Libro 03

[16r]1


EX LIBRO TERTIO


Origen de la ciudad de Venecia

1. Attila2 rege hunnorum3 Aquileiam4 obsidente, ciues illius urbis Gradum migrauere, concordienses, caprulas5 et altinates Torcellum, Maiorbum, Burianum, Amorianum,6 Constantianum et Aymanum.7 Padauini8 autem sacra et suppellectilem pretiosam cum inbelli9 multitudine in Riuum Altum comportarunt, iuuentute ad tutanda moenia retenta.

2. Montesilicenses uero adestinique10 et euganeorum, collium incolae, Methamaucum11 et Albiolam, Palaestrinam Clodiamque12 confugere. Diruto deinde Montesilice, Patauio et Adeusto,13 Uincentia et Uerona uastata, patauinorum plurimi in paludes suae ditionis, quo et pretiosa miserant, habitatum iere, id est ad Riuum Altum Dorsumque,14 cui Duro a soliditate fuit cognomen.

3. Sic et ceteri Uenetiae prouinciae populi, premente metu, in paludibus consederunt. Ea prouincia Abdua,15 Pado, lacu Benaco, Adriatico16 mari et alpibus terminatur. Hinc origo uenetae urbis.


Odoacro expulsa a los rugos. Los longobardos ocupan Rugilandia

4. Odoacer igitur, Oreste interfecto, cum Romam [16v]17 pergeret, occurrente populo, benigne receptus est et, summis honoribus in Capitolium ductus, Romae18 et Italiae19 rex est appellatus.

5. Interim Phelteus,20 qui et Phena dictus est, rex rugorum ulteriorem Danubii ripam colentium, erulos21 uicinos, qui in patria post Odoacris profectionem remanserant, infestare coepit. Aduersus quem, ex Italia profectus, Odoacer proelium22 commisit et, occiso rege rugorum, gentem ad internicionem23 usque deleuit24 prouinciamque Rugilandam, quam illi incolebant, crudelissime uastauit et in Italiam rediit.

6. Longobardi autem, duce Godoocho25 rege suo, ea Rugilandiae loca, possessoribus uacua, ingressi sunt. Et ad tempora usque Andoini, noni26 eorum regis, per annos circiter uiginti habitauerunt.


Teodorico el Grande arrebata Italia a Odoacro

7. Interim quieta apud Constantinopolim cuncta manebant, cum defuncto Theodemiri, ostrogothorum27 rege, Theodericus successisset, romanorum amicus. Hic, ad Zenonem uocatus, ea facilitate profectus est, qua Leo illum remiserat. Zeno statuam illi equestrem ex aere in palatio locauit et patriciatus dignitate donauit. Sic ac28 exercitui stipendia praebens et per aliquot annos eum apud se retinuit.

8. Sed cum ostrogothi non quiescerent, intelligentes uesogothos,29 sueuos, alanos, uandalos, burgundiones, erulos et turingos per Italiam, Galliam, Hispaniam30 et Africam gloria excellere, petiit a Zenone ut aduersus Odoacrem in Italiam mitteretur. Idque concessum est ut amico potius quam hosti Italia pateret.

9. Profectus ex pannoniis31 Theodericus, priusquam Noricum ingredi posset, Strapiliam32 gepidarum33 regem, iter impedientem, qui Ardarico34 defuncto successerat, proelio fudit, et pari modo Busarim,35 bulgarorum36 ducem, gentis accolae Danubii, qui magnas sibi difficultates intulit.

10. Ingressus Italiam apud Sontium,37 Aquileiae dirutae fluuium, Odoacrem obuium habuit eumque cruento proelio superauit, qui ad Padum cuius uada oppidaque [17r] praesidiis et classe munierat delatus, eo loco substitit ubi nunc est Hostilia38 ueronensium. Theodericus, dedentibus ciuibus, Ueronam cepit39 et paulo post redeuntem Odoacrem in campis Ueronae subiectis, iterum superauit.

11. Uictus Odoacer, Romam petens, clausas portas inuenit et, suburbanum agrum incendiis foedans, Rauennam se contulit; populos Italiae pertentans ut sibi fauerent, inter quos plures fuerunt Padi accolae et Astupha,40 praefectus Flaminiae ac Aemiliae. Quod sentiens Theodericus apud Ticinum41 se communiuit.


