Chương 4: Ứng dụng và thiết bị
Khi tôi còn là một cậu bé, chương trình truyền hình The Ed Sullivan Show phát hình vào đúng 8 giờ mỗi ngày chủ nhật. Hầu hết những người Mỹ có máy thu hình đều cố gắng có mặt ở nhà vào giờ có thể xem bởi vì chỉ có vào giờ đó mới có thể xem được các chương trình của the Beatles, Elvis Presley, the Temptations, hay chương trình xiếc của một người quay tròn mười cái đĩa đồng thời một lúc trên mũi của mười con chó. Nhưng nếu bạn đang trên đường trở về nhà từ nhà ông bà nội hay từ một nơi cắm trại nào đó thì thật là tệ hại. Không có mặt ở nhà vào lúc 8 giờ tối ngày chủ nhật cũng có nghĩa là bạn sẽ lỡ mất dịp được xem buổi đàm thoại phát vào sáng thứ hai về chương trình đã phát vào tối hôm trước.
Máy thu hình thông thường chỉ cho phép chúng ta xem những gì chúng ta muốn xem chứ không phải lúc nào chúng ta muốn xem. Thuật ngữ chỉ loại phát hình này được gọi là "sự đồng bộ". Người xem phải đồng bộ hóa thời gian của mình theo chương trình mà đài phát. Đó là cách tôi đã xem chương trình The Ed Sullivan Show cách nay ba mươi năm, và đó cũng là cách mà chúng ta sẽ xem chương trình truyền hình tối nay.
Trong những năm đầu của thập niên 80, đầu máy video ra đời tạo cho chúng ta điều kiện linh hoạt hơn. Nếu bạn thích một chương trình nào đó, bạn có thể vặn giờ cho máy thu trước để bạn có thể xem lại lúc nào tuỳ thích. Bạn có thể lập riêng một chương trình mình muốn và hàng triệu người đã làm như vậy. Các cuộc nói chuyện trên điện thoại cũng phải đồng bộ, bởi của hai bên đều phải có mặt cùng lúc tại hai đầu dây. Khi bạn thu một chương trình truyền hình hay bạn cài cho máy ghi âm ghi lại các cuộc điện thoại gọi tới tức bạn đang chuyển việc liên lạc đồng bộ sang một hình thức khác tiện lợi hơn: đó là liên lạc "không đồng bộ".
Bản chất của con người là tìm cách chuyển đổi các cuộc liên lạc đồng bộ thành các liên lạc không đồng bộ. Trước khi chữ viết ra đời, cách đây khoảng 5.000 năm, hình thức thông tin liên lạc duy nhất lúc bấy giờ là lời nói và thính giả phải đến tận nơi mới có thể nghe được. Từ khi chữ viết ra đời, người ta có thể lưu trữ thông tin lại để đọc khi nào thuận tiện. Tôi viết những dòng này tại nhà tôi vào đầu năm 1995, nhưng tôi không biết khi nào bạn sẽ đọc nó và bạn đọc nó ở đâu.
Một trong những lợi ích mà xa lộ thông tin ban tặng là chúng ta có thể khống chế nhiều hơn đối với các chương trình. Một khi bạn đã làm thông tin liên lạc trở lên không đồng bộ thì bạn cũng có thể tăng khả năng của mình. Người xem hiếm khi thu lại các chương trình của đài truyền hình phát mà họ thường thích thuê phim về xem hơn. Trong các cửa hàng cho thuê băng video, chúng ta có hàng ngàn lựa chọn khác nhau với giá chỉ vài đô la, nhờ vậy người ta có thể xem các chương trình của Elvis, the Beatles hay Greta Garbo vào bất cứ lúc nào họ muốn.
Truyền hình ra đời cách đây khoảng không dưới 60 năm nhưng nó đã ảnh hưởng rất lớn tới đời sống hầu như của mọi người. Nhưng truyền hình, trong chừng mực nào đó, chỉ là loại thay thế máy thu thanh, một loại hình trong hai mươi năm đã đưa phương tiện giải trí bằng điện tử vào tận mọi gia đình. Nhưng rồi đây sẽ không có phương tiện truyền thanh nào có thể sánh được với những gì xa lộ thông tin sẽ mang lại cho chúng ta nay mai.
