دغلجیا نوواکمني

ډاکټر لطیف یاد

په هندوستان کې دغلجیا نوواکمني۱۲۹۰- ۱۳۲۰زیږدیز :

-----------------------------------------------------------

مخکې تردې چې په هندوستان کې دغلجيو واکمنانو پر پاچاهانو وغږیږو نو ښه به داوي چې لو مړی غلجیان وپیژنو.

غلجي=غلزي=خلجی= غرزي:

---------------------------------------

غلجي په افغا نستان کې تر درانيو ورسته دپښتنو دويم ستر ټو لنيز ګرو پ دی چې دپښتني شجرو اوروايتونو له مخې دبي بي متو او لاده ګڼل کيږي چې دبيټ نيکه لوروه٠ دغلجي دقبيلې نوم د خلجي ، غلزي او غرزي په بڼو سره هم راغلي دی.

دغلجيانو په اړوند تاريخ پو هان او ختيځ پيژندونکي بېلا بيلې نظریې لري . ځينې دوی ترکان او غزان بولي چې دغز نو يانو او سلجو قيانو دواکمنيو په وخت کې ا فغا نستان ته راغلي او دغزني او زابلستان په سيمو کې مېشت شوي دي، ځينو بيا دوی د مغولي چنګيزخان دزوم خالج خان دنا مه له کبله دوی خلجيان ګڼلي دي او ځينو هم دوی دهفتا ليانوبقايا او پا تي شوني بللي دي ٠

دافغا نستان نامتومؤرخ ارواښاد علا مه عبد الحی حبيبي د پښتو اد بيا توپه تاريخ کې د غلجيو پښتنو په اړوند داسي کښلي دي :

"خلجي، غلجي يا غلزي په اصل کې غرزي دي چې په دري ژبه کې يې کو هزاد بولي يعنې دغرو خلک چې دا کلمه په غرچ، غر چه ،غلچه او نورو ډېرو تا ريخي کلما تو کې شته او کله (غ) په ( خ) هم او ښتی دی او غلجی ، خلجی شوی دي او غلجي له لر غو نو زما نو دغزني په غرو او رغو کې اوسي او دزاولستان يا اوسني زابل پخواني خلک دي٠

بار تولد وايي :

"د غرج، غرچ يا غرش کلمه يوه پخوانۍ آر يا يي کلمه ده چې دمر غاب په ټا پو کې دآريا ئيانو استو ګنځي ته ويل کيږي ٠"

بل ختیز پوه تو ماشچیک عقېده لري چې: د ګریاد غر کلمه لر غونې با کتري کلمه ده او غر چه دغزني دآريايي او سېدونکو نوم دی له دې کبله خلج، غرج او غر چ دغره زوی يا غرزی دی ٠غر اوس هم په پښتو کې يوه ژوندۍ کلمه ده٠ داوستا په" هوم يشت" کې غر دګيري په بڼه راغلی دی چې په خرده اوستا کې هم ليدل کيږي او په سنسکرېت کې هم ګير او ګيري دغره په مانا دی٠ ان عربانو پخواني ګر شاه ته د( ملک الجبال) لقب ورکړی و چې په عربي کې جرشاه دی ٠ په پښتو کې غر څه ،غر څنی دغرني په مانادی چې دغر چه، غلچه او غلجي نوم هم له هغه ځايه راوتلی دی .

عربي جغرافيا ليکونکو هم دې ټکي ته اشاره کړې ده چې غر دجبل په مانا دغر شستان او غر جستان په تاريخي نو مو نو کې دخيل و٠ ياقوت دالبشاري په حواله وايي: چې غرج په اصل کې دغره په مانادی او خراساني مؤ رخينو چې داکلمې له خپلو هېوادوالو نه اوريدلي دي هم دغر جستان نوم په اصلي بڼه غر ستان ليکلي دی چې غر ستان د غره د اوسيدونکو اود دوی داستو ګنې دځای نوم دی٠

زموږ دهېواد مشهور مؤرخ منهاج السراج جوزجاني دعربي مؤر خينو پر خلاف دغر جستان او غرشستان پر ځای غر ستان ليکلی دی او دطبقات نا صري په زړو نسخو کې هم څو واره غر ستان ليدل کيږي..

په هر حال غلجی يا غلزی يو پخوانی او لر غونی نوم دی چې مانا يې دغره زوی دی او دپښتنودنسب په دودیزو شجرو کې غلجيانو نېکه غلجی با با و چې درې زامن يې درلودل چې توران، تولر او بولر نو مېدل چې دزامنو نو مونه يې هم زړو او لر غو نو آريايي نو مو نو ته ورته والی لري٠ دتور کلمه په اوستا کې هم شته او دانوم تر او سه هم په پښتو ژبه کې په بېلا بېلو بڼو( تور، تورانی، تورک ،توری او توره کي) شته٠ همداراز بولر يا بلور يوزوړ تاريخي نوم دی چې دګېلګته نيولی دنورستان تر سېمو خلکو باندې اطلا قېده او دبارتولد په وينا تر اوسه پورې هم دهغه ځای ځينې تور پوښه قبايل ځانونه بلور بولي او داکلمه تر اتلسمې پېړۍ پورې په چيني کتا بو نو کې ليدله کېدله٠