Clodoveo desposa a Clotilde

12. Hoc tempore Gundobaldus,42 burgundiorum rex, Italiam ingressus per saltum Domussulae43 magnam praedam ex comensibus, et deinde ex taurinis44 ac iporediensibus45 asportauit.

13. Quo absente, Clodoueus,46 francorum rex, Crothildem,47 Chilperici filiam forma egregiam, pertentauit an se uirum uellet, et uoluntariam inuenit. Chilpericus rex burgundionum fuerat et a fratre suo Gundobaldo interfectus, ob quam rem non putabat Crothildis patruum suum consensurum et rapi cupiebat, facileque Clodoueo consensit, ea lege ut christianus fieret.

14. Nec Gundobaldus ausus est potenti regi neptem denegare, praesertim cum sine dote peteretur. Clodoueus, quamuis uxori in seipso promissa neglexerit,48 duos tamen filios ex ea susceptos christianos fecit.


Teodorico asesina a Odoacro (493) y pone su sede en Rávena

15. Theodericus49 autem postquam Odoacrem Rauennae morari didicit, eo se contulit et urbem per triennium obsedit. Exeuntem ad pugnam Odoacrem bis proelio superauit.

16. Et tandem, acrius obsessa ciuitate, Odoacer, hortante Ioanne50 episcopo, sese dedit. Theodericus, urbem ingressus, secunda die Odoacrem et filium eius adolescentem contra foedera interfecit. Erulorum plebem conseruauit. Exinde tota Italia et ipsa Roma eum complexa est.

17. Qui omnium barbarorum mitissimus fuit misitque Epiphanium ticinensem episcopum cum magna pecunia in Burgundiam,51 qui [17v]52 captiuos redimeret. Sedem tamen regni sui Rauennae constituit.


Bautismo de Clodoveo (a. 496)

18. Clodoueus interea aduersus Gundobaldum uxoris suae patruum bellum gessit ciuitatesque inter Ligerim53 et Sequanam sitas suo adiecit imperio et, interueniente Crothildi, pacem hosti dedit.

19. Deinde aduersus alemannos bellum gessit. In quo, cum sui caderent, memor factus eorum quae uxori promiserat de fide suscipienda. Suspicatus propter negligentiam se puniri, uotum uouit Deo caeli: quod si uinceret uxoris consilium amplecteretur.54

20. Hinc uictor effectus, alemannis55 in deditionem acceptis, tributum imposuit. Ac domum reuersus uigesimo56 quinto regni sui anno a beato Remigio, remensi episcopo, cum multis francis baptizatus57 est.


Obras de Teodorico en Roma y Rávena

21. Theodericus, quamuis Rauennae ageret, Romam tamen multis modis exornauit, sepulchrum Octauiani instaurauit, spectacula exhiberi iussit, aedificia multa reformauit ac basilicas, atque ita se gessit ut inter optimos numeraretur.

22. Rauenna, ut Plinius ait,58 sabinensium, ante Urbem conditam, fuit oppidum. Sed primum incrementum sub caesare Augusto habuit, qui apud eam classem tenuit perpetuo anni tempore expeditam et in oppido classensi milites mansere, qui classem implerent.

23. Rauennam autem muro clausit Claudius Germanicus, sed muros ipsos instaurauit et ampliauit Ualentinianus Secundus, Placidiae filius.


Teodorico crea alianzas por medio de bodas

24. Theodericus erulis, interfecto Odoacre, alium regem dedit et in extremis Italiae partibus apud Augustam Praetoriam59 sub alpibus habitare permisit, eumque in filium adoptauit.

25. Ipse uero Theodericus, Clodouei regis Franciae filiam, nomine Andefledam60 uxorem duxit. Sororem suam uero nomine Amalafredam61 Henrico62 uandalorum, et filiarum63 una Alarico64 uesogothorum, alteram Gundeboto65 burgundionum, neptem uero Amalabergam Herminfredo66 turingionum67 regibus in matrimonium coniunxit. [18r]68

26. Euthario69 etiam. nobili ex baltorum70 prosapia oriundo, qui Ueterici fuit filius, tertiam filiam Amalasuntham71 in uxorem tradidit, quo genero tanquam filio usus est. Atque ita et Hispaniam et Galliam placatam tenuit.


Diversas guerras de Teodorico

27. Cum uero Clodoueus, rex francorum, Alaricum uesogothorum regem in campis uogladensibus72 interfecisset Uasconiamque cepisset, Theodericus in ultionem generi contra socerum arma sumpsit. Et multis francorum trucidatis Uasconiam recuperatam pro Almarico,73 Alarici filio, non paruo tempore gubernauit.