Xa lộ sẽ tạo ra những khả năng nghe có vẻ như chuyện thần thoại. Nhưng không, đó chính là kĩ thuật sẽ làm cho cuộc sống của chúng ta dễ dàng và tốt đẹp hơn. Vì khách hàng vốn đã hiểu rõ giá trị của phim ảnh và sẵn sàng trả tiền để được xem nó thì việc được xem phim theo sở thích sẽ là một ứng dụng quan trọng trên xa lộ thông tin. Tuy nhiên, đó không phải là công cụ đầu tiên. Chúng ta đã biết rằng máy điện toán cá nhân sẽ được nối mạng với nhau, và chất lượng hình ảnh của phim chiếu trên các hệ thống cũ không tốt lắm. Tuy nhiên, các hệ thống đó sẽ có khả năng tạo ra nhiều ứng dụng khác như trò chơi điện tử, thư điện tử, hay khả năng ngồi nhà thanh toán với ngân hàng.
Khi hình ảnh video có chất lượng cao được truyền đi thì các loại đầu máy video trung gian như hiện nay không còn nữa; bạn chỉ việc chọn từ trong một danh mục dài các loại chương trình bạn thích. Hiện nay, hệ thống chiếu phim video theo yêu cầu đã được lắp tại một số khách sạn loại sang, thay thế hoặc bổ sung cho các chương trình chiếu phim trên truyền hình. Hiện nay các khách sạn, sân bay, thậm chí trên các chuyến bay sẽ là nơi để người ta thí điểm các loại dịch vụ mới của xa lộ thông tin để sau này sẽ đi vào tận từng gia đình.
Các chương trình giải trí trên truyền hình sẽ được tiếp tục phát sóng theo chương trình đồng bộ như hiện nay. Còn các chương trình xem theo yêu cầu, cũng như hàng ngàn các chương trình phim khác, sẽ sẵn sàng trên xa lộ để bạn có thể xem vào lúc nào tuỳ thích. Bạn có thể xem một chương trình bạn yêu thích vào bất cứ lúc nào và vào bất kỳ ngày nào thuận tiện cho bạn. Yêu cầu của bạn về một chương trình cụ thể nào đó sẽ được ghi nhận và các bit, thông qua mạng lưới, sẽ chuyển chương trình tới bạn. Xa lộ thông tin sẽ tạo cho bạn có cảm giác rằng tất cả các thiết bị trung gian giữa bạn và chương trình bạn yêu thích không còn nữa. Bạn chỉ cần nêu ra những gì bạn muốn, và lập tức bạn được phục vụ ngay.
Các chương trình chiếu phim, chương trình truyền hình và mọi loại thông tin dạng số sẽ được lưu trữ lại trên server "máy phục vụ", tức một dạng máy điện toán với các đĩa với dung lượng bộ nhớ lớn. Các máy phục vụ này sẽ cung cấp thông tin cho bất cứ lúc nào trên mạng lưới. Nếu bạn muốn xem một phim đặc biệt nào đó, muốn kiểm tra vấn đề gì, muốn tìm lại các thư điện tử bạn đã gửi đi, yêu cầu của bạn sẽ được chuyển sang máy phục vụ lưu trữ thông tin đó.
Các dữ liệu dạng số theo yêu cầu đó sẽ được lấy ra từ một máy phục vụ và chuyển tới máy thu hình, máy điện toán cá nhân, hoặc điện thoại của bạn, tức những công cụ thông tin của bạn. Những thiết bị dạng số này cũng sẽ hoàn thành nhiệm vụ của chúng như các thiết bị dạng tương tự đã làm trước đây. Không giống các thiết bị sử lý từ chuyên dùng đã đưa bộ vi xử lý đầu tiên vào các văn phòng làm việc, các thiết bị thông tin này sẽ là những thiết bị đa dụng, là những máy điện toán có thể lập trình và được nối với xa lộ thông tin.
