It is determined that the perceptions of watery planets hold a significant relationship with human diseases and remedial medication. Āyurvedic Jyotiṣa analyses unique facets of medicinal baths and their curative effects under physical treatment to integrate mental and spiritual therapy. Very often, medical science moderately dwindles to ascertain the incidence of futuristic diseases arising out of karmic effects and their repercussions. On this pretext, it necessitates a detailed exploration of the main period of the Sun, Saturn, Mars, Rahu and Ketu and the sub-period of Saturn and Rahu becomes the most meandering one. As part of the propitiation of planets and star-lords, medical baths become significant under hydro-therapy. Jyotish-Samhita(s) postulate conspicuous references to check the preponderance of possibilities of physical syndromes calling integrated researches in this field. Concurrently, this multidisciplinary paper investigates the experiential effects and verisimilitude of medicinal baths and explores their expounded therapeutic utilities to ward off the planetary afflictions covered in Astrology.

Keywords - Āyurvedic Jyotiṣa, Jyotiṣasaṃhitā(s), Planets, Diseases, Medicinal baths.

Snānavidhi is an important activity in contemporary life, without which one cannot purify one’s body. In Śaivāgamas, it is one of the saṃskāras by which the Ācārya and Yajamāna purify themselves. It is a must for us to purify our bodies before performing any rites. Snāna is an instrument to that. The Hindu tradition explains two types of śucis (purifications) called anta (internal) and bāhya (external). The anta is mainly through mantras, and the bāhya is through the snāna. Although other texts explain it as a common act, Śaivāgamas take it as a ritual. Amarakośa (2.6.121) describes the synonyms of snāna as majjana and abhiṣeka. The word majjana can be used for common people, and the word abhiṣeka is used for God.

Keywords - Snāna, Śaivāgama, Rites and Saṃskāra

The description of the battle between Indra and Vṛtra is well known in literatures from the Vedas to the Purāṇas. In the Ṛgvedic Sūktas, Vṛtrāsura is described as the element that prevents creation. In the Nirukta Vedāṅga, Ācārya Yāska describes Vṛtrāsura as the cloud who pervades the sky and blocks the rain. The collision of Indra and Vṛtra is the collision of clouds and thunderbolts which eliminates the element that blocks water and produces rain. According to modern science, rain is produced by the collision of the water element with the light element through the air. This paper attempts to prove the scientific analysis of the battle of Indra and Vṛtra on the basis of the Rgvedic mantra evidences.

इन्द्रवृत्रयोः संग्रामस्य वर्णनं वैदिकसाहित्यादारभ्य पुराणसाहित्यं यावत् प्रसिद्धमस्ति। ऋग्वेदीयसूक्तेषु वृत्रं सृष्ट्यवरोधकं तत्त्वमिति वर्णनं प्राप्यते। निरुक्तवेदाङ्गे यास्काचार्येण वृत्रो मेघ इति वर्णयति। इन्द्रवृत्रसंघर्षो मेघवज्रसंघातः येन जलावरोधकस्य तत्त्वस्य निराकरणं भूत्वा वृष्टिः संजायते। आधुनिकविज्ञानदृष्ट्या जलतत्त्वस्य तेजस्तत्त्वस्य वायुद्वारा संघर्षेण वृष्टिर्भवति। ऋग्वेदीयतथ्याधारेण इन्द्रवृत्रसंग्रामस्य वैज्ञानिकविश्लेषणाय शोधपत्रेऽस्मिन् प्रयासः कृतोऽस्ति।

कुञ्चिकाशब्दाः – इन्द्रः, वृत्रः, वज्रं, मेघः, अहिः, त्वष्टा, युद्धम्।

Candragupta, well known as Cāṇakya, who was an esteemed scholar in Economics has written Kauṭilīya Arthaśāstra in 4th century BC to uplift Candragūpta Maurya’s rule. It has been mentioned even in the Viṣṇupurāṇa. This text was lost with the flow of time. In 1909 Dr. R. Shamashastri with his scholarly effort discovered the manuscript and edited as “Mysore version” with a single manuscript. Again, he edited with more copies. Later on Mahamahopadhyaya T.Ganapati Shastri re-edited the text as “Trivandrum version” and published it. The reason behind the re-editing of the text and the logic with republishing has been narrated here in this article.

इह तावद्विष्णुगुप्तश्चाणक्य इति च विख्यातोऽर्थशास्त्रप्रवीणः कौटिल्यो नाम ब्राह्मणः क्रिस्ताब्दारम्भात्पूर्वं वत्सराणां चतुर्थे शतके नन्दवंशमुन्मूल्य चन्द्रगुप्तमभिषिषेचेति विष्णुपुराणात् ज्ञायते। सर्वशास्त्राण्यनुक्रम्य प्रयोगमुपलभ्य च। कौटिल्येन नरेन्द्रार्थे शासनस्य विधिः कृतः॥ इति कौटिल्यस्य अर्थशास्त्ररचनायां विद्यमानकारणं च प्रत्यभिज्ञायते। सोऽयमर्थशास्त्रग्रन्थः कालचक्रमहिम्ना क्वचिन्निगूढरूपेण निहितः आर्.शामाशास्त्रिणां प्रयासेन ऐदं प्राथम्येन मैसूरु आवृत्तिनाम्ना १९०९ तमे संवत्सरे प्रकाशितः। ततः पुनः प्रकाशितः। उत्तरकाले महामहोपाध्यायेन टि. गणपतिशास्त्रिणा त्रिवेन्द्रम् आवृत्तिरूपेण पुनस्संशोध्य प्रकाशितम्। पुनस्संशोधनोद्देश्यं च स्पष्टीकृतम्। ग्रन्थसम्पादने तस्य पुनःप्रकाशने विद्यमानमौलिकता अत्र स्पष्टीभवति।

