Embedded Files
13th Issue of śāstramañjūṣā.pdfसम्पादकीयम्
कस्मिन्नपि कर्मणि प्रवृत्तौ ज्ञान-ज्ञेय-ज्ञातृत्वेन घटकत्रयमपेक्ष्यते। तानि ज्ञान-ज्ञेय-ज्ञातृरूपाणि च त्रीणि घटकानि कर्मसु प्रवृत्तेर्मूले भवन्ति। एतेषां ज्ञान-ज्ञेय-ज्ञातॄणां भिन्ना भिन्ना अवस्थाः सत्त्वरजस्तमोभिः गुणैः निरूपिता भवन्ति। ज्ञान-ज्ञेय-ज्ञातॄणामवस्थाभेदेन कर्मणामपि भिन्ना भिन्ना अवस्था भवन्ति।
एतच्च त्रिकरूपं श्रीमद्भगवद्गीतायामित्थमुपन्यस्तं-
ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना।
करणं कर्म कर्तेति त्रिविधः कर्मसंग्रहः।। (गी.18.18)
सात्त्विकज्ञानेनैव सात्त्विकं कर्म आचर्यते। भेदबुद्धिं परित्यज्य संसारकल्याणकामनया सर्वभूतेषु समदर्शनमेव सात्त्विकज्ञानमित्युक्तं श्रीमद्भगवद्गीतायां-
सर्वभूतेषु येनैकं भावमव्ययमीक्षते।
अविभक्तं विभक्तेषु तज्ज्ञानं विद्धि सात्त्विकम्।(गी.18.20)
एवम्भूतेन सात्त्विकेन ज्ञानेन सङ्गत्यागपूर्वकं फलाकांक्षारहितं यत्कर्म तत्सात्त्विककर्मोच्यते। तदुक्तं-
नियतं सङ्गरहितमरागद्वेषतः कृतम्।
अफलप्रेप्सुना कर्म यत्तत्सात्त्विकमुच्यते।। (गी.18.23)
सत्त्वज्ञानयुक्तः कश्चित् सात्त्विकः कर्ता एव सत्त्वं कर्म आचरति। मुक्तसङ्गो धैर्यवान् उत्साहवान् सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारचित्तः सात्त्विकः कर्ता इत्युच्यते। तच्चोक्तं श्रीमद्भगवद्गीतायां-
मुक्तसङ्गोऽनहंवादी धृत्युत्साहसमन्वितः।
सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः कर्ता सात्त्विक उच्यते।।(गी.18.26)
अनुसन्धानं हि सत्यस्य सत्त्वस्य च ज्ञानाय प्रेरयति । परं सत्यं सदैव रहस्यमयं तिष्ठति। तस्यैव सत्यस्य शिवस्य चाविष्करणमेव अनुसन्धानं शोधो वेत्युच्यते। यदुक्तं-
हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम्।
तत्त्वं पूषन्नपावृणु सत्यधर्माय दृष्टये।। (ईशावास्योपनिषद् /15)
ज्ञानं हि सत्यं शिवमनन्तञ्च। तदेव ब्रह्मेत्याहुः। संसारेऽस्मिन् नास्ति ज्ञानसमं पवित्रं किमपि वस्तु। तदुक्तं – “न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते” (गी.4.38)।
यदि ज्ञानमेव रागद्वेषादिभिः परिच्छिन्नं सद्रजस्तमोगुणारूढं भवति तदा मायेत्याख्यस्यासत्यस्यैव सन्धानं भवति, येन लोककल्याणं व्यवहीयते। अत एवानुसन्धात्रा सत्त्वगुणसम्पन्नेन भाव्यम्। अनुसन्धाता अहंकाररहितः सन् धैर्येणोत्साहेन च अभीष्टफलाकाङ्क्षारहितः सन् शोधकर्मणि प्रवर्तेत, तथाऽसौ साफल्ये वैफल्ये वा निर्विकारः स्यात्। शोधकर्ता कामपि प्राक्कल्पनामङ्गीकृत्य अनुसन्दधाति। अनुसन्धानं तादृशं कर्म यत्र महतो धैर्यस्यापेक्षा भवति। शोधस्य परिणामः कदाचित्प्राक्कल्पनायाः वैपरीत्यं फलमपि जनयेदिति अनुसन्धाता सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः स्यात्। यदि तत्र सिद्धिरपि अवाप्यते तदाऽसावनहम्वादी स्यादिति ज्ञान-ज्ञेय-ज्ञातृनिरूपितकर्मणः त्रिकसिद्धान्तमश्रित्यानुसन्धानं प्रवर्तेत। एवं कर्मणः सत्त्वान्वितत्रिकसिद्धान्ताश्रितानुसन्धानपरिनिष्ठितवाचा राष्ट्रे सम्पन्नता, स्थिरता, महत्ता च प्रतितिष्ठेत्। तदुक्तं श्रुतौ-
अ॒हं राष्ट्री॑ सं॒गम॑नी॒ वसू॑नां चिकि॒तुषी॑ प्रथ॒मा य॒ज्ञिया॑नाम् ।
