DOELSTELLING

Een inventarisatie van uitbeeldingswijzen van kinderen in illustraties van Nederlandse kinderboeken uit eerste helft van de negentiende eeuw

Het doel van dit meerjarenproject is het samenstellen van een overzicht van illustraties uit negentiende-eeuwse kinderliteratuur (1800-1850) waarin kinderen zijn afgebeeld: plaatjes dus waarin het kind zelf centraal staat. In deze periode verschijnen voor het eerst afbeeldingen van kinderen in boeken waarin het kind zelf de hoofdrol speelt. De hoofdrol is niet langer uitsluitend weggelegd voor historische helden, volwassenen die als rolmodel voor de jeugd moesten dienen. Nu gaan de vertellingen ook over hoofdpersonages die even oud zijn als de jeugdige lezertjes. Ze zijn herkenbare karakters in wie kinderen zich gemakkelijker konden verplaatsen. De kinderen verschijnen in de illustraties van deze verhalen gewoonlijk in eigentijdse kleding (die soms in latere edities werd aangepast aan de laatste mode). Het is voor eerst dat het kind in een voor het kind herkenbare wijze werd voorgesteld: spelend met andere kinderen, kattenkwaad uithalend en in allerlei denkbare situaties die destijds voor het kind prikkelend werden geacht.

Hoewel de verbeelde vertellingen vanzelfsprekend bedoeld waren ter lering of tot vermaak is nooit systematisch uitgezocht waarop de keuze berustte om nu juist bepaalde boekwerkjes te illustreren en andere weer niet (veel bleef namelijk ongeïllustreerd) en waarom er voor de uitbeelding van specifieke episodes werd gekozen. En wie waren eigenlijk de prentmakers die zich toelegden op het illustreren van kinderliteratuur in deze periode? Wat waren hun voorbeelden?

De inventarisatie beperkt zich tot contemporaine uitbeeldingen van kinderen: de kinderfiguren moeten dus in een eigentijdse entourage zijn voorgesteld. Historische en Bijbelse scènes waarin toevallig kinderen verschijnen, worden (vooralsnog) buiten beschouwing gelaten. Voorstellingen waarin (alleen) volwassen worden afgebeeld vallen eveneens buiten het bestek van dit overzicht. Er zal gepoogd worden de relatie tussen woord en beeld in kaart te brengen. In een begeleidend essay zullen allerhande omstandigheden worden uiteengezet die de keuze voor bepaalde scènes en de weergave hiervan kunnen helpen verklaren.

De komende tijd zullen er op deze pagina afbeeldingen uit kinderboeken worden gepubliceerd; enigszins willekeurig, bij wijze van voor- of steekproef. In de toekomst zal een aparte website en publicatie gewijd worden aan deze illustraties. De links verwijzen naar picarta en google.books, de afbeeldingen zijn echter overgenomen uit exemplaren die berusten in bezit van de Karel van Mander Academy.