Thậm chí đối với một chương trình truyền hình trực tiếp, bạn cũng có thể dùng bộ điều khiển từ xa bằng hồng ngoại để khởi động, ngừng, hoặc quay trở lại bất cứ phần trước nào của chương trình vào bất cứ lúc nào bạn muốn. Trường hợp bạn đang xem chương trình này nhưng có ai gõ cửa, bạn cũng có thể cho chương trình ngưng lại trong bao lâu tùy thích. Tóm lại, có thể điều khiển được chương trình. Tất nhiên, trừ trường hợp ngoại lệ là bạn không thể cho quay nhanh để xem những phần sắp tới của chương trình truyền hình trực tiếp vì nó đang diễn ra.
Việc phân phát các chương trình truyền hình và phim, về phương tiện kĩ thuật là việc khá đơn giản. Hầu hết người xem đã biết về kĩ thuật xem phim theo yêu cầu và hẳn sẽ hoan nghênh tính chất tự do nó mang lại. Nó có khả năng tiềm tàng mà trong thuật ngữ điện toán gọi là "ứng dụng phụ" của xa lộ. Ứng dụng phụ có nghĩa là việc ứng dụng một kĩ thuật sao cho hấp dẫn khách hàng tới mức nó khích động tiềm lực thị trường sôi động lên và khuyến khích việc phát minh sáng tạo trở thành yếu tố không thể thiếu được, thậm chí điều đó chưa họ được nhà phát minh nghĩ tới. Skin-So-Soft là một loại nước hoa đang bán bình thường trên thị trường, bỗng có ai đó phát hiện ra rằng nước hoa đó còn có đặc tính là trừ được côn trùng. Hiện nay, loại nước hoa này vẫn còn được bán theo chức năng ban đầu của nó là làm mềm da, nhưng doanh số của nó tăng cao hơn nhiều lại nhờ ở ứng dụng phụ.
Cái tên thì mới như ý nghĩ về nó thì không mới. Thomas Edison là một thương gia vĩ đại đồng thời ông cũng là một nhà sáng tạo lừng dự án ngân hàng. Khi ông thành lập công ty Edison General Elictric vào năm 1878, ông hiểu rằng muốn bán được điện ông phải chứng minh cho người mua hiểu về giá trị của nó - tức bán cái ý nghĩ đã nghĩ ra rằng chỉ bằng một động tác bật công-tắc, ánh sáng sẽ tràn khắp ngôi nhà dù là giữa ban ngày hay ban đêm. Edison đã khêu gợi ý tưởng tượng của công chúng với lời hứa rằng giá của đèn điện rồi sẽ rẻ tới mức chỉ có những nhà giàu mới có thể mua đèn cầy. Ông đã tiên đoán một cách hết sức đúng là nhân dân sẽ vui lòng trả tiền để đưa điện vào gia đình để họ có thể tận hưởng ứng dụng vĩ đại của kĩ thuật điện.
Điện đã có chỗ đứng trong hầu hết các gia đình như là nguồn cung cấp ánh sáng, nhưng ngoài ra còn có một số các ứng dụng khác được bổ sung một cách vô cùng nhanh chóng. Công ty Hoover đã phát minh ra máy hút bụi. Rồi nồi cơm điện trở nên phổ biến, và theo sau nó là lò sưởi bằng điện, lò nướng bánh mì, tủ lạnh, máy giặt, bàn ủi, máy sấy tóc, và vô số các ứng dụng thay thế sức người khác, và điện đã trở thành nhu cầu thiết yếu. Các ứng dụng phụ giúp đưa các tiến bộ kĩ thuật từ chỗ tò mò tìm hiểu thành ra những thứ cơ bản để làm ra tiền.
