Satire III

SATIRE III - Vertaling door C. W. Schoneveld

(Kind pity chokes my spleen; brave scorn forbids)

Satire III (ca. 1620)

Dit hekeldicht door John Donne is geënt op de Latijnse satirische traditie van Horatius en Juvenalis. Maar Donne en zijn volgelingen achtten een ruigere en minder gepolijste stijl dan in zijn voorbeelden beter geschikt voor het uitdrukken van verontwaardiging en kritiek. Via deze weg spoort Donne zichzelf en de lezer aan een eigen bewust overwogen keuze te maken op het gebied van de godsdienst; zulks in een tijd waarin er hevige controversies woedden op dit gebied.

Donne zelf groeide op in een Katholiek milieu maar ontwikkelde zich in de loop van de tijd tot een prediker in de Anglicaanse Kerk. Tegen het eind van het gedicht keert hij zich vooral tegen het idee van het “goddelijk recht” van de vorst, en tegen de tirannie, al distantieerde hij zich eerder (rgl 17-20, 28) van Holland’s euvele “moed” in dit opzicht. De relatie tussen dichtkunst en hofleven, zichtbaar in alle drie de hierboven gekozen gedichten, is hier dan ook niet langer maatgevend, in tegendeel zelfs. De vorm is die van 10-lettergrepige regels met gepaard rijm, maar de zinsconstructies trekken zich hier vaak weinig van aan, soms de gesproken taal benaderend, en ritmische onvolkomenheden en zeer compacte formuleringen vertonend. Ook wordt het betoog vaak geïllustreerd met vergezochte beeldspraak (Donne’s handelsmerk), b.v. religieuze richtingen als beminde vrouwen van allerlei soort, een vergelijking die als een rode draad door het hele gedicht loopt.

C.W.S.

Meelij stopt mijn gal, ferme hoon verhoedt

Dat ’t zwellend oog zich van zijn traan ontdoet;

Lach, schuldbesef, noch wijsheid zijn mijn deel;

Maakt spotten dan mijn oude zeer weer heel?

Is niet ons lief, de schone Religie,

Even zeer heel onze ziels devotie

Waard, als in de eerste blinde eeuw de Deugd?

Wordt lust niet zo gedempt door hemelvreugd

Als door aardse eer? Ah, is ’t zo dat zij

Met minder hulp, in ’t eind meer zijn dan wij?

En zal je vaders geest daar ’n blinde wijsgeer zien

Wiens strikt gedrag geldt als geloof, misschien?

En van hem horen, schoon hij jou ’n weg wees

Die zo begaanbaar leek, zijn grote vrees

Dat je verdoemd bent? Ducht dit, als je ’t waagt!

Het is een vrees die^om moed en daadkracht vraagt.

Steun je Hollands opstand? Met als lijkkist

’n Houten schip, ten prooi aan stuurmanstwist,

Aan stormgeraas, aan honger, of ’t kanon?

Waag je een duik in zee, spelonk of bron?

Ontvlamt je moed voor dooiwerk aan het ijs

Ver bij de Noordpool, op ontdekkingreis?

Of word je kikkerkoel, bij schroeigevaar

In ovens, brandstapels, of de evenaar

Die ’t lijf verdampt, als dreef ’t in een retort?

Lijd je graag voor baat? Wie ’t aan eerbied schort

Voor je “hemelse” vriendin wacht die het zwaard,

Of taal vol gif? Oh, moed, geen strohalm waard!

Lafaard der wanhoop, ben je dus zo koen

Werk voor Vijanden van jou^en Hem te doen,

Zijn perk mijdend, voor strijd zonder fatsoen,

Wiens schildwacht je was in ’t aards garnizoen?

Vijand één: de duivel; je bent bereid

Hem te vleien; voor liefde niet, maar nijd

Verkwist hij aan jou gretig heel zijn staat.

En, daar elk aards deel verwelkt en vergaat,

Is de aarde zelf je Vijand nummer twee,

Want, hoe vervallen ook, je dweept ermee,

Verliefd ben je op die afgeleefde hoer.

Drie: vlees (zelf dood), fijn middel, smaakvol voer,

Staat je aan, maar je ziel, die ’t vlees krachten gaf

Voor ’t smaken van de vreugd, die val je af.