28. Siciliam uero Dalmaciam74 Liburniamque et Illyricum75 obtinuit. Narbonensem Galliam et ea quae extra Burgundiam ad teutones76 pertinent, exceptis aluernis,77 regno suo adiecit. Quae loca Theodatus78 nepos eius, qui postea tertio loco regnauit, multo tempore administrauit. Pannoniam et noricos regno suo adiunxit.

29. Per hoc tempus bulgari, relictis sedibus quas ad Danubii ripas secundum Pannonias et Noricum habere consueuerant, Thraciam79 deuastabant nec poterat Zeno imperator resistere post recessum Theoderici et maxime quia Constantinopolis maximo flagrauit incendio. Tridentum Theodericus muro cinxit.


Muerte de Zenón (491) y del papa Anastasio II (498)

30. Per idem tempus, Zenone defuncto, qui sedecim80 annis imperauit, Anastasius suffectus est imperator.

31. Quo tempore et Anastasius romanus pontifex decessit et duo in scismate surrogati sunt: Symmachus81 in palatio Lateranensi et Laurentius in aede Beatae Uirginis quae Noua dicitur.

32. Res apud Theodericum discussa est obtinuitque Symmachus; qui, clementia usus, Laurentium nucerinis episcopum dedit. Sed romani, iam pace fastiditi, Laurentium reduxere dissidiumque82 fecerunt.

33. Rex, canonum ignarus, Petrum, Altini episcopum, Romam misit, qui, utroque deiecto, se pontificem constituerat.83 At Symmachus, congregata synodo centum uiginti84 episcoporum, de criminibus se purgauit et Petrum et Laurentium relegari obtinuit.

34. Sed romani non destitere,85 Fausto86 ex consule pontificem clerumque defendente, Probino87 uero altero ex consule plebem concitante, in Urbe proeliatum est et caedes commissa et in sacerdotes uirginesque grassatum.88


Guerras de Clodoveo

35. Et per hoc tempus gestum est [18v] proelium inter Clodoueum et Alaricum, de quo antea diximus. Tunc quoque Clodoueus Theodericum filium, ex ancilla susceptum, in albienses rutenosque89 et aluernos90 misit, eosque sibi subiecit ac Tolosam91 Uasconiamque occupauit, Almarico, Alarici filio, intra Pyrenaeum92 se continente.

36. Inuasit quoque Clodoueus, Engolismam93 et Burdigalam,94 ciuitates uesogothorum; eo quod arrianam95 haeresim tenerent et episcopos catholicos in illis constituit. Quod intelligens Anastasius admodum laudauit, audiens suo tempore uesogothos punitos esse, misitque pretiosam tunicam Clodoueo et patricium eum creauit.

37. Qui tamen primum parisios accedens, eam urbem regni sedem constituit. Theodericus tamen, ut supra diximus, Uasconiam recuperauit per Ilbam96 comitem, quem gepidarum militibus praefecit.


Conflicto religioso en tiempos de papa Símaco y Juan I

38. Hoc tempore, defuncto Symmaco, Hormisda97 romanus pontifex electus est. Qui, hortante Theoderico, apud Urbem prouincialem synodum congregauit, in qua haeresim eutychianam98 dampnauit,99 quae prius tamen dampnata fuerat. Et oratoribus quinque Constantinopolim missis, Ioannem100 illius urbis episcopum et per eum reliquos graecos ab haeresi desistere101 iussit.

39. Sed episcopus et clerus constantinopolitanus inoboedientes fuerunt. Nec Anastasius imperator decreto se subscribere uoluit, dicens papam potius imperatori parere debere, eiusque oratores urbe deiecit. Ob quam rem fulmine ictus creditus est poenas dedisse.

40. Quo anno Symmacus102 et Boetius103 consules fuere. Anastasio Iustinus senior surrogatus est. Quo tempore eutychiana labes extincta est. Et Hormisdae mortuo Ioannes104 tuscus successit.

41. Iustinus arrianos ex imperio suo deiecit. Quod Theodericus aegre tulit, eadem labe infectus. Et propterea Boetium105 et Symmacum106 Papiam relegauit.

