Frans De Troyer

De erfenis van Frans De Troyer

In 1977 overleed EH Frans De Troyer, één van de grondleggers van de internationale thematische filatelie zoals we die vandaag de dag kennen. Naast Dr. Frans Hemerijckx is hij de enige Ninovieter die op een postzegel werd afgebeeld. Postzegelkring Ninove herdacht de veertigste verjaardag van het overlijden van zijn stadsgenoot met een lezing op vrijdag 19 mei 2017.

De thematische filatelie heeft eigenlijk haar wortels in het motiefverzamelen enerzijds en de maximafilie anderzijds. Het motiefverzamelen maakt al opgang in de tweede helft van de negentiende eeuw, de maximafilie ontstaat rond de voorlaatste eeuwwisseling. Het prille begin van de thematische filatelie, gegroeid uit de combinatie van beide, situeert zich in Duitsland in de jaren dertig, met als voortrekkers de Franciscaner paters Clemens Anheuser uit Bardel (Nedersaksen) en Gabriel Schmidt uit Neviges (Rijnland). Het moderne thematisch verzamelen komt pas goed tot ontwikkeling na de tweede wereldoorlog, o.m. met de oprichting in 1950 van de FIPCO, la Fédération internationale de Philatélie constructive. De Elzasser dominee en professor Lucien Braun wordt algemeen beschouwd als de eerste belangrijke vertegenwoordiger, maar in de jaren zestig stijgt onze Frans De Troyer naar hetzelfde hoge niveau.

Frans De Troyer wordt geboren in Ninove op 7 juni 1914, enkele weken voor de eerste wereldoorlog uitbreekt. Hij volgt de Grieks-Latijnse humaniora aan het Sint-Catharinacollege te Geraardsbergen, waar hij afstudeert op zestienjarige leeftijd. Aan het Bisschoppelijk Seminarie te Gent voltooit hij zijn opleiding en hij wordt er op 16 april 1939 tot priester gewijd. Hij wil graag missionaris worden bij de Witte Paters van Afrika, maar gezondheidsproblemen weerhouden er hem van. Vier dagen na zijn wijding, op 20 april 1939, stelt het katholiek onderwijs hem aan als leraar aan het Sint-Hendrikscollege te Deinze.

Onder de Duitse bezetting tijdens de tweede wereldoorlog maakt Frans De Troyer deel uit van het Onafhankelijkheidsfront – niet meteen evident voor een priester. Het OF, de belangrijkste koepel van Belgische verzetsgroeperingen, is namelijk opgericht door de KPB, de Kommunistische Partij van België. Bovendien beschermt hij bij de bevrijding in Deinze een gezin waarvan de vader wordt gearresteerd op verdenking van collaboratie. Om het gezin te beschermen tegen de agressie van sommige (echte of vermeende) weerstanders, slaapt hij daar met een revolver naast zijn bed.

In 1946 is EH De Troyer in het Sint-Hendrikscollege te Deinze de titularis van de hoogste klas, de 4^de Latijnse. De hogere middelbare graad wordt dan nog niet ingericht aan dat college. Op 20 augustus 1947 volgt zijn aanstelling tot onderpastoor bij de Sint-Machariusparochie te Gent, in de buurt van de Portus Ganda en de Dampoort. Naar verluidt geraakt hij daar geïnteresseerd in de filatelie.

Op 31 december 1956 wordt hij onderpastoor van de OLV-Geboortekerk van Bellem en kort nadien godsdienstleraar aan de Rijksmiddelbare School te Aalter. Frans is dan al gevorderd tot een gepassioneerd postzegelverzamelaar. Hij streeft naar vernieuwing in het onderwijs en gebruikt de filatelie om zijn lessen te kruiden.