तां मा॑ दे॒वा व्य॑दधुः पुरु॒त्रा भूरि॑स्थात्रां॒ भूर्या॑वे॒शय॑न्तीम् ॥(ऋग्वेदः, 10.125.3)
सुज्ञानकुमारमाहान्तिः
मुख्यसम्पादकः
प्राची प्रज्ञा
The śāstramañjūṣā, Peer Reviewed Research Papers on Indology 13th Issue of Volume VII December, 2021
AN INVESTIGATION OF RHYTHMS CHARACTERIZING SANSKRIT VṚTTA-ŚLOKA-S
G S SRINIVASA MURTHY
# 491, 7th cross, 4th main,
J P Nagar 3rd phase, Bangalore 560078, India
JAINA CONCEPT OF VERBAL TESTIMONY (ŚABDAPRAMĀṆA)
Divakar Mohanty
Associate professor
S.P. Pune University,
Pune, Maharashtra, India
KAIVALYA - A STATE OF HAPPINESS
Rohit A. Talwalkar
Associate professor
1/47, Om Sarvodaya Society,
M.C. Chhagala Road, Sahar
Mumbai – 400099, India
Mantras of Sūrya Bhagavān for healthy & Bright Life
Sistla Purushotham
#57, Pragathi, BTM Residency, Phase-1
YELANAHALLI, Begur Post
Bengaluru – 560068, India
NARRATIVES OF SMṚTI ON WOMEN’S INHERITANCE AND PROPERTY RIGHTS
Dr.Sushree Sasmita Pati
Assistant Professor, School of Sanskrit,
Gangadhar Meher University, Sambalpur, Odisha, India
REVISTING THE EXACT IDENTITY OF VEDIC ĀRYA-S II: WHO ARE THE DĀSAS AND DASYUS?
B. N. NarahariAchar
Professor Emeritus
University of Memphis, Memphis TN USA 38152
THE SOCIAL ASPECTS OF MORALS OF VIDURA NĪTI
Dr. Nilachal Mishra
Lecturer in Sanskrit
K. C. P. A. N jr. College, Bankoi, Khurda, Odisha, India
अद्वैतवेदान्ते पञ्चमहासंज्ञाविमर्शः
Deb Sujan Mukherjee
State Aided College Teacher
Department of Sanskrit,
Kaliyaganj College, West Bengal, India
DR. BISWARANJAN PANDA (W.B.E.S)
Assistant professor in Panini Vyakarana
The Sanskrit College & University,
(Erstwhile Sanskrit College ), Kolkata-73, India
trimuni03@gmail.com
मौसुमीरायः
गवेषिका
संस्कृतविभागः, रवीन्द्रभारतीविश्वविद्यालयः
कोलकाता, पश्चिमवङ्गः
कालिदासकृतरघुवंशमहाकाव्यस्य प्रथमद्वितीयसर्गयोः मत्वर्थविमर्शः
Santanu Nayek
Research Scholar
Ramakrishna Mission Vivekananda Educational and Research Institute,
Belur Math, Howrah, India
काव्यालङ्कारे भामहोपेक्षितानां कतिपयसिद्धान्तानां शब्दशास्त्रीयदृष्ट्याऽध्ययनम्
Mrityunjay Gorain (1)
Former Ph.D. Research Scholar
Department of Sanskrit, Pali & Prakrit,
Visva-Bharati, Santiniketan, India
Swapan Singh (2)
Ph.D Research Scholar
Department of Sanskrit, Sidho-Kanho-Birsha University,
Purulia, West Bengal, India
किरातार्जुनीयमहाकाव्ये शैक्षिकोपादानानि
Harekrushna Das
Research Scholar
SCSVMV, श्री चन्द्रशेखरेन्द्रसरस्वतीविश्वमहाविद्यालयः
Kanchipuram, Tamilnadu -631561, India
mrdasharekrushna@rediffmail.com
क्षीरतरङ्गिणी-माधवीयधातुवृत्तिग्रन्थयोः आलोकेन उभयपदिधातोर्धात्वर्थवैसादृश्यनिरूपणम्
Anindya Chaudhary
Assistant Professor
Dept.of Sanskrit, Gaud Vang Vishwavidyalay,
Malada, West Bengal, India.