Zoek ware godsdienst. Maar o, waar dan? Pieter

Denkend dat ze ’t huis is uitgezet, ziet ’er

Hier niet, en zoekt in Rome omdat hij las

Dat zij daar duizend jaar geleden was;

Hij mint haar lompen, zoâls wij hangen aan

’s Konings machtsmantel gister afgedaan.

Johannes gruwt van zulk trouw liefdeswerk;

Hij houdt alleen maar van Genèves Kerk,

En zij is jong, gewoon, mismoedig, dom,

Minachtend, toch onknap; zoals alom

Het oordeel onder geil geaarden geldt

Dat slechts een boerenmeid als smakelijk telt.

Erastus gaat nooit eens van huis, en daar

Een preker hier, een vuige huichelaar

Of nieuwlichter ginds, verdedigen

Dat slechts die vrouw hem kan bevredigen

Die hier woont, wordt dus zij voor hem besteld

Door zijn peetvaders, want voor hem geldt

Dat als pupil hij die vrouw nemen zal,

Of boet. Wantrouwig hekelt Thomas al

Die lieden, want elk sluit de ander uit.

Wie velen hoer weet, waagt zich aan geen bruid.

Hugo vindt allen één, en zoâls hij weet

Dat elke vrouw per land zich anders kleedt,

Zo kent hij hen toch steeds als één van soort,

Zo kleedt, zo kent zich Godsdienst ook; en voort-

Brengt deze blindheid te veel licht; het gaat

Er dwingend om dat je er slechts één toelaat,

En zij de juiste; vraag je vader wie,

Hij de zijne; waar en vals zijn twee, die

Als druppels zijn, maar waarheid is toch één;

Zoek haar met vlijt; geloof van mij alleen

Dat niet de slechtste is, wie ’t beste zoekt.

Wie protesteert, een beeld eert of vervloekt,

Kan slecht zijn; twijfel wijs; een vreemd geluid:

Recht op navorsing staan, sluit dwaling uit,

Slapen of fout gaan is verkeerd. Op ’n berg

Ruw en steil staat de Waarheid; hij die erg

Graag haar kent, moet rondom en rondom gaan,

Om steile abrupte weerstand te verslaan.

Maar breng je ziel, voordat doodsschemer wacht,

Tot rust, want werken kan niet in de nacht.

Willen houdt uitstel in, handel dus thans;

Zwaar werk sterkt ’t lijf, maar ook ’t verstand is mans

Genoeg voor ’n zwaar karwei, en ’n wonderwerk

Springt zeer in ’t oog, al verblindt ’t nog zo sterk.

Bewaar de waarheid die je vond; ’t gaat zo ver niet

Dat God de vorst volmacht tot doden biedt

Al wie hij haat. Benoemd is hij niet tot

Vicaris, maar scherprechter van het lot.

Stakker, gedoog je dat je ziel zich hecht

Aan mensenwet, die haar heus niet berecht

Bij ’t Laatste Oordeel? Ach, helpt zeggen dus

Dat Philips, Maarten of Gregorius,

Of Hendrik dit jou onderwezen had?

Is ’t meer niet dan excuus voor loos debat,

Gelijk opgaand, met elk zijn winnaars wens?

Macht billijken vergt kennis van haar grens;

Te ver gaan schaadt haar naam en aard; daarbij

Wordt onderdanigheid afgoderij.

Macht is als ’n wilde stroom; een bloem, die groeit

In kalmte aan zijn bron, gedijt en bloeit,

Maar heeft zij eens haar wortels losgerukt,

Dan, snel in stroom door ’t molenrad gedrukt

En tiranniek langs bos en rotsen wordt,

Al bijna weggerot, ze in zee gestort.

Zo^ook sterft de ziel, die kiest voor valse macht

Van God geëist, en op Gods trouw niet wacht.

Uit: Klankrijk en vol furie, 27 Verhalende en beschouwende Engelse gedichten uit de 16e-19e eeuw,

Gekozen, vertaald en toegelicht door Cornelis W. Schoneveld, Geïllustreerd, nieuwe nu tweetalige uitgave,

1001 gedichten.nl, 2012, pp. 42-49. ISBN 9789461934789.