In 1958 wordt Frans De Troyer lid van de Sint-Gabriëlsgilde, de Belgische afdeling van de internationale vereniging voor christelijke filatelie. Deze oudste thematische kring is meteen zijn eerste leerschool. Hij legt een religieuze postzegelverzameling aan gewijd aan de figuur van Maria. Hij zou zijn inspiratie hebben gehaald bij eerwaarde moeder Agnes Torrekens, priorin van het Hunnegemklooster van de Benedictinessen in Geraardsbergen, die ook een verzameling had met als thema Madonna, Moeder en Kind.

Ter gelegenheid van het Eucharistisch Congres te München in 1959 stelt hij zijn Madonnaverzameling voor het eerst tentoon. Zijn hoge verwachting krijgt een flinke deuk wanneer de jury hem onvoldoende punten toekent om in de prijzen te vallen. Naast elke postzegel heeft hij een foto met een vergroot beeld geplaatst. Eduard Rüttiman uit Bazel legt hem uit hoe een verzameling moet worden opgebouwd en uitgewerkt, namelijk door er een gedachte en leidraad in te verwerken die de postzegels ordent en met elkaar verbindt. Frans herwerkt zijn verzameling en geeft ze de titel "Maria, koningin der wereld". Hij neemt deel aan de internationale competitieve tentoonstellingen Temex 1961 in Buenos Aires, Melusina 1963 in Luxemburg en Istanbul 1963. Telkens behaalt hij een gouden medaille. Nadien wordt die verzameling nog meermaals buiten wedstrijd in het erehof tentoongesteld, o.m. in Parijs, Wenen, Amsterdam en Venetië. Ook in Vlaanderen worden vaak tentoonstellingen met zijn Madonnaverzameling ingericht, vaak met uitgifte van geïllustreerde omslagen met een herinneringsstempel. Enkele voorbeelden: OLV van Bellem bij het Volk in Gent (1962), Zoete Nood Gods in de Volkskring in Lede (1965), OLV van Orval in Gent (1966), OLV van Zeven Weeën in Peer (1967), OLV-Geboorte bij het Davidsfonds in Bellem (1972).

Op 21 januari 1963 wordt hij tot pastoor benoemd in Sint-Blasius-Boekel, een dorpje in de Zwalmstreek. Naar aanleiding van zijn gouden medaille op Temex 1961 in Agentinië, waar hij ook de ereprijs van de kardinaal van Buenos Aires ontvangt, verschijnt in het regionale krantje het Wekelijks Nieuws voor Ninove een lovend artikeltje dat als volgt besluit: "Mogelijks neemt in Ninove – de Culturele Commissie misschien? - iemand het initiatief EH Frans De Troyer uit te nodigen om ons zijn collectie te laten bewonderen. Of is het weer eens geen sant in eigen land?" Ruim twee jaar later organiseert de Culturele Commissie, voorganger van de huidige Cultuurraad, inderdaad een tentoonstelling waarop Frans zijn Madonnaverzameling presenteert tijdens de Sinksenkermis, van 1 tot 4 juni 1963. Op de openingsdag, zaterdag 1 juni, is er een tijdelijk postkantoor met een gelegenheidsstempel. De tentoonstelling heeft plaats in de conferentiezaal van de Koepoort, waar twee jaar later op 21 augustus 1965 ook de Postzegelkring van Ninove wordt gesticht. Frans De Troyer wordt nooit lid van onze kring, maar hij houdt er wel contact mee via zijn broer Maurice Van Laethem – eigenlijk zijn halfbroer - zelf verzamelaar van religieuze thema's zoals kerstmis en de kruisweg.

In de periode 1963 tot 1967 is Frans De Troyer persverantwoordelijke van de internationale Sint-Gabriëlfederatie. Hij wil ook de Belgische thematische filatelie in het algemeen naar een internationaal gewaardeerd hoger niveau tillen en o.m. daarom richt hij in 1965 mee Themaphila op. Die vereniging wordt een kweekschool van goed opgeleide filatelisten. Frans ambieert het voorzitterschap van Themaphila niet – hij vindt dat onverenigbaar met zijn functie van commissaris thematische filatelie en beheerder bij de KLBP – maar hij is wel hoofdredacteur van het kwartaalblad Themaphila. Tijdens Sipex 1966 behaalt hij in Washington nogmaals een gouden medaille voor zijn Madonnaverzameling.