دافغا نستان په تاريخ کې دغلجيو قبيله ځکه دزيات اهميت نه بر خمنه ده چې دوی داتلسمې زیږدیزې پيړۍ په پيل کې دميرويس خان هوتکي١٧٠٩-١٧١٥زیږدیز تر مشر تابه لاندې وشول کولای چې په کندهار کې دصفويانوبيګلر بيګي ګرګين له مينځه يوسي اود يو خپلواک ملي دولت بنسټ کيږدي٠ همداراز دهمدې کورنۍ يو بل واکمن شاه محمود هوتکي په ١٧٢٢ زیږدیز کال کې ايرانی شاه حسين صفوي دواکمنۍ نه را وپرزاوه او پخپله داصفهان پر تخت کښيناست٠

غلجيانوپه هند کې هم واکمني چلولې ده چې بنسټ يې دسلطان جلال الدين غلجي له خوا په ١٢٩٠ زیږدیز کال کې ايښودل شوی واورپسي ددغې کورنۍ نورو واکمنانو لکه: سلطان علا ؤالدين غلجي،سلطان قطب الدين مبارکشاه غلجي،محمود غلجي او غياث الدين غلجي په خپل وار سره پر هندو ستان واکمني کړې ده..

دپښتو ژبې مشهور شاعر او دتوري اوقلم خاوند ستر خوشال خټک په خپل کليات کې په هند کې دغلجيانو دواکمنۍ بنسټ ايښودونکی سلطان جلا ل الدين١٢٩٠-١٢٩٦ زیږدیز په زغرده او صراحت سره غلجی بللی دی لکه چې وايي ::

بيا سلطان جلا ل الدين پر سرير کښيناست

چې په اصل کې غلجی دولايت و

دغلجيو دقبيلې وېش ::

لکه چې دمخه وويل شول دغلجيو دټو لنيز ګروپ لوی نيکه غلجی بابا و٠ دغلجيو ټو لنيز ګروپ په لو مړي سر کې په دوو سترو ښا خو نو ويشل شوي دي چې لو مړی يې توران او دويم ابر اهيم دی٠ ددې لپاره چې توران دغلجي مشر زوی و نو ځکه دغه ښاخ لو مړی درجه ګڼل کيږي٠ دتوران ښاخ په دوو څانګو ويشل شوی دی چې لو مړی يې هو تک او دويم يې تو خی دی چې دغه دوه عمده ښا خونه بيا پر نورو ېرو څانګو باندې ويشل شوي دي٠

دغلجي دويم زوی ابراهيم دوه زامن درلودل چې دهغه دشپږولمسيانو نه شپږ لوی ښا خونه رامينځ ته شوي دي يعنې: سليمانخېل،علي خېل، اکا خېل،سهاک، اندړ او تره کي٠

دغلجيو دټو لنيز ګروپ مهمې قبيلې په لا ندې ډول دي :

---------------------------------------------------------------

هوتک، توخي، اندړ، سليمانخېل،احمدزي،ابراهيم خېل ،تره کي،اټوال،ادين خېل،اکاخېل،الياس خېل،خروټي، امرخېل،اوريا خېل، حسين خېل، هود خېل،بابکر خېل، جبارخېل، کړوخېل،معروف خېل، ستانکزي، ستاني زي،پياروخېل،تره خېل،دولت زي، دستو خېل،څلوزي، زاري خېل،ټغر،جلال زي،څينزي،خدرزي،درې کوټي،دفتاڼي(دوتاڼي)،دينارخېل،زير ماني،ساک،سلطان خېل، شملزي،توتا خېل، ادريمزي، علي خېل،عمر خېل، عيسی خېل،قلندر خېل،کورم خېل، ګاړي،ملا خېل، ملک زي،نا صر،يو سف خېل، رستم خېل٠ او نور...

دغلجيو دقبيلې داستو ګنې سيمې :

---------------------------------------------

په اوسني وخت کې غلجي قبايل په افغا نستان کې يوه پر اخه سيمه په ولکه کې لري چې ددوی داستو ګنې سيمې زابل ،غزني ،پکتيکا،ميدان وردګ،لوګر،کابل،پروان، دپکتيا او خوست ځينې ولسوالۍ، دکابل او ننګر هار تر مينځ وادۍ اولغمان او ننګر هار دي٠همداراز دافغانستان په شمالي ولا يتونو لکه پروان ،بغلان، کندز، بلخ، تخار، سمنګانو ،جوزجان، فارياب، سرپل، بلخ او هم دبادغيس او هرات په شااوخواکې هم غلجي پښتا نه استو ګنه لري٠

دافغانستان سر بېره ډېر شمېر غلجي په نورو هيواد ونو کې هم استو ګنه لري٠ دتاريخ حيات افغاني په قول: د اېران په کرمان، نرمان،شمير جنس،اصفهان،د ازبيکستان په بخارا، هندوستان او دروسيې په داغستان کې هم غلجي پښتانه استو ګنه لري، خو دوی خپل دود،دستور او ژبه له لاسه ورکړې دی .

