ถ้าพูดถึงจังหวัดเลย ก็ต้องนึกถึง “ผีตาโขน” โดย ผีตาโขน เป็นคำเรียกชื่อการละเล่นชนิดหนึ่งที่ผู้เล่นต้องสวมหน้ากากที่วาดหรือแต้มให้น่ากลัวแต่งกายด้วยชุดทำจากเศษผ้านำมาเย็บติดกัน ซึ่งจะเข้าร่วมขบวนแห่และมีการแสดงท่าทางต่าง ๆ เพื่อสร้างความตื่นเต้นสนุกสนานรื่นเริงในระหว่างที่มีงานประเพณีบุญหลวง เป็นการละเล่นที่มีเฉพาะในท้องที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย “ประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน” เป็นประเพณีที่โด่งดัง ชวนให้ผู้คนหลั่งไหลเข้ามาท่องเที่ยวและสัมผัสประเพณีประจำปีนี้กันอย่างต่อเนื่อง
Embedded Files
ตำนานพื้นบ้าน “ผีตาโขน”
ตำนานพื้นบ้าน “ผีตาโขน”
เรื่องเล่า “ผีตาโขน” มีมาตั้งแต่สมัยโบราณ สันนิษฐานว่าเริ่มมีขึ้นตั้งแต่มีการจัดงาน “บุญหลวง” หรือ “บุญผะเหวด” ซึ่งเป็นงานบุญพระเวสสันดรและงานบุญบั้งไฟมารวมกันเชื่อกันว่า“ผีตาโขน” มาจากคำว่า “ผีตามคน” เข้ามาขออาหาร ขอส่วนบุญในเมืองมนุษย์ทำการเล่นหยอกล้อกับผู้คนขอข้าวปลาอาหารแล้วก็จะพากันกลับไปยังถิ่นอาศัยของตน
ขบวนแห่ผีตาโขนและศิลปวัฒนธรรมหนึ่งเดียว
การละเล่นผีตาโขน จะจัดขึ้นในเดือน 7 (ประมาณเดือนมิถุนายนถึงกรกฎาคม) ของทุกปี ณ วัดโพนชัย เป็นเวลา 3 วัน โดยการละเล่นผีตาโขน สามารถเล่นได้ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย แต่ส่วนใหญ่จะเห็นเป็นผู้ชายมากกว่า เนื่องจากการละเล่นค่อนข้างผาดโผน และทะลึ่งซุกซน โดยผู้เข้าร่วมในพิธีจะแต่งกายคล้ายผีและปีศาจ ใส่หน้ากากขนาดใหญ่ทำจากหวดนึ่งข้าวเหนียวมาหักพับขึ้นให้มีลักษณะคล้ายหมวกหน้าทำจากโคนก้านมะพร้าวถากเป็นรูปหน้ากาก เย็บต่อกับส่วนหัว แล้วเจาะช่องตาส่วนจมูกทำจากไม้นุ่นลักษณะยาวแหลมคล้ายงวงช้าง ส่วนเขาทำจากปลีมะพร้าวแห้ง นำมาตัดเป็นขนาดและรูปทรงตามต้องการ เครื่องแต่งกาย ชุดทำจากเศษผ้านำมาเย็บติดกัน มี “หมากกะแหล่ง” (ลักษณะคล้ายกระดิ่งใช้แขวนคอกระบือ) หรือกระดิ่ง กระพรวน กระป๋องผูกติดกับบั้นเอว แขวนคอ หรือถือเคาะเขย่า เพื่อให้เกิดจังหวะและมีเสียงดังเวลาเดินและแสดงท่าทางต่าง ๆ ผีตาโขนทุกตัวจะมีอาวุธประจำกายเป็นดาบหรือง้าว ซึ่งทำจากไม้เนื้ออ่อน พร้อมแสดงการละเล่นเต้นรำอย่างสนุกสนานในขบวนแห่เชื่อกันว่าผู้ใดใส่หน้ากากผีตาโขนจะหายทุกข์ หายโศก หายโรคภัย มีความสุขความเจริญ และสร้างความสนุกสนานอีกด้วย
