การลูกเสือเป็นขบวนการทางการศึกษาสำหรับเด็กและเยาวชนที่มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างบุคลิกภาพ และพัฒนาการทางสังคมให้กับเด็กและเยาวชนเพื่อให้เป็นพลเมืองดีของประเทศ โดยใช้วิธีการของลูกเสือที่ยึดมั่นในกฎและคำปฏิญาณ ซึ่งลูกเสือกับการพัฒนาความเป็นพลเมืองดีเกี่ยวกับความหมายของพลเมืองดี ความเป็นพลเมืองดีในทัศนะของการลูกเสือ และแนวทางการพัฒนาการลูกเสือไทยเพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองดี ดังนี้

        พลเมืองดี หมายถึง ผู้ปฏิบัติหน้าที่ตามกฎหมาย ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมของชาติ คำสั่งสอนของพ่อแม่ ครู อาจารย์ มีความสามัคคี เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ซึ่งกันและกัน รู้จักรับผิดชอบชั่วดีตามหลักจริยธรรม และหลักธรรมของศาสนา มีความรอบรู้ มีสติปัญญาขยันขันแข็ง สร้างความเจริญก้าวหน้าให้แก่ตนเอง ครอบครัว สังคม และประเทศชาติได้ครบถ้วนทั้ง

          ภารกิจที่ต้องทำและภารกิจที่ควรทำภารกิจที่ต้องทำ หมายถึง สิ่งที่คนส่วนใหญ่เห็นว่าเป็นหน้าที่ที่ต้องกระทำหรือห้ามกระทำ  

          ถ้าทำก็จะก่อให้เกิดผลดี เกิดประโยชน์ต่อตนเอง ครอบครัว หรือสังคมส่วนรวม แล้วแต่กรณี

       ถ้าไม่ทำหรือไม่ละเว้นการกระทำตามที่กำหนดจะได้รับผลเสียโดยตรง คือ  ได้รับโทษ หรือถูกบังคับ เช่น ปรับ จำคุก หรือประหารชีวิต เป็นต้น โดยทั่วไปสิ่งที่ระบุภารกิจที่ต้องทำ ได้แก่ กฎหมาย ข้อบังคับ ระเบียบต่างๆ เป็นต้น

           กิจกรรมลูกเสือ เป็นการจัดมวลประสบการณ์ที่มีประโยชน์ และท้าทาย  ความสามารถ เพื่อเปิดโอกาสให้บุคคลพัฒนาศักยภาพของตนเอง และสร้างลักษณะนิสัยไม่เห็นแก่ตัว  และพร้อมที่จะเสียสละประโยชน์ส่วนตัว เพื่อให้มีอาชีพและให้ “บริการ” แก่บุคคลและสังคม  สามารถดำเนินชีวิตของตนเอง เป็นผู้มีความรับผิดชอบตามหน้าที่ของตน และดำรงชีวิตในสังคมได้อย่างมีความสุข

            กิจกรรมลูกเสือ เป็นกิจกรรมที่มุ่งพัฒนาบุคคลทั้งทางกาย สติปัญญา  ศีลธรรม จิตใจ เพื่อให้เป็นพลเมืองดี รู้จักหน้าที่รับผิดชอบ และบำเพ็ญประโยชน์ต่อชุมชน  สังคม และประเทศชาติ

                ในทัศนะของการลูกเสือ คำว่า “พลเมืองดี” คือ บุคคลที่มีเกียรติ เชื่อถือได้  มีระเบียบวินัย สามารถบังคับใจตนเอง สามารถพึ่งตนเองและสามารถที่จะช่วยเหลือชุมชน  และบำเพ็ญประโยชน์ต่อผู้อื่น ทั้งนี้ ต้องคำนึงถึงสภาวะแวดล้อม สถานภาพของตนเองและ ขีดความสามารถของตนเอง เพื่อป้องกันหรือไม่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนแก่ตนเองและครอบครัว

