. Openen --> Worms [Worms] (Google Earth ? km.)
26. Worms --> Spiers [Speyer] (Google Earth ? km.)
27. Spiers --> Bruyzel [Bruchsal] (Google Earth ? km.)
28. Bruyzel --> Bretten [Bretten] (Google Earth ? km.)
29. Bretten --> Vaynge [Vaihingen an der Enz] (Google Earth ? km.)
30. Vaynge --> Muelborn [Maulbronn] (Google Earth ? km.)
31. Muelborn --> Canstat [Bad Cannstatt] (Google Earth ? km.)
32. Canstat --> Esselinghe [Esslingen am Neckar] (Google Earth ? km.)
33. Esselinghe --> Gheppinghe [Göppingen] (Google Earth ? km.)
34. Gheppinghe --> Gheiselinghe [Geislingen an der Steige] (Google Earth ? km.)
35. Gheiselinghe --> Olms [Ulm] (Google Earth ? km.)
36. Olms --> Memminghen [Memmingen] (Google Earth ? km.)
37. Memminghen --> Kempen [Kempten] (Google Earth ? km.)
38. Kempen --> Nestelbanck [Nessenwängle] (Google Earth ? km.)
39. Nestelbanck --> Filft [Vils] (Google Earth ? km.)
40. Filft --> Rythen [Reutte] (Google Earth ? km.)
41. Rythen --> Atterwainghe [Heiterwang] (Google Earth ? km.)
42. Atterwainghe --> Etterbanck [?Aterwang?] (Google Earth ? km.)
43. Etterbanck --> Leermis [Lermoos] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Lermoos.kmz
44. Leermis --> Berch Vernaert [Fernpass] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Fernpass.kmz
45. Berch Vernaert --> Nazareth [Nassereith] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Nassereith.kmz
46. Nazareth --> Thurns [Tarrenz] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Tarrenz.kmz
47. Thurns --> Yems [Imst] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Imst.kmz
48. Yems --> Landick [Landeck] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Landeck.kmz
49. Landick --> Pruus [Prutz] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Prutz.kmz
50. Pruus --> Ryel [Ried im Oberinntal] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Ried im Oberinntal.kmz
51. Ryel --> Phons [Pfunds] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Pfunds.kmz
52. Phons --> Sinte Nycolaes Berch [?] (Google Earth ? km.)
53. Sinte Nycolaes Berch --> Schluyderns [Sluderno] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Sluderno.kmz
54. Schluyderns --> Flanders [Schlanders] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Schlanders.kmz
55. Flanders --> Sevenkercken [?] (Google Earth ? km.)
56. Sevenkercken --> Velthurns [?Feldthurns?] (Google Earth ? km.) http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/Google%20Earth/Velturno.kmz
57. Velthurns --> Meranen [Meran] (Google Earth ? km.)
58. Meranen --> Ontheroy [?] (Google Earth ? km.)
59. Ontheroy --> Yp(p)en [Appiano sulla Strada del Vino] (Google Earth ? km.)
59. Yp(p)en --> Calders [Caldaro] (Google Earth ? km.)
60. Calders --> Termijn [Termeno sulla Strada del Vino] (Google Earth ? km.)
61. Termijn --> Margarete [Magrè sulla Strada Del Vino] (Google Earth ? km.)
62. Margarete --> Sinte Michiels derpe [San Michele all'Adige] (Google Earth ? km.)
63. Sinte Michiels derpe --> Trenten [Trento] (Google Earth ? km.)
64. Trenten --> Zynetzaengie [Civezzano] 3 mijlen (Google Earth 8,5 km.)
65. Zynetzaengie --> Leytzinghe [] 7 mijlen
66. --> Lego [Levico Terme]
67. Lego --> Elsburch [Borgo Valsugana ?] (Google Earth 14,4 km.)
68. Elsburch --> Spitaleto [Ospedaletto] (Google Earth 11,6 km.)
69. Spitaleto -->Agringo [Grigno] 1 mijl (Google Earth 8,2 km.)
70.Agringo --> Leschalo [?]
71.Leschalo --> Woestania [Valstagna?]
72. Woestania --> Bassant [Bassano del Grappa] (Google Earth 13,7 km.)
73. Bassant --> Goego [Castello di Godego] (Google Earth 16,5 km.)
74.Goego --> Castelfranco [Castelfranco Veneto] (Google Earth 5,4 km.)
75.Castelfranco --> Meysters [Mestre] (Google Earth ? km.)
76.Meysters --> Veneetgiën [Venetië] (Google Earth ? km.)
Op de reis van Venetië naar Jeruzalem worden de volgende dorpen, steden, eilanden en landen genoemd, gezien, gepasserd of aangedaan:
77. Histria[Istrië] - regio rond Trieste
78. Parens [Parenzo/Porec] - stad
79. Rufigina [Rovinj] - stad
80. Slavenien [Slavonië] - land/regio
81.Polo in Polen [Pula] - stad
79. Montaengie Mele Zelo [Melisello/Brusnik] - eiland
80. Montaengie Mele Zelo --> Parens
Hyer omtrent wert die scerdyen ghevanghen ende is wel groot ende dat eylant daermense vanckt hyet Camisia Ende vueren in deser manieren voerbij menich lantschappe ende eylanden Ende berghen die ic niet al uut ghescriven en kan. Nota. An die zuytsijde lyeten wij legghen den berch van Anboriën. E
Slaffolonia
Janthis
Annotatie dr. Willem Kuiper, Leerstoelgroep Historische Nederlandse Letterkunde UvA.
Voor het eerst gepubliceerd in juni 2008. Laatste update 16 augustus 2008.
Deskundig commentaar?: willem.kuiper@uva.nl