काही दुर्मिळ
बा निज गडे नीज गडे लडिवाळा
बा निज गडे नीज गडे लडिवाळा
निज नीज माझ्या बाळा || धृ ||
रवि गेला रे सोडुन आकाशाला
धन जैसे दुर्भाग्याला
अंधार वसे चोहिकडे गगनात,
गरिबाच्या जेवि मनात
बघ थकुनी कसा निजला हा इहलोक,
मम आशा जेवि अनेक
खडबड हे उंदिर करिती
कण शोधाया ते फिरती
परि अंती निराश होती;
लवकरि हेही सोडितील सदनाला
गणगोत जसे आपणाला || १ ||
बहु दिवसांच्या जुन्या कुडाच्या भिंती
कुजुनी त्या भोके पडती
त्यामधुनी त्या दाखविती जगताला
दारिद्र्य आपुले बाळा
हे कळकीचे जीर्ण मोडके दार
करकरकर वाजे फार ;
हे दु:खाने कण्हुने कथी लोकाला
दारिद्र्य आपुले बाळा
वाहतो फटीतुन वारा;
सुकवितो अश्रुधारा ,
तुज नीज म्हणे सुकुमारा !
हा सूर धरि माझ्या या गीताला
निज नीज माझ्या बाळा || २ ||
जोवरती हे जीर्ण झोपडे आपुले
दैवाने नाही पडले,
तोवरती तू झोप घेत जा बाळा;
काळजी पुढे देवाला !
जोवरती या कुडीत राहिल प्राण;
तोवरि तुज संगोपीन ;
तदनंतरची करू नको तू चिंता;
नारायण तुजला त्राता
दारिद्र्या चोरिल कोण ?
आकाशा पाडिल कोण ?
दिग्वसना फाडिल कोण ?
त्रैलोक्यपती आता त्राता तुजला;
निज नीज माझ्या बाळा || ३ ||
तुज जन्म दिला सार्थक नाही केले;
तुज काही न मी ठेविले
तुज कोणि नसे, छाया तुज आकाश;
धन दारिद्र्याची रास;
या दाहि दिशा वस्त्र तुजला सुकुमारा;
गृह निर्जन रानी थारा;
तुज ज्ञान नसे अज्ञानाविण काही;
भिक्षेविण धंदा नाही
तरि सोडु नको सत्याला
धन अक्षय तेच जिवाला
भावे भज दीन दयाळा;
मग रक्षिल तो करुणासागर तुजला
निज नीज माझ्या बाळा || ४ ||
कशाले काय म्हणू नही
बिना कपाशीनं उले
त्याले बोंड म्हनूं नहीं
हरी नामाईना बोले
त्याले तोंड म्हनूं नहीं
नही वार्यानं हाललं
त्याले पान म्हनूं नहीं
नहीं ऐके हरिनाम
त्याले कान म्हनूं नहीं
पाटा येहेरीवांचून
त्याले मया म्हनूं नहीं
नहीं देवाचं दर्सन
त्याले डोया म्हनूं नहीं
निजवते भुक्या पोटीं
तिले रात म्हनूं नहीं
आंखडला दानासाठीं
त्याले हात म्हनूं नहीं
ज्याच्या मधीं नही पानी
त्याले हाय म्हनूं नहीं
धांवा ऐकून आडला
त्याले पाय म्हनूं नहीं
येहेरींतून ये रीती
तिले मोट म्हनूं नहीं
केली सोताची भरती
त्याले पोट म्हनूं नहीं
नहीं वळखला कान्हा
तीले गाय म्हनूं नहीं
जीले नहीं फुटे पान्हा
तिले माय म्हनूं नहीं
अरे, वाटच्या दोरीले
कधीं साप म्हनूं नहीं
इके पोटाच्या पोरीले
त्याले बाप म्हनूं नहीं
दुधावर आली बुरी
तिले साय म्हनूं नहीं
जिची माया गेली सरी
तिले माय म्हनूं नहीं
इमानाले इसरला
त्याले नेक म्हनूं नहीं
जल्मदात्याले भोंवला
त्याले लेक म्हनूं नहीं
ज्याच्यामधीं नहीं भाव
त्याले भक्ती म्हनूं नहीं
त्याच्यामधीं नहीं चेव
त्याले शक्ती म्हनूं नहीं
माझी कन्या
गाई पाण्यावर काय म्हणुनी आल्या
का गं गंगा यमुनाही ह्या मिळाल्या
उभय पितरांच्या चित्तचोरटीला
कोण माझ्या बोलले गोरटीला
विभा विमला आपटे प्रधानांच्या
अन्य कन्या श्रीमान कुलीनांच्या
गौरचैत्रीची कशास जुनी येती
रेशमाची पोलकी छीटे लेती
तुला लंकेच्या पार्वतीसमान
पाहुनीया होवोनी साभिमान
काय त्यातील बोलली एक कोण
"अहा, आली ही पहां भिकारीण"
पंकसंपर्के का कमळ भिकारी?
धुलीसंसर्गे रत्न का भिकारी?
सूत्रसंगे सुमहार का भिकारी?
कशी तुही मग मज मुळी भिकारी?
लाट उसळोनी जळी खळे व्हावे
त्यात चंद्राचे चांदणे पडावे
तसे गाली हासता तुझ्या व्हावे
उचंबळूनी लावण्य बर वहावे
नारीमायेचे रुप हे प्रसिद्ध
सोस लेण्यांचा त्यास जन्मसिद्ध
तोच बीजांकुर धरी तुझा हेतू
विलासाची होशील मोगरी तू
तुला घेईन पोलके मखमलीचे
कूडी मोत्याची फूल सुवर्णाचे
हौस बाई पुरवीन तुझी सारी
परी यांवरी हा प्रलय महाभारी
प्राण ज्यांचे वर गुंतले सदाचे
कोड किंचीत पुरवीता नये त्यांचे
तदा बापाचे ह्र्दय कसे होते?
न ये वदता अनुभवी जाणती ते
देव देतो सद्गुणी बालकांना
काय म्हणुनी आम्हांस करंट्यांना?
लांब त्याच्या गावास जाऊनीया
गूढ घेतो हे त्यांस पुसूनीया
"गावी जातो" ऐकता त्याच गाली
पार बदलूनी ती बालसृष्टी गेली
गळा घालूनी करपाश रेशमाचा
वदे, "येते मी, पोर अज्ञ वाचा"