การพัฒนาตนเองให้เป็นพลเมืองดีในทัศนะของการลูกเสือ มีดังนี้

1) มีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์

2) มีเกียรติเชื่อถือได้

3) มีระเบียบวินัย สามารถบังคับใจตนเองได้

4) สามารถพึ่งตนเองได้

5) เต็มใจและสามารถช่วยเหลือชุมชน และบำเพ็ญประโยชน์ต่อผู้อื่นได้ทุกเมื่อ

           สภาพการจัดการการลูกเสือไทยในอดีตและปัจจุบันในด้านการปฏิบัติและ การส่งเสริมความเป็นพลเมืองดีที่เกิดจากกระบวนการลูกเสือไทยของกลุ่มบุคคลทั่วไป  ผู้อำนวยการลูกเสือ ผู้กำกับลูกเสือ และลูกเสือ สะท้อนให้เห็นภาพรวมของการลูกเสือที่ผ่านมาได้ว่า กระบวนการลูกเสือไทยในอดีตและปัจจุบันมีความสอดคล้องกันในด้านการสอนให้ลูกเสือ  มีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ รู้จักการคิดวิเคราะห์อย่างเป็นระบบแก้ปัญหาเฉพาะหน้าได้เป็นอย่างดี และมีการฝึกวินัยให้ลูกเสือเป็นผู้มีความซื่อสัตย์ ถึงกระนั้นการลูกเสือไทยยังต้องเร่งพัฒนาให้ลูกเสือมีจิตอาสาที่จะช่วยเหลือผู้อื่นและส่วนรวม เพราะสังคมปัจจุบันต้องการผู้มีจิตอาสาในการร่วมกันช่วยเหลือสังคมและพัฒนาประเทศ นอกจากนี้การจัดการลูกเสือไทยในอดีตและปัจจุบันยังมีข้อแตกต่างกันในเรื่องของการนำทักษะทางการลูกเสือไปใช้ในชีวิตประจำวัน ซึ่งอาจมาจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมทางสังคมที่มีบริบทแตกต่างกันทั้งความเจริญด้านวัตถุและเทคโนโลยี สำหรับการจัดกิจกรรมลูกเสือ  สามารถส่งเสริมความเป็นพลเมืองดีได้ในทุกด้านเพราะผู้กำกับลูกเสือได้จัดกิจกรรมลูกเสือตามแนวทางการจัดกิจกรรมลูกเสือที่สำนักงานลูกเสือแห่งชาติกำหนด ส่วนการจัดการลูกเสือไทยในด้านการพัฒนาครูและบุคลากรทางการลูกเสือทั้งในอดีตและปัจจุบันมีความสอดคล้องกันที่ต้องการให้ครูและบุคลากรทางการลูกเสือได้รับการพัฒนาทักษะการสอนด้านการลูกเสือมากขึ้นดังนั้น แนวทางการพัฒนาการลูกเสือไทยเพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองดี ทำได้โดยการกำหนดวิสัยทัศน์และพันธกิจของการลูกเสือไทย เพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองดีเพื่อเป็นแม่บทและแนวทางเดียวกันในการดำเนินงาน โดยมุ่งเน้นที่ตัวเด็กและเยาวชนให้มีคุณลักษณะที่พึงประสงค์เป็นพลเมืองดีของชาติและพลโลกตามวัตถุประสงค์ของคณะลูกเสือแห่งชาติ ซึ่งกำหนดไว้ในพระราชบัญญัติการลูกเสือ พ.ศ.2551 และมีพันธกิจที่ส่งเสริมให้เด็กและเยาวชนได้พัฒนาตนเองให้เป็นผู้มีระเบียบวินัย มีจิตสาธารณะให้ความช่วยเหลือผู้อื่นและสังคมมีคุณธรรม รู้จักหน้าที่ของตนและไม่ทำความเดือดร้อนให้แก่ผู้อื่น โดยรัฐบาลเป็นผู้กำหนด  วิสัยทัศน์และพันธกิจ ควรจัดทำเป็นนโยบายแห่งชาติและมีหน่วยงานหลักรับผิดชอบอย่างชัดเจน ทั้งนี้ ควรแยกบทบาทหน้าที่ของหน่วยงานที่ให้การศึกษาแก่ลูกเสือในสถานศึกษา  ออกจากหน่วยงานที่มีหน้าที่ให้ความรู้ผู้กำกับลูกเสือ เพื่อให้การทำงานไม่เกิดความซ้ำซ้อนและลดขั้นตอนการทำงาน ในส่วนของคณะกรรมการตามโครงสร้างของพระราชบัญญัติลูกเสือ พ.ศ. 2551  ควรมีความเชื่อมโยงบทบาทหน้าที่การดูแลงานลูกเสือในทุกระดับ และลดช่องว่างของการทำงานในกระบวนการลูกเสือ โดยมีการควบคุมให้มีการดำเนินงานตามแผนงาน ระยะเวลาและเกณฑ์มาตรฐานที่กำหนดไว้ มีการจัดสรรและใช้งบประมาณตามที่ได้รับอนุมัติด้านอัตรากำลังควรมีหน่วยงานกลางที่รับผิดชอบประสานงานด้านนี้โดยตรงเพื่อลดทอนภาระหน้าที่ของบุคลากรจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้สามารถปฏิบัติงานด้านการลูกเสือได้อย่างมีประสิทธิภาพ