Trong chương ba, tôi đã đề cập tới việc bộ xử lý từ (văn bản) đã đưa bộ vi xử lý đi vào khắp các văn phòng làm việc trong thập niên 70. Đầu tiên, nó do các máy chuyên dùng cung cấp, chẳng hạn như máy của Wang chỉ chuyên sử dụng để xử lý văn bản. Thi trường của bộ xử lý văn bản phát triển hết sức nhanh chóng cho đến khi có tất cả khoảng 50 nhà sản xuất, với tổng doanh số bán ra khoảng một tỷ Mỹ kim mỗi năm.
Chỉ trong vòng vài năm, máy điện toán cá nhân xuất hiện, khả năng chạy được nhiều ứng dụng khác nhau là một điều mới. Người sử dụng máy điện toán có thể thoát WordStar (một trong những ứng dụng xử lý văn bản phổ biến trong những năm đó) để khởi động một ứng dụng khác, chẳng hạn như chương trình bảng biểu VisiCalc, hoặc dBASE để quản lý cơ sở dữ liệu. Nói chung, WordStar, VisiCalc và dBASE khá hấp dẫn và đã khiến người ta mua nhiều máy điện toán cá nhân hơn. Đó chính là những ứng dụng phụ.
Ứng dụng phụ đầu tiên của chiếc máy IBM PC đầu tiên là Lotus1-2-3, một loại chương trình chuyên tính bảng biểu phù hợp với sức mạnh của máy đó. Ứng dụng phụ của máy Apple Macintosh là Aldus PageMaker một ứng dụng trình bày tài liệu để in (chế bản điện tử), là Microsoft Word để xử lý văn bản, và Microsoft Excel để lập bảng biểu. Trước đó, hơn một phần ba máy Macintosh dùng trong kinh doanh và nhiều máy dùng trong gia đình được mua để dùng vào việc mà nay có nhiều tên gọi như là thiết bị in ấn để bàn, in ấn với sự trợ giúp của máy tính, chế bản điện tử v.v…
Xa lộ hình thành nhờ ở sự hợp lưu tiến bộ kĩ thuật của cả hai lĩnh vực thông tin liên lạc và máy điện toán. Không một sự tiến bộ đơn lẻ nào có thể sản sinh ra các ứng dụng phụ cần thiết trừ phi cùng hợp tác với nhau. Xa lộ sẽ trở thành một phương tiện không thể thiếu được bởi nó sẽ tạo ra sự kết hợp giữa thông tin, các dịch vụ giáo dục, giải trí, mua bán, và sự liên lạc giữa con người với nhau. Chúng ta chưa thể chắc chắn một cách chính xác khi nào sẽ có đầy đủ tất cả các thành phần cần thiết. Những thiết bị thông tin dễ dàng sử dụng sẽ là những thành phần mang tính quyết định. Ngay trong những năm sắp tới sẽ có sự gia tăng rất nhanh các thiết bị số dưới nhiều dạng khác nhau với những tốc độ truyền đạt thông tin khác nhau. Tôi sẽ tiếp tục bàn sâu vào vấn đề này sau.
Bây giờ, chúng ta chỉ cần biết rằng những ứng dụng giống như máy điện toán cá nhân sẽ giúp mỗi một chúng ta duy trì sự liên lạc với nhau cũng như với các nguồn thông tin. Trong đó bao giồm cả các thiết bị dạng số thay thế các thiết bị dạng tương tự, kể cả máy thu hình và điện thoại đang vây quanh chúng ta. Chúng ta cũng đã tin rằng những thứ nào còn tồn tại được sẽ trở thành thứ không thể thiếu được. Mặc dù chúng ta chưa biết những dạng nào sẽ trở lên phổ biến, nhưng chúng sẽ là những máy điện toán đa dụng, có thể lập trình được và được nối với xa lộ.
Nhiều gia đình hiện đã có hai loại hạ tầng cơ sở của thông tin liên lạc chuyên dùng là đường dây điện thoại và cáp truyền hình. Khi các hệ thống chuyên dùng này được kết hợp lại thành một hệ thống thông tin dạng số duy nhất, đó là lúc xa lộ thông tin xuất hiện.
