พุทธมณฑล
เป็นสถานที่สำคัญทางพุทธศาสนา อยู่ในตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม มีเนื้อที่ 2,500 ไร่ สร้างขึ้นเพื่อเป็นการฉลองวาระกึ่งพุทธกาล เมื่อ พ.ศ. 2500 มีพระพุทธรูปปางลีลาประจำพุทธมณฑล เรียกว่า "พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์" ออกแบบโดย ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี พระพุทธรูปนี้มีความโดดเด่นทางผ้าจีวรที่พลิ้วเหมือนจริง พระพุทธรูปนี้สร้างเสร็จและฉลอง เมื่อ พ.ศ. 2525 คราวพระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี
พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ เป็นปูชนียวัตถุสำคัญที่
คณะกรรมการจัดงานฉลอง 25 พุทธศตวรรษ กำหนดให้สร้างขึ้นในใจกลางพุทธมณฑล การสร้างพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี ได้ออกแบบเป็นพระพุทธรูปปางลีลา มีพระเกตุมาลาเป็นเปลวสูงเหนือพระเศียร ทรงห่มจีวรเฉวียงบ่า พาดสังฆาฏิ อยู่ในท่าย่างพระบาท และมีบัวรองพระบาท การก่อสร้างใช้วิธีหล่อสำริดทั้งองค์ การหล่อสำริดชิ้นโลหะรวมทั้งสิ้น 137 ชิ้น ซึ่งมีส่วนผสมทองแดง 80 เปอร์เซ็นต์ ดีบุก
10 เปอร์เซ็นต์ สังกะสี 7 เปอร์เซ็นต์ ตะกั่วนม 3 เปอร์เซ็นต์ คิดเป็นน้ำหนักรวม 17,543 กิโลกรัม (17.543 ตัน) พระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑลมีขนาดสูง 2,500 กระเบียด หรือ 15.875 เมตร ส่วนการจัดวางแท่นประดิษฐานองค์พระพุทธรูปนั้น ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี ได้กำหนดให้แท่นประดิษฐานยาวออกไปทางด้านหน้า เนื่องจากองค์พระพุทธรูปเป็นแบบพระพุทธรูปปางลีลา จึงควรจัดให้มีพื้นที่ยาวไปด้านหน้าพอสมควรให้เสมือนว่า
จะทรงพระดำเนินไปข้างหน้าได้ ส่วนประกอบของแท่นฐานรองรับพระพุทธรูป ดังนี้
บัลลังก์ และฐานปัทม์ เป็นหลักเชื่อมความมั่นคงแข็งแรงให้แก่องค์พระพุทธรูป เพื่อให้พระบาททั้งสองข้างทรงยืนอยู่ได้ด้วยดี เป็นการสมมติว่าเมื่อเสด็จลงจากบัลลังก์ ทรงยืนอยู่ที่ฐานปัทม์เพื่อย่างพระบาทเหยียบฐานเขียง
ฐานเขียง เป็นฐานรองรับบัลลังก์อีกชั้นหนึ่ง ยาวออกไปข้างหน้าพอสมควร เป็นที่หมายว่าชั้นนี้เป็นอาสนสงฆ์ มีบันไดไว้สำหรับองค์พระที่จะก้าวลงหนึ่งขั้น เพื่อย่างพระบาทลงยังชาลา
ชาลา หมายถึง พื้นที่สำหรับสัปบุรุษ ที่จะชุมนุมนมัสการ และเดินชมตามพื้นลานรอบองค์พระ มีบันไดขึ้นลงทั้งด้านหน้าและด้านหลัง
การปั้นหล่อองค์พระพุทธรูปประธานพุทธมณฑลได้ริเริ่มสร้างตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2500 จนแล้วเสร็จในปีพุทธศักราช 2525 ในวันที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2524 ตรงกับวันวิสาขบูชา พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในหลวงรัชกาลที่ 9 และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเททองพระเกตุมาลา
เมื่อการหล่อพระพุทธรูป พระประธานพุทธมณฑลเสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็ได้ดำเนินการเชิญขึ้นประดิษฐานสูง 3 ชั้น สิ้นค่าก่อสร้างทั้งสิ้น