             กิจกรรมลูกเสือที่จัดต้องเหมาะสมกับวัยของลูกเสือในแต่ละประเภทและมีความหลากหลายสามารถปฏิบัติได้จริง เหมาะสมกับยุคสมัยและตรงตามความต้องการของลูกเสือ  ทั้งนี้ ต้องอยู่ภายใต้หลักเกณฑ์และวิธีการของลูกเสือ และควรมุ่งเน้นให้ลูกเสือเป็นผู้มีจิตอาสา  มีวินัยและรู้จักหน้าที่ของตนด้วยการปฏิบัติจริง (Learning by Doing)  ที่เกิดจากกระบวนการกลุ่มโดยยึดกฎและคำปฏิญาณของลูกเสือเป็นแนวทางในการจัดกิจกรรมภายใต้สภาพแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติ เพื่อให้ลูกเสือได้ประยุกต์ทฤษฎีสู่การปฏิบัติและซึมซับกับธรรมชาติที่แท้จริง  รวมทั้งต้องพัฒนาให้ผู้กำกับลูกเสือปฏิบัติตนเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับลูกเสือและเป็นต้นแบบของการเรียนรู้ อาทิ การแต่งเครื่องแบบลูกเสือที่ถูกต้องทุกครั้งที่มีการเรียนการสอนกิจกรรมลูกเสือ  นอกจากนี้ ต้องเป็นผู้มีความรู้และทักษะทางการลูกเสือเพื่อสามารถถ่ายทอดวามรู้และประสบการณ์  ให้ลูกเสือนำไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ การจัดกิจกรรมลูกเสือจะดำเนินการตามข้อบังคับ  คณะลูกเสือแห่งชาติว่าด้วยการปกครองหลักสูตรและวิชาพิเศษลูกเสือ พ.ศ. 2509 ซึ่งเป็นกฎหมายลูก ทั้งนี้ข้อบังคับฯ ดังกล่าวยังมิได้รับการปรับปรุงแก้ไขให้สอดคล้องกับพระราชบัญญัติลูกเสือ พ.ศ. 2551 ซึ่งเป็นกฎหมายแม่ จึงควรมีการทบทวนปรับปรุงข้อบังคับฯ ให้เป็นปัจจุบัน  และสอดรับกับพระราชบัญญัติลูกเสือ กอปรกับเพื่อเป็นแนวทางเดียวกันในการจัดกิจกรรมลูกเสือให้กับผู้ปฏิบัติงานด้านการลูกเสือต่อไป