Op 30 januari 1967 wordt hij pastoor van de Sint-Pietersbandenparochie in Erwetegem bij Zottegem. Hij begint ongeveer dan met een nieuwe verzameling rond een breder thema dat ook voor hem de lat hoger legt, nl. de geschiedenis van de rooms-katholieke kerk. Op korte tijd bouwt hij deze collectie uit tot één van de meest gekende in de wereld van de filatelie. Het succes blijft niet uit: hij ontvangt voor zijn kerkgeschiedenis een gouden medaille op de internationale tentoonstelling Roma 1970. Hij vat ook het plan op om gedurende zes maanden een filatelistische tentoonstelling te organiseren tijdens de passiespelen van Oberammergau in Beieren.

Tijdens het congres van Phylimpia 1970 in Londen wordt Frans De Troyer verkozen tot voorzitter van de Thematische Commissie van de FIP, de Fédération Internationale de Philatélie. Hij maakt er onmiddellijk werk van om een referentiekader uit te bouwen voor de thematische filatelie. Dat vergt enig lobbywerk in het internationale filatelistenwereldje, waar deze discipline door vooraanstaande traditionele verzamelaars enigszins neerbuigend wordt beoordeeld. In een latere fase wordt onder De Troyers impuls ook het internationale reglement voor de competitieve tentoonstellingen in de thematische klasse opgesteld. Dat gaat echter niet zonder slag of stoot – tijdens de vergadering van de commissie in Budapest 1971 is er nog sterke oppositie tegen de vernieuwende ideeën van Frans. Het reglement wordt uiteindelijk goedgekeurd door het congres tijdens Belgica 1972. Het jaar nadien, op het congres van Ibra 1973, bereikt hij zijn doel van gelijkwaardigheid met de traditionele klassen van de filatelie, nl. het recht van de thematische juryleden om mee te stemmen voor de toekenning van de Grand Prix de Philatélie.

In die periode publiceert Frans De Troyer ook zijn werkje De Thematische Filatelie waarin hij duidelijk en in begrijpbare taal de nieuwe regels uitlegt. Het wordt uitgegeven bij Malvaux in Brussel met de medewerking van Pro Post vzw en kent een zeer grote bijval. Zo wordt het in meerdere talen vertaald, zelfs naar het Japans. Het is het jarenlang hét handboekje van de thematische verzamelaar die zich aan de competitieve tentoonstellingen waagt. Frans vat zelf zijn betoog als volgt samen: "De thematische verzameling is een filatelistisch geheel opgebouwd volgens een welbepaald plan, ze ontwikkelt een thema, stelt een thesis voor. Het thema is de grondidee die als een rode draad door de verzameling loopt en alle filatelistische elementen aan elkaar verbindt. De uitwerking van het thema, het plan, bepaalt in de eerste plaats of een postzegel of een poststuk in de verzameling wordt opgenomen. De afbeelding die op een zegel of op het stuk voorkomt en niet de datum of het land van uitgifte, zoals bij de traditionele filatelie, staat hierbij centraal. Precies door de beeldrijkdom van de filatelie kunnen een groot aantal thema's gestalte krijgen en kan het verzamelen van postzegels een grote bijdrage leveren tot de cultuurbeleving van de filatelist." Zijn visie vormt het uitgangspunt van het nieuwe internationale reglement.

