ASPSneek - Gebouw

Sleutel

Gebouw

Gebouw/meubel/monument, Mechanica

Onder de KNA gebruikscategorie “Gebouw” behoren voorwerpen die tot gebouwen behoren (bijv. hang- en sluitwerk, constructieonderdelen, spijkers). Het PAN geeft een uitbreiding aan de term “gebouw’ met Gebouw/meubel/monument (PAN-Type 31), onderdeel van een gebouw, monument of meubel. Deze groep verenigt componenten omdat van veel handvatten, beslagstukken, scharnieren en spijkers niet bekend is of dit van een draagbaar kastje, groot meubel of een deel van een gebouw afkomstig is. Mechanica (PAN-Type 32) zijn samengestelde objecten met bewegende onderdelen. Deze groep bevat samengestelde objecten die werken middels fysieke krachten uitgeoefend door bewegende onderdelen, zoals sloten en uurwerken. Ze kunnen in meerdere functiegroepen voorkomen zonder dat ze specifiek toe te wijzen zijn aan één functiegroep, sleutels kunnen bijvoorbeeld bij horloges als meubels horen. Ook de bijbehorende sleutels en losse onderdelen zijn in deze categorie opgenomen. We behandelen hier een aantal voorbeelden; Geheng en duim, Muurhaak, en Raampen, Trotseerlood en Spijkers.

Geheng en Duim

Met behulp van het geheng en duim konden vooral luiken maar ook wel kleine deuren, zoals kastdeuren, worden geopend en gesloten. Hiervoor werd, de scherpe punt, van de duim in de muur of het kozijn geslagen, het geheng werd op het luik bevestigd. Hierdoor kon het geheng draaien op de duim. Het voordeel van dit systeem ten opzichte van een scharnier is, dat je hierbij het luik makkelijk eruit kon tillen. Om het ophangen te vergemakkelijken werd de bovenste duim voorzien van een peertje (puntje) en de onderste duim een appeltje.

Muurhaak

Definities; Gebouw (KNA) Algemeen/onbekend (PAN Functie) Bevestigingselement (Pan-typen 33-50) Muurhaak, Wandhaak.

maken een bescheiden deel uit van huishoudelijke gebruiksvoorwerpen. Met behulp van een houten, stenen of loden model werd een mal gemaakt, waarin het vloeibare geelkoper werd gegoten, na stolling werd deze verder afgewerkt. Op schilderijen uit de 17e eeuw komen we de muurhaak nog wel eens tegen. Hieruit blijkt dat we deze vooral vonden in de keuken- en huiskamerinterieurs van de gegoede burgerij, maar ook in herbergen. De gewone man gebruikte gewoon een spijker als muurhaak. Muurhaken werden meestal op een rij, met behulp van spijkers, op een houten ondergrond bevestigd. Hieraan kon dan wild, gevogelte of kruiken, kannen en ketels worden gehangen. Er bestaat een veelzijdigheid aan modellen, peervormig, hartvormig, opengewerkt enz.

Raampen

Gemaakt van een koperlegeringen of messing, ze dateren tussen ongeveer 1650 en 1950.

Raampennen worden gebruikt om schuiframen mee open of dicht te houden. Dit gebeurde eenvoudig door de raampen door een daarvoor bestemd gat te stekken. Vaak hebben ze een oogje aan de achterzijde, om hieraan een kettinkje te bevestigen zodat de pen niet kwijt raakte.

Trotseerloden

Trotseerloodjes worden ook wel ‘traceerloodjes’ of ‘loodplaatjes’ genoemd.

Het oudst bekende trotseerloodje dateert uit het einde van de 16e eeuw, ze worden tegenwoordig, vooral bij restauraties, nog steeds toegepast. Belangrijke gebouwen werden vroeger vaak voorzien van een leien dakbedekking. Om te voorkomen dat, vooral aan de randen en zijkant, loszittende dak onderdelen konden opwaaien, werden deze afgesloten met een vastgespijkerde loodplaat. Door (spijker)gaten in het lood ontstond de mogelijkheid tot lekkage. Om de invloeden van het weer te trotseren, werd een gat of spijker afgedekt met een vast gesoldeerd plaatje lood “het trotseerloodje”. Dakdekkers gebruiken deze trotseerloodjes als een visitekaartje. De voorzijde werd dan voorzien van de naam of initialen, en/of een afbeelding die wat te maken heeft met de dakdekker, vaak is dit gereedschap zoals een soldeerbout en een lei hamer. Daarnaast werden ze vaak ook voorzien van een jaartal. Deze trotseerloodjes, meestal schildvormige, hebben een breedte van 5 tot 7cm en een lengte van 5 tot 10cm. Onder dakloodjes valt eigenlijk ook een vondscategorie die vaak worden aangetroffen met de metaaldetector. We hebben het dan over plat stukje, soms dubbelgevouwen, lood, met een spijkergat, soms zit er nog een spijker in het loodplaatje. Deze plaatjes werden ook gebruikt om (spijker)gaten in dakbedekkingen te beschermen tegen het binnendringen van onder andere regenwater. Site met voorbeelden van trotseerloodjes https://trotseerloodjes.jouwweb.nl/

Spijkers

Spijkers, ook wel nagels genoemd, worden vaak gevonden, maar bijna nooit verzameld. Spijkers zijn er in een grote verscheidenheid in vorm en gebruik. Ze werden vroeger allemaal gesmeed uit ijzer, dit gebeurde zo grootschalig dat dit een gespecialiseerd beroep was, de “nagelsmid”. Er bestaan twee typen gesmede spijker; brosse (breekbare) van hard ijzer voor het ruwe werk, en taaie van week ijzer welke erg duurzaam waren. De meeste spijkers hebben een eenvoudige platte, ronde kop. Maar er zijn ook spits toelopende exemplaren waar met behulp van hamerslagen 4,6 of 8 schilden (facetten) zijn geslagen. De schacht was direct onder de kop vierkant, en loopt vervolgens geleidelijk toe tot een scherpe punt. Zware typen spijker, 5 tot 10 duim, hebben een volledige vierkante schacht waar aan het einde een punt aan is gesmeed. De bout is verwant aan de spijkers als bevestigingsmateriaal. Een metalen ronde of hoekige staaf, meestal met een gesmede kop. Deze werden ingedreven, geklonken, geschroefd of gespied. Soms zijn ze aan de onderzijde doorboord om de split vast te zetten.