ในสมัยโบราณคนที่เล่นเป็นผีตาโขนต้องถอดเครื่องแต่งกายผีตาโขนออกให้หมดและนำไปทิ้งในแม่น้ำหมัน เพื่อถือเป็นการทิ้งความทุกข์ยากและสิ่งเลวร้าย ห้ามนำเครื่องแต่งกายใดๆกลับบ้านเด็ดขาดแต่ปัจจุบันการละเล่นผีตาโขนเปลี่ยนแปลงไปจากยุคดั้งเดิม โดยในอดีตหน้ากากจะทำจากหวดเก่า (ภาชนะจักสานสำหรับใช้นึ่งข้าวเหนียว) ที่ใช้งานแล้ว ตกแต่งด้วยสีธรรมชาติ ดูเรียบง่าย แต่เน้นความลึกลับและน่ากลัว มาในยุคนี้ หน้ากากถูกปรับให้มีสีสันสดใส มีลวดลายไทย และใช้วัสดุที่คงทนมากขึ้น เพื่อเพิ่มความน่าสนใจ นับเป็นการเปลี่ยนแปลงที่ทำให้ผีตาโขนเป็นประเพณีที่ไม่เพียงแต่รักษาความเชื่อและพิธีกรรมดั้งเดิมแต่ยังสร้างเสน่ห์ให้มีชีวิตชีวาในศิลปะท้องถิ่นที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวจากทั่วโลก
กิจกรรมในแต่ละวัน
วันแรกของขบวนแห่ เหล่าผีตาโขนจากหมู่บ้านต่าง ๆ จะมารวมตัวกันเพื่อร่วมขบวนแห่พระอุปคุตจากท่าน้ำ ลำน้ำหมัน มาประดิษฐานที่วัดโพนชัย
วันที่สองเป็นพิธีแห่พระเวสสันดรที่เหล่าผีตาโขนและชาวบ้านจะเดินตามขบวนแห่ไปรอบเมืองก่อนตะวันตกดิน
วันที่สามเป็นการรวมเอางานบุญประเพณีประจำปีต่าง ๆ ของปีมาจัดพร้อมกันในงานบุญหลวง ซึ่งประชาชนจะมาร่วมนั่งฟังเทศน์มหาชาติ 13 กัณฑ์ เพื่อเป็นการสร้างกุศลและสิริมงคลแก่ชีวิต
มารู้จักรูปแบบของการทำผีตาโขน
การทำผีตาโขนมีอยู่ 2 รูปแบบคือ ผีตาโขนใหญ่และผีตาโขนน้อย
ผีตาโขนใหญ่ คือหุ่นผีตาโขนที่มีขนาดใหญ่ ชาวบ้านในชุมชนจะทำเป็นคู่เป็นรูปชายหนึ่งตนและหญิงหนึ่งตน ซึ่งการสร้างผีตาโขนใหญ่ จะสร้างได้ 1 คู่เท่านั้น มีขนาดใหญ่กว่าคนธรรมดาประมาณ 2 เท่า เพราะเชื่อว่า “ผีตาโขนใหญ่” จำลองมาจากคนแปดศอก ตามลักษณะของคนโบราณซึ่งจะมีรูปร่างใหญ่ประดับตกแต่งรูปร่างเป็นเพศชายและหญิงด้วยเศษวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่นมีการประดับอวัยวะเพศที่แสดงออกถึงความเป็นชายและหญิงอย่างชัดเจน ซึ่งเป็นตามความเชื่อในสมัยโบราณที่สื่อว่าอวัยวะเพศของมนุษย์จะแสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ ไม่ใช่ความคิดพิเรนหรือทะลึ่งของผู้ที่เข้ามาร่วมเล่นแต่อย่างใด
ผีตาโขนน้อย หรือผีตาโขน เป็นการออกลูกออกหลานจากผีตาโขนใหญ่ ทุก ๆ คนในชุมชนสามารถทำหน้ากากผีตาโขนน้อย และเข้าร่วมเล่นในงานบุญหลวงได้ปัจจุบันมีการตกแต่งเสื้อผ้าหน้ากากผีตาโขนด้วยสีและลวดลายสมัยใหม่ สวยงาม ดึงดูดความสนใจต่อผู้พบเห็น บางครั้งอาจเห็นเครื่องแต่งกายที่ผ่านการตัดเย็บโดยช่างที่มีฝีมือประณีตและรูปแบบของหน้ากากผีตาโขนในปัจจุบันก็มีการใช้จินตนาการผนวกกับความคิดสร้างสรรค์อย่างไม่หยุดนิ่ง
เพลงผีตาโขน : โดย เอก ราษฎร
แผนที่การเดินทาง
Page updated
Report abuse