कुञ्चिकाशब्दाः - कौटीलीयार्थशास्त्रम्, पुनस्संस्करणम्, आर्.शामाशास्त्रि, टि.गणपतिशास्त्रि, मैसूरु आवृत्तिः, त्रिवेन्द्रम् आवृत्तिः।

The Vedāṅga Śikṣā is the study of the articulate sound of human speech. It focuses to help the learners in various ways for enable their sense of proper reading, pronunciation and understanding of the meaning of the Vedic texts. An individual should always keep in mind that he can reap the benefits of the mantra in the Vedas only through proper ceremonies and rituals. If an individual commit mistake during the recitation, it cannot be resulted as the proper meaning of mantras. A well-documented literatures reveal that Śikṣāśāstra describe about the rule of Varna, Svara, which we can say in Sanskrit the “ucāraṇa”. In addition, Śikṣāsaṅgraha which is edited by Prof. Harinarayana tiwari from Choukhamba Sanskrit series office has described about the thirty Śikṣāgranthas e.i, Pāṇinīya-śikṣā, Śaunakaśikṣā, Śaiśirīyaśikṣā, Yājñavalkyaśikṣā etc. The Māṇḍukīśikṣā is an another greatest one. This is named by the famous saint Māṇḍavya. From beginning, it is divided into sixteen khaṇḍas. There are 183 kārikā in this grantha. This Māṇḍukīśikṣā is not only related with Atharvaveda but also integrated with other three Vedas, which is described about the dvittva, svarabhakti, matra, dhvanivijñāna etc. In Nāradīyaśikṣā described about seven Svaras but in this Śikṣāgrantha only we can find the first and last Svara. Moreover, this grantha says about the colours of seven Svara, the rules of Svara. Hence it is very essential for every learner as well as scholar. Here we try to present some idea about Māṇḍukīśikṣā by this paper.

           स्वरवर्णाद्युच्चारणप्रकारो यत्र शिक्ष्यते उपदीश्यते सा शिक्षा।[1] अर्थात् यत्र अकारककारादिवर्णानां, उदात्तानुदात्तादिस्वराणां, ह्रस्व-दीर्घदिमात्राणां, स्थानप्रयत्नादिबलानां, माधुर्यादिगुणानां, गीत्यादिदोषाणां, वर्णागमलोपादिसन्तानाञ्च वर्णनं क्रियते तच्छिक्षाशास्त्रमिति कथ्यते। प्रमुखतया शिक्षाशास्त्रेषु वर्णस्वरादीनामुच्चारणविधिविषये वर्णनम् अस्ति। शिक्षासंग्रहे प्रायतः त्रिंशत्संख्याकानां शिक्षाग्रन्थानां वर्णनं विद्यते। समुपलब्धेषु शिक्षाग्रन्थेषु पाणिनीयशिक्षा, शौनकशिक्षा, शैशिरीयशिक्षा, याज्ञवल्क्यशिक्षा, माण्डव्यशिक्षा, माध्यन्दिनीशिक्षा, अवसाननिर्णय-शिक्षा, माण्डुकीशिक्षा, पाराशरीशिक्षा, गलदृक्शिक्षा, मल्लशर्मशिक्षा, स्वराङ्कुशशिक्षा इत्यादयः शिक्षाग्रन्थाः यद्यपि विद्यन्ते तथापि तेषु शिक्षा-ग्रन्थेषु माण्डुकीशिक्षा अन्यतमा भवति। एतस्य शिक्षाग्रन्थस्य कर्ता भवति ऋषिः मण्डूकः। माण्डूकीशिक्षायां षोडशखण्डेषु (१६) त्र्यशीत्यधि-कमेकशतं कारिकाः (१८३) सन्ति। अस्य शिक्षाग्रन्थस्य सम्बन्धः न केवलम् अथर्ववेदेन साकं वर्त्तते, अपि तु अन्यैः त्रिभिः वेदैः सह अपि एतस्य ग्रन्थस्य सम्बन्धः विद्यते। अत्र स्वराघातेन सह द्वित्वस्वरभक्तिमात्राध्वनिविज्ञानमादयः अनेकाः विषयाः वर्णिताः सन्ति। नारदीयशिक्षायां वर्णितेषु सप्तस्वरेषु ग्रन्थेऽस्मिन् प्रथम-अन्तिमौ स्वरौ वर्णितौ स्तः। अत्र सप्तस्वराणामुत्पत्तिविषये तथा च तेषां स्वराणां वर्णरङ्गादिविषये वर्ण्यते। एतदतिरिक्तं स्वराणाम् उच्चारणप्रसङ्गे हस्तसञ्चालनविधिविषये च ग्रन्थकारेण ज्ञापितम्। एतस्मात् हेतोः शिक्षाग्रन्थोऽयम् अतीव महत्वपूर्णा भवति। अधः तद्विषये विस्तृतया आलोच्यते।

कुञ्चिकाशब्दाः – माण्डुकीशिक्षा, ध्वनिविज्ञानम्, वर्णः, स्पर्शः, यमः, अन्तःस्थः, उष्मः, स्वराघातः, स्वरभक्तिः, रङ्गवर्णः, ह्रस्वः, दीर्घः, प्लुतः, उदात्तः, अनुदात्तः, स्वरितश्चेति।