รวม 61,530,000 บาท วันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2525 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์
ทรงประกอบพิธีสมโภชพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล เป็นปฐมวารแห่งการเปิดให้ประชาชนเข้านมัสการและชมสถานที่พุทธมณฑล
นอกจากองค์พระประธานของที่นี่แล้ว พื้นที่ทั้งหมดของพุทธมณฑลนั้น สมัยก่อนนั้นเป็นป่าเสียส่วนใหญ่การก่อสร้างจึงใช้เวลาค่อนข้างมากในการหาความลงตัวทั้งการออกแบบ วางแผน การนำไปใช้ประโยชน์ และได้เปลี่ยนผ่านยุคสมัยของนายกรัฐมนตรีหลายท่าน การก่อสร้างก็อาจมีหยุดชะงักไปบ้าง อีกทั้งด้วยพื้นที่ขนาดถึง 2,500 ไร่ ก็ใช้เวลามากทีเดียวในการจัดสร้างให้มีความสวย งดงาม เหมาะสมตรงตามวัตถุประสงค์อย่างแท้จริงครับภายในพุทธมณฑลเอง ก็ยังมีอาคารสำคัญต่าง ๆอีกมากมายให้พุทธศาสนชิกชนได้ศึกษาเรียนรู้ทางพระพุทธศาสนา อาทิ
1. พิพิธภัณฑ์พระพุทธศาสนา ที่จัดสร้างขึ้นเพื่อถวายเป็นพระราชกุศลเฉลิมพระเกียรติ แก่ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรมราชินีนาถ เนื่องใน
มหามงคลวโรกาส ที่ทรงเจริญพระชนมพรรษาครบ 5 รอบ ในปี พ.ศ.2535
มีลักษณะอาคารสถาปัตยกรรมไทยสองชั้น มีลักษณะเป็นวงกลมสองระดับ คือวงกลมในและวงกลมนอกเป็นศูนย์กลางการรวบรวมศิลปวัตถุโบราณสมัยต่าง ๆ ตลอดจนการจัดนิทรรศการทางพระพุทธศาสนาแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ (1) ส่วนการแสดงโบราณวัตถุต่าง ๆ ซึ่งแต่ละแผนกผู้เข้าชมสามารถเดินทะลุ
ถึงกันได้ (2) ส่วนจัดนิทรรศการการบรรยาย และ (3) ส่วนบริการห้องน้ำห้องสุขาวิหารพุทธมณฑล
2. หอสมุดพระพุทธศาสนามหาสิรินาถ คือ หอสมุดกลางทางพระพุทธศาสนาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรมราชินีนาถ ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานชื่อว่า “หอสมุดพระพุทธศาสนามหาสิรินาถ” ลักษณะอาคารเป็นสถาปัตยกรรมไทย 2 ชั้น หอสมุดแห่งนี้ถือได้ว่าเป็น
หอสมุดนานาชาติทางพระพุทธศาสนาแห่งแรกของโลกจัดสร้างโดยวัดปากน้ำและสมาคมศิษย์หลวงพ่อวัดปากน้ำภาษีเจริญร่วมกันบริจาคเงินในการจัดสร้าง เพื่อถวายเป็นพระราชกุศล แด่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ
ในวโรกาสทรงเจริญพระชนมพรรษาครบ 5 รอบ
3. มหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน คือ มหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน แห่งเดียวในประเทศไทย เป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็ก สถาปัตยกรรมไทย ลักษณะเป็นรูปทรงจัตุรมุขทั้ง 4 ทิศ มีเจดีย์ใหญ่อยู่ตรงกลาง รายล้อมด้วย พระเจดีย์ 9 เป็นสถานที่ประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อนจำนวน 1,418 แผ่น หรือ 84,000 พระธรรมขันธ์ พระไตรปิฎก หรือคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา แบ่งเป็น 3 ปิฎก คือ (1) พระวินัยปิฎก (2) พระสุตตันตปิฎก และ (3) พระอภิธรรมปิฎก