Máy thu hình của bạn rồi đây nhìn không giống như một máy điện toán và không có bàn phím, nhưng những phần điện tử bổ sung lắp bên trong hoặc được gắn vào sẽ làm cơ cấu của máy thu hình mang đặc tính của máy điện toán cá nhân. Máy thụ hình của bạn sẽ được nối vào xa lộ thông qua một hộp điều khiển tương tự như những hộp được các công ty cáp truyền hình gắn kèm theo máy của bạn hiện nay. Nhưng các hộp điều khiển này sẽ bao gồm các chức năng của một máy điện toán đa dụng cực mạnh. hộp điều khiển này có thể được lắp vào bên trong hoặc đặt ở phía sau, hay để ngay bên trên máy thu hình, hoặc cũng có thể đặt ở tầng hầm hay tại một nơi ở bên ngoài căn nhà của bạn. Cả máy điện toán cá nhân và chiếc hộp điều khiển của máy thu hình sẽ được nối vào xa lộ thông tin để thực hiện các cuộc "đối thoại" thông qua các thiết bị chuyển mạch hay các máy phục vụ của mạng lưới, truy tìm thông tin để chuyển tới người thuê bao theo yêu cầu của họ.
Mặc dù hộp điều khiển có đặc tính rất giống như máy điện toán cá nhân, nhưng cách sử dụng hai loại này lại hoàn toàn khác nhau, đó là khoảng cách. Hiện nay, hơn một phần ba số hộ gia đình người Mỹ đã có máy điện toán cá nhân (không kể các máy trò chơi điện tử). Gần như mọi gia đình sau này sẽ có ít ra là một máy được nối trực tiếp vào xa lộ thông tin.
Đây là những thiết bị bạn dùng khi cần tính toán, hay đánh máy một thư từ nào đó. Nó đặt một màn hình có chất lượng cao cách mặt bạn khoảng chừng nửa thước sao cho mắt bạn dễ dàng đọc được nội dung hay hình ảnh nhờ trên đó. Màn hình lớn của máy thu hình của bạn đặt tại nơi nào đó trong căn phòng, không có sự hiện diện của bàn phím, dù không tạo ra không khí riêng tư, nhưng nó sẽ là phương tiện lý tưởng khi có nhiều người cần xem cùng một lúc.
Các hộp điều khiển và giao diện của máy điện toán được thiết kế sao cho một máy thu hình kiểu cũ nhất và hầu hết các loại máy điện toán cá nhân đều có thể tiếp cận được với xa lộ thông tin. Sau này sẽ có những máy thu hình và máy điện toán cá nhân mới với hình ảnh có chất lượng tốt hơn. Những hình ảnh trên máy thu hình hiện nay còn rất kém so với hình ảnh trên các tạp chí hay trên các màn hình của các rạp chiếu phim. Trong khi hiện nay tín hiệu trên máy thu hình của Mỹ có tới 486 dòng thông tin hình ảnh nhưng hầu hết đều rất khó phân biệt được, và các đầu máy video kiểu gia đình chỉ có khoảng 280 dòng phân giải. Kết quả là người xem gặp khó khăn trong việc đọc danh sánh các diễn viên, đạo diễn của phim trên màn hình. Máy thu hình của chúng ta có tỷ lệ cỡ ảnh (tức tương quan giữa chiều rộng và chiều cao của hình ảnh) là 4 x 3, có nghĩa là chiều rộng rộng hơn một phần ba so với chiều cao của hình ảnh. Hình ảnh phim chuyện thường có tỷ lệ cỡ ảnh là 2x1, tức chiều rộng gấp đôi chiều cao.