             ครูและบุคลากรทางการลูกเสือเป็นกลุ่มบุคคลที่นำนโยบายไปสู่การปฏิบัติ  เพื่อให้บรรลุผลตามเป้าหมายที่กำหนดไว้ ดังนั้น ในการคัดเลือกหรือกำหนดตัวบุคคลที่จะทำหน้าที่เป็นครูและบุคลากรทางการลูกเสือ จึงต้องมีเกณฑ์คุณลักษณะที่เหมาะสมโดยเฉพาะครู ที่จะมาเป็นผู้กำกับลูกเสือต้องเป็นผู้มีความรักศรัทธาและเห็นคุณค่าในการลูกเสือ มีความเสียสละอดทน และมีภาวะผู้นำ มีความรู้และทักษะการลูกเสือ ประพฤติตนเป็นแบบอย่างที่ดีเสมอ รวมทั้ง สามารถปรับตัวให้เข้ากับวัยและสังคมของเด็กในแต่ละยุคสมัยได้ ครูและบุคลากรทางการลูกเสือจึงควรได้รับการพัฒนาให้มีความรอบรู้อยู่เสมอ ผู้บริหารจึงต้องสนับสนุนให้ได้ เข้าอบรมและเข้าร่วมกิจกรรมทางการลูกเสืออย่างต่อเนื่อง ครูและบุคลากรทางการลูกเสือไม่ได้ เรียนมาทางการลูกเสือโดยตรง จึงขาดทักษะในการจัดกิจกรรมลูกเสือ ดังนั้น จึงควรจัดทำ หลักสูตรด้านการลูกเสือโดยตรงสำหรับการศึกษาระดับปริญญา เพื่อผลิตบุคลากรที่มีความรู้ ความชำนาญด้านการลูกเสือให้สามารถพัฒนาการลูกเสือให้รุกหน้าต่อไป นอกจากนี้ควรมีการส่งเสริมและสร้างขวัญและกำลังใจให้กับครูและบุคลากรทางการลูกเสือเพื่อเป็นแรงกระตุ้นและผลักดันให้บุคคลปฏิบัติงานด้วยความเต็มใจพร้อมที่จะทำงานให้หน่วยงานด้วยการส่งเสริมให้นำผลงานทางการลูกเสือขอเลื่อนวิทยฐานะ การสร้างขวัญและกำลังใจ โดยมีค่าตอบแทนให้กับครู หรือบุคลากรทางการลูกเสือที่ปฏิบัติงานนอกเวลาทำการ การนำชั่วโมงการสอนกิจกรรมลูกเสือมาคิดภาระงานได้ การประกาศเกียรติคุณสำหรับผู้ปฏิบัติงานด้านการลูกเสือดีเด่น และการสร้างคุณค่าให้กับผู้ปฏิบัติงานด้านการลูกเสือ

             การลูกเสือไทยเป็นการทำงานในลักษณะมหภาคครอบคลุมลูกเสือ ครูและบุคลากรทางการลูกเสือทั่วประเทศ จึงควรสร้างเครือข่ายการลูกเสือให้เกิดขึ้นเพื่อเป็นการเชื่อมโยงกลุ่มบุคคลหรือหน่วยงานที่ร่วมทำงานเพื่อการลูกเสือและมีเป้าหมายเดียวกันในการพัฒนาเด็กและเยาวชนให้เป็นพลเมืองดี โดยเครือข่ายการลูกเสือควรประกอบด้วย สำนักงานลูกเสือแห่งชาติเป็นแกนหลัก สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน สถานศึกษา ครูและบุคลากรทางการลูกเสือ หน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชนเพื่อประสานความร่วมมือ ให้การสนับสนุนในกิจการลูกเสือและร่วมจัดกิจกรรมลูกเสือ การสร้างเครือข่ายการลูกเสือในระดับนโยบายควรเป็นการกำหนดและแบ่งภารกิจ อำนาจหน้าที่ วิธีปฏิบัติ การจัดการร่วมกันของภาคีเครือข่ายตามข้อตกลงที่ได้ทำไว้ร่วมกัน สำหรับระดับปฏิบัติควรใช้วิธีการร่วมกันเป็นผู้รับผิดชอบการจัดกิจกรรมลูกเสือในแต่ละโครงการ การร่วมเป็นคณะกรรมการในกิจกรรมต่าง ๆ ทางการลูกเสือ ทั้งนี้ต้องอยู่บนพื้นฐานความสมัครใจของสมาชิกในเครือข่าย และในการทำกิจกรรมต้องมีลักษณะเท่าเทียม หรือแลกเปลี่ยนซึ่งกันและกัน รวมทั้งต้องไม่กระทบกับตัวบุคคลหรือองค์กรของสมาชิกเครือข่ายด้วยการสร้างเครือข่ายที่ดีนั้น สมาชิกเครือข่ายต้องมีความรู้สึกผูกพันกัน มีการรับรู้ภารกิจ  ในมุมมองเดียวกัน มีวิสัยทัศน์หรือเป้าหมายร่วมกัน มีผลประโยชน์ที่ได้จากการร่วมกิจกรรมเท่าเทียมกัน (win - win) การมีส่วนร่วมของสมาชิก มีการเสริมสร้างความเข้มแข็งและลดจุดอ่อนของกันและกัน มีการเกื้อหนุนพึ่งพาและปฏิสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน หากสร้างเครือข่ายการลูกเสือไทยขึ้นได้แล้ว จะทำให้การพัฒนาการลูกเสือไทยกระทำได้ง่ายยิ่งขึ้นด้วยการแลกเปลี่ยนความรู้หรือประสบการณ์จากกลุ่มสมาชิก ลดความซ้ำซ้อนในการทำงาน สร้างความร่วมมือและระบบการทำงานที่เอื้อประโยชน์ต่อกันในกลุ่มสมาชิกเครือข่าย