4. สวนเวฬุวัน คือ สวนไผ่ ตั้งอยู่บริเวณทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ มีเนื้อที่ประมาณ 81 ไร่ ได้จัดสร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2522 โดยนำไผ่สกุลต่าง ๆ มาจากทั่วทุกภาคของประเทศ นอกจากนี้ยังมีเนินสระ และศาลาพักร้อน รวมทั้งเป็นที่ตั้งของศาลาปฏิบัติกรรมฐาน
5. สวนอัมพวัน สวนอัมพวัน คือ สวนมะม่วง มีมะม่วงพันธุ์ต่าง ๆ อยู่บริเวณทิศตะวันตกเฉียงใต้มีเนื้อที่ 100 ไร่ กรมการศาสนาได้ปลูกมะม่วงพันธุ์ต่าง ๆ ไว้ประมาณ 35 ชนิด
6. สวนลัฏฐิวัน คือ สวนตาล อยู่บริเวณ สังเวชนียสถานปรินิพพาน ระหว่างทางเข้าไปสู่องค์พระประธานพุทธมณฑล
จุดสำคัญอีกแห่งที่นี่ คือ สังเวชนียสถาน 4 ตำบล ได้แก่
1. ตำบลประสูติ คือ สถานที่ประดิษฐานสัญลักษณ์รูปดอกบัว 7 ดอก รูปดอกบัว ได้จำลองแบบบัวสัตตบงกช โดยได้แกะเป็นรูปดอกบัวกำลังแย้มบาน ช่วงบนแกะสลักลายนูนเป็นลายบัวหงาย ช่วงล่างเป็นลายบัวคว่ำกลางดอกบัวแต่ละดอกแกะสลักรูปพระพุทธบาทกลางฝ่าพระบาทสลักชื่อแคว้น 7 แคว้น ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศพระธรรมคำสั่งสอนรวม 7 แคว้น คือ (1) กาสี – โกศล (2) มคธ– อังคะ (3) สักกะ (4) วัชชี (5) มัลละ (6) วังสะ และ (7) กุรุ
2. ตำบลตรัสรู้ คือ สถานที่ประดิษฐานสัญลักษณ์รูปโพธิบัลลังก์อันเป็นสัญลักษณ์ของปางตรัสรู้ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในพระอริยสัจ 4 คือทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค
3. ตำบลปฐมเทศนา คือ สถานที่จำลองสัญลักษณ์รูปธรรมจักรอันเป็นสัญลักษณ์ของปางปฐมเทศนา หินสัญลักษณ์แท่นตรงกลางเป็นสัญลักษณ์แทนพระโกณฑัณญะ จำนวน 1 แท่นด้านบนของแท่นตรงกลางแกะสลักเป็นลายหินสัญลักษณ์แทนปัญจวัคคีย์ ที่เหลืออีก 4 แท่น เรียงลำดับจากซ้ายไปขวาตามลำดับเวลาในการบรรลุโสดาบัน คือ หินสัญลักษณ์แทนพระวัปปะ ซึ่งบรรลุธรรม ในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 หินสัญลักษณ์แทนพระภัททิยะ ซึ่งบรรลุธรรม ในวันแรม 2 ค่ำเดือน 8 หินสัญลักษณ์แทนพระมหานามะ ซึ่งบรรลุธรรม ในวันแรม 3 ค่ำเดือน 8 และหินสัญลักษณ์แทนพระอัสสชิ ซึ่งบรรลุธรรม ในวันแรม 4 ค่ำเดือน 8 โดยด้านบนของหินสัญลักษณ์ทั้ง 4 แท่น ตรงกลางแกะสลักเป็นลายนูนรูปดอกบัวตูม
4. ตำบลปรินิพพาน สถานที่ประดิษฐานสัญลักษณ์ของปางเสด็จดับขันธ์ ปรินิพพาน เป็นรูปสัญลักษณ์ของพระอานนท์ แท่นไสยาสน์ใช้หินแกรนิตจำนวน 3 ก้อน แกะสลักลายเชื่อมต่อกัน ลักษณะเป็นฐานปัทม์ลายบัวคว่ำบัวหงาย
พุทธมณฑลแห่งนี้ มักจะใช้จัดกิจกรรมต่าง ๆ ในทางพระพุทธศาสนาและวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา เช่น วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา วันขึ้นปีใหม่ วันสงกรานต์ วันลอยกระทง กิจกรรมเลี้ยงพระเพลถวายสังฆทาน และฟังเทศน์ทุกวันเสาร์-อาทิตย์ มีกิจกรรมวันเด็กแห่งชาติ กิจกรรมบรรพชาสามเณรภาคฤดูร้อน สามารถเข้าชมส่วนต่าง ๆ ของพุทธมณฑลได้ทุกวัน เวลา 05.00-19.00 น.