پر افغا نستان دروسانو تر ير غل وروسته ډېر شمېر غلجي پښتانه پښتو نخوا، سهيلي پښتو نخوا او پا کستان ته ليږ ديدلي دي دي چې ډېر شمېر يې په پېښور او کوئيټه کې دافغاني کډوالوپه پنډ غالو او يا هم په شخصي او کرايي کورونوکې ژوند کوي٠ نورشمېر يې دپا کستان په نورو لو يو ښارونو په تېره بيا په کراچۍ کې په مزدوريو او خواريو او غر يبيو اخته دي٠

دهند دپښتنو غلجیانو دکورنۍ لومړنی

واکمن سلطان جلال ا لدین غلجی(۱۲۹۰-۱۲۹۶ زیږدیز ):

------------------------------------------------------------------

دهندوستان دمریانو دواکمنۍ دوروستني واکمن سلطان معزالدین کیقباد تر نسکوریدو وروسته پښتون واکمن سلطان جلا ل الدین فیروزشاه د ۱۲۹۰ زیږدیز کال دجولای دمیاشتې په دیارلسمه نیټه دامیرانو او درباریانو له خوا دهندوستان د پلازمینې ډهلې په کیلو ګړهي نو مې ځای کې دواکمنۍ پر ګدۍ کیناست او په دې توګه یې په هندوستان کې دغلجيو پښتنو دواکمنۍ بنسټ کیښود . دپښتو زبې مشهور شاعر خوشال بابا هم دډهلی دښار په قصیده کې دهند دواکمنانودنومونو دراوړلو په لړ کې د دسلطان جلا ل الدین غلجي په اړوند داسې وایې :

بیا سلطان جلال الدین پر سریر کښیناست

چې په اصل کې غلجی دولایت و

سلطان جلا ل ا لدین ن دافغانستان په زابل کې زیږیدلی واو دمریانو دوروستي سلطان معزالدین کیقباد په وخت کې دهغه دپوځونو لوی درستیز و.سلطان معزالدین کیقباد په دغه وخت کې فلج شوی و،خووروسته درباریانو دده درې کلن ماشوم زوی کیو مرث په پاچاهۍ وټاکه ، خو دسلطان جلال الدین پوځونوکیقباد خلعه کړ او دی ووژل شو او دده مړی دجمنا په سیند کې واچول شو.

تر دې وروسته چې سلطان جلال الدین خلجی دهندوستان واکمن شو نو تر ټولو دمخه يې خپل مشر زوی اختیارالدین ته دخان خانان ، منځومي زوی ته یې د هرکلي خان ( ارکلي خان) او خپل کشري زوی ته یې دقدر خان لقب ورکړ.سلطان جلا ل الدین غلجی خپل کشری ورور ته دپو ځی چارو وزارت ورکړ.

همداراز سلطان جلال الدین دمریانو ددورې ډیر امیران په خپل ځای او خپلو دندو پریښودل .دی نرم مزاجه واکمن او دښو کړووړو څښتن و چې ان دهغو کسانو سره به یې په نرمۍ چلند کاوه چې دده پر خلاف یې سازشونه کول.

دسلطان جلال الدین په وخت کې دمغولو او هم په مالوه کې دځینو هندي راجاګانو سره جګړې وشوې خو ده پر خپلو دښمنانو بریالیتوب تر لاسه کړ.

دسلطان جلال الدین وراره او زوم علاءالدین نومید. ده په بهلسه او دکن کې هم دعلاءالدین په مرسته دځینو شورشونو مخه ونیوله ، خو علاء الدین دځینو نورو امیرانو په سازش سلطان جلال الدین غلجی چې دده تره ( اکا ) و وواژه او پخپله دواکمنۍ پر ګدۍ کښیناست(۷) .

لنډه داچې سلطان جلا ل الدین غلجی د۶ کلونو لپاره دهندوستان پښتون واکمن پاتې شو او دده دواکمنۍ په وخت کې ډیرو پښتنو لوړ لوړ منصبونه او جاګیرونه درلودل.

---------------------------------------------------------------------------

ماخذو نه او سر چينې :

١- لطيف ياد،پښتني قبيلې،١٩٧ مخ، دپېښور چاپ٠

٢- علامه پو هاند عبد الحی حبيبي، دپښتو اد بياتو تاريخ لومړی او دويم ټوک،٤٠٥ مخ، دپېښور چاپ٠

٣-قدرت الله حداد،غرزی، غلجي او خلجي دتاريخپو هانو له نظره،دکابل مجله،٣ ګڼه،٤١ مخ،١٣٣٨ کال٠

٤-د خو شال خان خټک کليات،٦٦٩ مخ، دکندهار چاپ٠

٥- تاريخ حيات افغاني،٢٩١ مخ، دپيښور چاپ

۶-هندوستان پر اسلامي حکومت ،دمفتي شوکت علي فهمی اثر ، دهند چاپ