Na zijn aanstelling tot voorzitter van de Thematische Commissie van de FIP neemt Frans om deontologische reden niet meer deel aan de competities, maar zijn verzameling kerkgeschiedenis wordt vaak in het erehof getoond op nationale en internationale tentoonstellingen, als voorbeeld bij uitstek voor zowel ervaren als beginnende filatelisten. Op die expo's is hij vaak beschikbaar om wijze raad te geven en deelt hij met plezier zijn kennis met anderen. In 1974 wordt hem door de KLBP de nationale medaille voor filatelistische verdienste toegekend. Die medaille wordt jaarlijks toegekend aan een lid van een bij de landsbond aangesloten kring die het meest heeft bijgedragen tot de materiële en morele ontwikkeling van de filatelie.

In september 1975 organiseert Postzegelkring Ninove in zaal Roxy een tentoonstelling met voorverkoop van de herdenkingszegel van de bekende lepraloog Dr. Frans Hemerijckx. Frans De Troyer exposeert ook en steekt mee de handen uit de mouwen bij de opbouw van de kaders. We leren hem dan kennen als een levensgenieter die een fijne maaltijd en een goede fles wijn waardeert. Hij is ook een bibliofiel, het ex libris dat zijn boeken siert toont een prachtige allegorie van het paard van Troje, een verwijzing naar zijn familienaam.

Onder impuls van Frans De Troyer wordt op de Heyzel in Brussel Themabelga 1975 georganiseerd. Het is de eerste internationale tentoonstelling die volledig aan de thematische filatelie is gewijd. De vernieuwde discipline is mede dankzij hem dan al doorgegroeid tot hetzelfde niveau als de klassieke verzamelgebieden in het palmares van de internationale tentoonstellingen. In oktober van hetzelfde jaar is hij in Montevideo, hoofdstad van Uruguay, jurylid van Exfilmo 1975 en Espamer 1975. Door een ernstige ziekte moet hij verstek geven als jurylid tijdens Italia 1976. Drie maanden later draagt hij zijn bevoegdheid als voorzitter van de Thematische Commissie van de FIP over aan ondervoorzitter Giancarlo Morolli.

In 1976 wordt Frans De Troyer aanvaard als aspirant-lid van de Belgische Academie voor Filatelie. Hij zal echter nooit titulair lid van de academie worden, want reeds zes maanden na zijn aanstelling neemt hij afscheid van het leven. Hij overlijdt te Gent op 21 februari 1977, amper tweeënzestig jaar oud. Hij vindt zijn eeuwige rustplaats op het kerkhof van Erwetegem, zijn laatste parochie. Filatelisten uit het hele land en zelfs afgevaardigden uit Nederland en Duitsland wonen zijn begrafenis bij. Datzelfde jaar wordt hij tijdens verscheidene evenementen herdacht met een gelegenheidsstempel, o.m. in Herenthout in de provincie Antwerpen en Temapex in Brazilië. Zijn Madonnaverzameling verhuist naar de kluis van de Norbertijnerabdij van Grimbergen en wordt in 2000 verkocht. Het Postmuseum in Brussel erft zijn meest prestigieuze verzameling over de geschiedenis van de rooms-katholieke kerk.

Op 18 maart 1995 valt Frans De Troyer postuum de grootste eer te beurt die aan een filatelist kan worden betoond. Naar aanleiding van de jaarlijkse Dag van de Postzegel wordt hij afgebeeld op een postzegel van 16 fr. (OBP nr. 2596), getekend door Paul Huybrechts en uitgevoerd in een gecombineerde staal- en rasterdiepdruk op polyvalent fosforescerend papier in een oplage van zes miljoen exemplaren. De voorverkopen met de traditionele gelegenheidsstempels hebben plaats in de negen provincies. Er worden ook FDC's, maximumkaarten en luxebladen met zijn beeltenis uitgegeven.

Sinds 1999 reikt de KLBP tweejaarlijks de thematische filatelistische prijs EH Frans De Troyer uit, meestal ter gelegenheid van een nationale of provinciale tentoonstelling.