             นับจากที่การลูกเสือก่อกำเนิดมาเป็นเวลากว่าหนึ่งร้อยปีนั้นบุคคลในวงการลูกเสือต่างรู้ถึงคุณค่าของการลูกเสือที่ส่งเสริมความเป็นพลเมืองดีทั้งเด็ก เยาวชน และผู้ใหญ่ แต่มีคนอีกจำนวนมากที่ยังไม่เห็นคุณค่าของการลูกเสือ นั่นเพราะการลูกเสือยังขาดการประชาสัมพันธ์และการปฏิบัติอย่างจริงจังที่แสดงให้เห็นถึงคุณความดีของบุคคลที่เกิดจากกระบวนการการลูกเสือ จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งที่สำนักงานลูกเสือแห่งชาติต้องเข้ามามีบทบาท  ในการสร้างคุณค่าของการลูกเสือให้เป็นที่ประจักษ์กับสาธารณชน การที่ประเทศไทยมีจำนวน  ลูกเสือมากในลำดับต้น ๆ ของโลก ดังนั้น จึงเป็นเรื่องท้าทายสำหรับการจัดการข้อมูลของการลูกเสือ ซึ่งฐานข้อมูลถือเป็นสิ่งสำคัญในการบริหารจัดการ เพราะเป็นส่วนสนับสนุนในการตัดสินใจของผู้บริหารและช่วยการทำงานของผู้ปฏิบัติให้มีความรวดเร็ว ถูกต้องและแม่นยำ นอกจากนี้บุคลากรถือเป็นปัจจัยหลักของการจัดการ โดยเฉพาะผู้บริหารของสำนักงานลูกเสือแห่งชาติซึ่งมีหน้าที่ความรับผิดชอบโดยตรงต่อการลูกเสือไทย ซึ่งหลายคนมิได้มีหน้าที่เฉพาะในการลูกเสือเพียงอย่างเดียว แต่เป็นผู้ที่มาโดยตำแหน่งตามโครงสร้างที่ถูกกำหนดไว้ในพระราชบัญญัติลูกเสือ พ.ศ. 2551 ดังนั้น จึงเป็นเรื่องสำคัญที่ผู้บริหารกลุ่มนี้ต้องศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับการลูกเสือให้มาก ๆ โดยเฉพาะผู้ที่ดำรงตำแหน่งเลขาธิการคณะกรรมการบริหารลูกเสือแห่งชาติควรเป็นผู้มีหน้าที่รับผิดชอบเฉพาะการลูกเสือและปฏิบัติงานเต็มเวลา เป็นผู้มีอุดมการณ์ทางการลูกเสือและมีสมรรถนะทางการจัดการ