ความหมายของคำว่าจังหวะ (Time)
จังหวะ หมายถึง ช่วงเวลาที่ดำเนินอยู่ในขณะที่บรรเลงดนตรี จะสิ้นสุดลงก็ต่อเมื่อจบบทเพลงนั้นๆแล้ว จังหวะมีหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนที่ของทำนองเพลงและแนวประสานเสียงต่างๆ ให้มีความสัมพันธ์กัน การเดินของจังหวะจะเป็นไปอย่างสม่ำเสมอ จะเหมือนกับการเดินของนาฬิกา ซึ่งนาฬิกาปกติจะเดินเป็นจังหวะตัวดำเท่ากับ 60 ตัวอย่างเช่น
หากเราตั้ง metronome(เครื่องเคาะจังหวะ) เป็นจังหวะตัวดำเท่ากับ 120 ก็คือในหนึ่งนาทีจะมีตัวดำทั้งหมด 120 ตัว หรือใน 1 วินาทีของนาฬิกาปกติ จะมีตัวดำทั้งหมด 2 ตัวนั่นเอง
จังหวะเราจะแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ
1. จังหวะเคาะ (Beat) เป็นหน่วยบอกช่วงเวลาของดนตรี ปฏิบัติโดยการเคาะจังหวะให้ดำเนินไปอย่างสม่ำเสมอ จนกว่าจะจบบทเพลง
2. จังหวะทำนอง (Rhythm) เป็นช่วงเวลาที่เสียงดังออกมา มีทั้งเสียงสั้นเสียงยาวสลับกันไปด้วยความเงียบ ซึ่งแล้วแต่บทเพลงนั้นๆ ตัวอย่างเช่น เพลงหนูมาลี
ความสั้น-ยาวของเสียง หรือความเงียบในจังหวะทำนอง สามารถบันทึกได้โดยใช้ ตัวโน้ต และตัวหยุด
พื้นฐานจังหวะ
จังหวะ (Rhythm) เป็นพื้นฐานในชีวิตมนุษย์ เราจะพบกับจังหวะได้ทุก ๆ วัฏจักรนับตั้งแต่การเกิดกลางคืน-กลางวัน การมีฤดูการทั้ง 3 ฤดู การขึ้น-ลง ของน้ำ การหายใจ การเต้นของหัวใจ การเดิน หรือแม้กระทั่งการดำเนินชีวิตของคน
ในทางดนตรี จังหวะ หมายถึง การเคลื่อนที่ของแนวทำนองหรือเสียงในช่วงเวลาหนึ่ง โดยจังหวะประกอบด้วย
จังหวะหนัก (Strong beat) จังหวะที่หนักกว่าจังหวะอื่น ๆ ภายใจห้องเพลงเดียวกัน มีหลายกลุ่ม เช่น
กลุ่ม 2 จังหวะ (Duple Meter) คือ จังหวะหนักอยู่ที่จังหวะ 1 จังหวะที่ 2 เป็นจังหวะเบา
กลุ่ม 3 จังหวะ (Triple Meter) คือ จังหวะหนักอยู่ที่จังหวะที่ 1 จังหวะที่ 2,3 เป็นจังหวะเบา
กลุ่ม 4 จังหวะ (Quadruple Meter) คือ จังหวะหนักอยู่ที่จังหวะที่ 1 และ 3 จังหวะที่ 2 และ 4 เป็นจังหวะเบา
จังหวะทำนอง (Duration) หมายถึง ความสั้นยาวของเสียงทุกเสียงในทำนองเพลง
นอกจากนี้ เราต้องศึกษาองค์ประกอบต่าง ๆ ของจังหวะเหล่านี้เพื่อใช้ในการสร้างสรรค์งานดนตรี ดังนี้
เครื่องหมายกำหนดจังหวะ (Time Signature) ดนตรีเป็นโสตศิลป์ที่เกี่ยวข้องกับเสียงและเวลา เวลาในทางดนตรีถูกกำหนดโดยใช้เครื่องหมายกำหนดจังหวัะเป็นตัวเลขคล้ายกับเลขเศษส่วน แต่ไม่มีเส้นตรงขีดระหว่างตัวเลขบนและล่าง
ตัวเลขตัวบน ใช้บอกจำนวนตัวโน้ตหรือจังหวะภายในแต่ละห้อง เช่น
เลข 2 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 2 ตัว
เลข 3 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 3 ตัว
เลข 4 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 4 ตัว
เลข 6 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 6 ตัว
ตัวเลขตัวล่าง ใช้บอกลักษณะตัวโน้ตที่ใช้เป็นเกณฑ์ 1 จังหวะ
เลข 2 ใช้แทนโน้ต ตัวขาว
เลข 4 ใช้แทนโน้ต ตัวดำ
เลข 8 ใช้แทนโน้ต ตัวเขบ็ต 1 ชั้น
เลข 16 ใช้แทนโน้ต ตัวเขบ็ต 2 ชั้น
โดยทั่วไปในทางดนตรีสามารถจำแนกอัตราจังหวะได้ 2 ประเภท คือ อัตราจังหวะธรรมดา (Simple Time Signatures) และอัตราจังหวะผสม (Compound Time Signatures)
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ สี่-สี่ หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงที่กำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวดำ (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จำนวน 4 ตัว (เลข 4 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง 4 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ่งคือ ภายในหนึ่งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้ แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 4 จังหวะ โดยใช้ตัวโน้ตตัวดำเป็นเกณฑ์ตัวละ 1 จังหวะ
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ สาม-สี่ หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงที่กำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวดำ (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จำนวน 3 ตัว (เลข 3 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 3 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ่ง คือ ภายในหนึ่งห้องเพลงจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้ แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ โดยใช้โน้ตตัวดำเป็นเกณฑ์ตัวละ 1 จังหวะ
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ สาม-แปด หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงที่กำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ประกอบด้วย ตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชั้น (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จำนวน 3 ตัว (เลข 3 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 3 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ่ง คือ ภายในหนึ่งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้ แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ โดยใช้โน้ตตัวเขบ็ต 1 ชั้น เป็นเกณฑ์ตัวละ 1 จังหวะ
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ หก-สี่ หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงทีกำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวดำ (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จำนวน 6 ตัว (เลข 6 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 2 จังหวะ เนื่องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตตัวดำ 3 ตัว ให้นับ 1 จังหวะ หรือ 1 เคาะ ในอีกความหมายหนึ่งคือ ภายในหนึ่งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 6 จังหวะ (อัตราตัวโน้ตปกติ)
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ หก-แปด หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงที่กำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชั้น (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จำนวน 6 ตัว (เลข 6 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า1 ห้อง มี 2 จังหวะ เนื่องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตเขบ็ต 1 ชั้น 3 ตัวให้นับ 1 จังหวะ หรือ 1 เคาะ ในอีกความหมายหนึ่งคือ ภายในหนึ่งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้ แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ (อัตราตัวโน้ตปกติ)
จากตัวอย่าง อ่านว่า เครื่องหมายกำหนดจังหวะ เก้า-แปด หมายความว่า ภายในหนึ่งห้องเพลงที่กำหนดด้วยเครื่องหมายกำหนดจังหวะนี้ ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชั้น (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จำนวน 9 ตัว (เลข 9 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 3 จังหวะ เนื่องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตตัวเขบ็ต 1 ชั้น 3 ตัวให้นับ 1 จังหวะ หรือ 1 เคาะ ในอีกความหมายหนึ่ง คือ ภายในหนึ่งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 4 จังหวะ (อัตราตัวโน้ตปกติ)