In juni 2000 wordt een toeristische reeks van vier postzegels gewijd aan kerken en hun recent gerestaureerde orgels. Op één van die zegels is de OLV-Hemelvaartkerk van Ninove en haar vermaarde Forceville-orgel afgebeeld en om die reden krijgt de Postzegelkring Ninove één van de voorverkopen toegewezen. De absolute blikvanger van de tentoonstelling in het nieuw stadhuis is een selectie van twaalf kaders uit Frans De Troyers kerkgeschiedenisverzameling, die het Postmuseum welwillend uitleent. Tijdens de openingsrede herinnert burgemeester Louis Waltniel, zelf een gedreven postzegelverzamelaar en lid van onze kring, aan de betekenis van onze geboren stadsgenoot voor de thematische filatelie en wijst hij op het historisch belang van deze uitzonderlijke collectie. Later dat jaar, bij de voorverkoop van de zegel Jubileum A.D. 2000 in de kerstperiode, wordt nogmaals een selectie van deze verzameling geëxposeerd in de Basiliek van Koekelberg en voor zover we weten is dat de laatste keer dat dit cultureel waardevol erfgoed publiek wordt getoond. Het Postmuseum sluit de deuren op 22 november 2002. De postzegelverzamelingen zijn ondergebracht in de kluizen van de zegeldrukkerij in Mechelen en we gaan ervan uit dat ook de kerkgeschiedenis van Frans De Troyer zich daar bevindt.

De Belgische Academie voor Filatelie telt een aantal prestigieuze zetels, genoemd naar een vooraanstaand filatelist. Op 6 december 2009 wordt een zetel toegekend aan de gerenommeerde thematicus Dr. Mark Bottu, die er voor kiest zijn zetel op te dragen aan Frans De Troyer.

Tot slot nog een anekdote. Op zaterdag 1 juni 1963 – ik ben dan bijna acht jaar! - trek ik na het wekelijks bad naar de Sinksenfoor. Aan de Koepoort vangt een groen paneel met oranje letters "tentoonstelling" mijn aandacht en ik stap binnen. Een vriendelijke heer in zwarte soutane met Romeinse boord verwelkomt mij en geeft me een rondleiding met uitleg over zijn verzameling. "Verzamel je ook postzegels, jongen?" vraagt hij. "Ja, meneer pastoor." lieg ik. "Ik zal je iets geven." zegt hij. Hij schenkt me een enveloppe geïllustreerd met een tekening van het gekende Mariabeeld uit de abdijkerk van Ninove en gestempeld "Madonnaverzameling FDT". Het is het allereerste stuk van mijn verzameling. Ik heb het nog.

Marc Van Der Haegen

Bronnen

Dag van de Postzegel, folder van Philapost, nr. 3, 1995

Bottu Mark, Zetel Pastoor Frans De Troyer, zetelrede voor de Belgische Academie voor Filatelie, 06.12.2009, www.academiebelgium.be, geraadpleegd op 07.04.2017

Jonckheere Willy, Het KGK-Contactblad laat EH Frans De Troyer even herleven, Contactblad van de Kring voor Geschiedenis en Kunst van Deinze en de Leiestreek, 31ste jg. nr. 1, 2011, blz. 4078 – 4085

Morolli Giancarlo, Frans De Troyer, my boss, my friend, www.fipthematicphilately.org, geraadpleegd op 04.04.2017

NN, Proficiat EH Frans De Troyer, persartikel in het Wekelijks Nieuws voor Ninove, 1961

NN, 1975: El paso del abad Frans De Troyer por Montevideo, Filatelia Temàtica, FIAF – Federacion Interamericana de Filatelia, 16.02.2016, www.tematicafiaf.blogspot.be, geraadpleegd op 20.04.217

Formery Günter, Kurze Geschichte der Thematischen Philatelie, 06.02.2008, www.vms-phila.de, geraadpleegd op 30.05.2017

NN, History of Thematic Philately, www.thematic-philatelist.gr, geraadpleegd op 02.04.2017

List of philatelic exhibitions (FIP), Wikipedia, geraadpleegd op 02.04.2017