Shrirama A. S.
Assistant Professor
Dept of Dharmashastra Mimamsa
Faculty of S.V.D.V, B.H.U., Varanasi,U.P., India
Vaskar Chatterjee
Research scholar, CSU, Bhopal Campus
Village & Post – Ichapur , District – Paschim Bardhaman ,
West Bengal, PIN - 713363, India
Muralisham. H
Assistant Professor
Sri Sathya Sai University for Human Excellence, Kamalapur Kalburgi Karnataka 585313, India
S. ABHIKHYA
3-10/2, SRI KRISHNA SADANAM, PERUR, TIRUPATI, India
नीलकण्ठदीक्षितप्रणीते आनन्दसागरस्तवे श्रीदेवीमीनाक्षीमहिमा
Dr.V.Sowmyanarayanan
Assistant Professor & Head
Department of Sanskrit, D.G.Vaishnav College, Arumbakkam, India
पाणिनि-चान्द्रव्याकरणयोः सूत्रस्वरूपविमर्शः
Avijit Ghosh
Research Scholars (Ph.D)
Department of Sanskrit, Pondicherry University
Puducherry, 605014, India
Prakash Tiwari
सहाचार्यः
Nepal Sanskrit University,
Valmeeki vidhyapeeth,
Vagmati Province, Kathmandu, Nepal
पाणिनीयव्याकरणे ‘नाऽज्झलौ’ इतिसूत्रस्य प्रासङ्गिकता एकमध्ययनम्
Uttam Majhi
Ph.D. Research Scholar
Department of Sanskrit, Pali & Prakrit,
Visva-Bharati, Santiniketan, India
पाणिनीयव्याकरणे वर्णे वर्णैकदेशानामग्रहणविषये एका समीक्षा
Pallabi Malik
Ph.D. Research Scholar
Department of Sanskrit,
Sidho-Kanho-Birsha University,
Purulia, West Bengal, India
N.SHASHIDHAR
ASST.PROF IN SANSKRIT
VIGNANA JYOTHI INSTITUTE OF ARTS & SCIENCES
WEST MARREDPALLY, SECUNDERABAD.
TELANAGANA, INDIA
मनुस्मृतेः प्रथमेऽध्याये चातुर्वर्ण्यव्यवस्था
Chittaranjan Raj
Research Scholar
SCSVMV University,
श्रीचन्द्रशेखरेन्द्रसरस्वतीविश्वमहाविद्यालयः,
Kanchipuram, Tamilnadu, India
Jaya Krishna Sharma
Asst. Professor
School of Vedic Knowledge Systems
Chinmaya Vishwavidyapeeth
Chinmaya Eswar Gurukul
Adi Sankara Nilayam, Adi Shankar Marg,
Veliyanad, Ernakulam (Kochi) – 682313 Kerala, India
श्रीमद्भगवद्गीतायामात्मतत्त्वम्
Sangita Sen
Ph. D. Scholar in Sanskrit
Central Sanskrit University, Puri Campus, Puri, Orissa, india
Shashikant Dwivedi
Associate Professor
Department of Vedic-Darshan
Banaras Hindu University
Varanasi 221005, U.P., India
हरिहरकृततार्किकव्याख्यानदृष्ट्या प्रत्यक्षलक्षणं भेदाश्च
Ashis Kumar Jena
TGT Sanskrit
Kendriya Vidyalaya ASC Centre,
South Bangalore
Karnataka – 560048
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
"प्राची प्रज्ञा" इत्यन्तर्जालपत्रिका "Creative Commons Attribution 4.0 International License." इति अभिज्ञापत्रस्य अन्तर्गततया उपलब्धा अस्ति ।
"प्राची प्रज्ञा" इत्यन्तर्जालपत्रिका "Creative Commons Attribution 4.0 International License." इति अभिज्ञापत्रस्य अन्तर्गततया उपलब्धा अस्ति ।
Editor in Chief
Prof. Sugyan Kumar Mahanty
email - prachiprajnaenb@gmail.com
Central Sanskrit University, 56-57, Institutional Area, Janakpuri, New Delhi-110058.
Published by
Prof. Sugyan Kumar Mahanty
email - prachiprajnaenb@gmail.com
Central Sanskrit University, 56-57, Institutional Area, Janakpuri, New Delhi-110058.
Page updated
Google Sites
Report abuse