Những máy thu hình có độ phân tích cao (HDTV-Hight Defintion Television) có thể có tới hơn 1.000 dòng phân giải, với tỷ lệ cỡ ảnh là 16 x 9 và màu sắc đẹp, đang được thử nghiệm, và hình ảnh của nó thật tuyệt vời. Mặc dù hiện nay giá các loại máy thu hình này còn rất đắt, nhưng rồi nó cũng sẽ trở nên phổ biến hơn bởi vì xa lộ sẽ làm cho đầu máy video có thể tiếp nhận được hình ảnh có độ phân giải cao và các tỷ lệ cỡ ảnh khác nhau. Ý nghĩa về độ phân giải có thể điều chỉnh được cũng khá quen thuộc với người sử dụng máy điện toán cá nhân, họ có thể chọn độ phân giải điển hình hiện nay là 480 (còn gọi là VGA) hoặc cao hơn từ 600, 768, 1024, 1200 dòng phân giải ngang tùy thuộc vào loại màn hình họ có.
Cả hai loại màn hình của máy thu hình và máy điện toán cá nhân sẽ được tiếp tục cải tiến cho nhỏ hơn và có chất lượng hơn. Hầu hết có hình dạng số, có thể treo trên tường, có chiều dày khoảng 1 inch. Loại này sẽ thay thế loại bảng đen và bảng trắng hiện đang dùng. Bảng này sẽ thể hiện hình ảnh, phim hoặc văn bản, hay những hình ảnh có chi tiết li ti khác. Người ta có thể vẽ hoặc viết trên bảng đó. Máy điện toán nối với bảng này sẽ nhận dạng chữ viết và chuyển chúng thành loại chữ có thể đọc được. Những thiết bị này trước hết sẽ được trang bị cho các cuộc hội nghị và sau đó là các cơ quan và thậm chí cả cho các gia đình.
Điện thoại hiện đang dùng sẽ được nối chung mạng với máy điện toán cá nhân và máy thu hình. Nhiều kiểu điện thoại tương lai hình phẳng, và một máy chụp hình tý hon. Hoặc ngược lại, chúng có hình dạng giống như kiểu chúng ta đang sử dụng hiện nay. Nhà bếp rồi cũng có điện thoại treo tường, bạn có thể nhìn thấy người đang nói chuyện với bạn hoặc bất cứ hình ảnh nào người đó muốn chuyển đến bạn xem. Về phương diện kĩ thuật thì loại điện thoại treo trên máy giặt sẽ có đặc tính gần giống như chiếc hộp điều khiển trong phòng khách và chiếc máy điện toán trong phòng làm việc của bạn, nhưng về hình dáng thì nó vẫn là hình dáng của chiếc máy điện thoại. Bên trong chiếc về bọc ngoài, tất cả các loại thiết bị thông tin sẽ có cấu trúc gần giống như một máy điện toán cá nhân. Hình dáng bên ngoài của chúng chẳng nói lên được điều gì so với vô vàn chức năng khác nhau mà chúng có thể thực hiện được.
Trong một xã hội luôn chuyển động, người ta thấy cần phải làm việc một cách có hiệu quả ngay cả những lúc đang trên đường đi. Hai thế kỉ trước đây, khách lữ hành thường mang theo một "bàn gỗ hay còn gọi là lap desk". Nó có mặt bàn được gắn vào một hộp nhờ màu gụ và có ngăn kéo để đựng bút mực. Khi gấp lại rất gọn nhẹ, và khi mở ra, nó là chiếc bàn viết. Ngày nay,loại bàn viết đó đã được thay thế bằng chiếc máy điện toán xách tay, còn được gọi phổ biến theo tiếng Anh là laptop. Nhiều người, trong đó có cả tôi, thường làm việc ở cả hai nơi: văn phòng và ở nhà, chọn loại laptop này (hay một loại hơi nhỏ hơn, gọi là notebook) để dùng như một máy điện toán chính của họ. Những chiếc máy điện toán nhờ này rồi đây cũng sẽ được nối vào mạng lưới của công ty. Những chiếc notebook đó sẽ tiếp tục được cải tiến sao cho ngày càng mỏng hơn. Notebook là những máy điện toán sách tay nhỏ nhất và phổ biến nhất hiện nay, nhưng chẳng bao lâu nữa sẽ xuất hiện loại máy điện toán bỏ túi với màn hình cỡ bằng tấm ảnh.
<Chương trước
Mục lục
Chương tiếp>