42. Et Ioannem papam ire Constantinopolim iussit. Et Theodacum107 nepotem ex narbonensi prouincia reuocauit. Ioanni uero plures ex nobilitate romana collegas adiunxit, mandans eis ut a Iustino impetrarent arrianorum [19r]108 restitutionem, nisi obtinerent, catholicis episcopis per suum regnum uicem redderet.

43. Iustinus magno honore Ioannem papam excepit concessitque postulata, ne christiani catholici trucidarentur, honorauitque multum romanos legatos. Quod aegre tulit Theodericus illosque cruciatu famis in carcere necauit. Boetium et Symmachum Papiae iugulari iussit.


Muerte del emperador Justino I (527) y de Teodorico el Grande (536)

44. Ipse uero Theodericus, nonagesimo octauo die postquam Ioannes pontifex et romani illi oboedierant, apoplexi siue, ut alii uolunt, profluuio uentris interiit, anno trigesimo octauo109 postquam Italiae potitus est regno.

45. Huic successit Amalasuntha filia, tunc uidua, cum Athalarico filio suo octo annorum, quem ex Euthario susceperat. Quae mulier prudentissima fuit multaque patris malefacta reparauit. Boetii et Symmachi filiis patrimonium reddidit.

46. Athalaricum110 disciplinis111 erudiri curauit sed gothi impediuerunt, dicentes regem suum sub praeceptoribus esse minime debere et arma illi non litteras conuenire.

47. Mortuus est per hoc tempus Iustinus imperator, cui Iustinianus successit.


Amalasuintha, reina de los ostrogodos

48. Proceres gothi inter Amalasuntham et filium discordias seminauere. Ob quam rem illa Theodatum112 consobrinum suum,113 in Etruria114 aliquot ciuitates tenentem, quia seductoribus filii consentiret, cohercuit et, Athalarico Romae relicto, Rauennam pergens, tres gothorum proceres, qui malorum consiliorum puero suasores erant, interfici curauit.

49. Hic tamen Athalaricus, quamuis arrianus esset, Bonifacium et Ioannem, cui Mercurio fuit nomen, romanos pontifices magnis fauoribus est prosecutus et multa digna laude peregit.

50. Cuius tempore mortuo francorum rege, Clodomir115 et Childebertus116 eius filii in paterni regni diuisione partes burgundionum regni et alemannorum, quas occupauerat Clodoueus, et quaecumque in alpibus ad Italiam spectant, Theodeberto117 eorum nepoti, quem in metensibus regem constituerunt, regendas possidendasque dederunt.

51. Hic Theodebertus, rapinis assuetus, quem Theodericus pater in alemannorum expeditiones duxerat, romanam Prouinciam, cuius [19v]118 caput est Massilia septimanorum, quae regis italici esset, inuasit.

52. Amalasuntha rogauit ut desisteret neque occasionem Iustiniano daret imperii recuperandi foederaque inter Athalaricum filium et Theodebertum impetrauit. Sed Theodatus, iniuriae memor ab Amalasuntha receptae, quae ipsum repetundarum119 dampnauerat, cum Iustiniano egit ut Italiam recuperaret.

53. Interim mortuus est Athalaricus octauo anno postquam regnum acceperat. Ob quam rem Amalasuntha Theodatum sibi reconciliauit et regni consortem accepit. Erat autem Theodatus graecis latinisque litteris120 eruditus. Qui, ut ait Cassiodorus, temporum suorum historiam121 scripsit et inter philosophos quibus operam impenderat, Platonem maxime sectabatur. Ceterum122 iners fuit et inconstans, pecuniarumque auidus.

54. Hortante tamen Amalasuntha, in burgundiones, qui a Theoderico metensium rege in Liguriam123 et Aemiliam missi fuerant, atque alemannos, qui Uenetiam deuastabant, delatus utramque124 gentem cum magna illorum caede Italia pepulit. Et cum eodem exercitu per legatos romanam Prouinciam recuperauit. Pacem Iustiniani et francorum regis per oratores consecutus multaque bona opera, eiusdem suasu feminae,125 fecit.

55. Sed ad ingenium reuersus, rapinis indulsit et Amalasuntham resistentem in insulam126 uulsinensium127 lacus relegauit occidique permisit a filiis et agnatis gothorum procerum, quos Athalarici corruptores ipsa regina iusserat interfici.

56. Fuit autem Amalasuntha memorabilis femina, graecis ac latinis litteris egregie imbuta, omnium gentium linguas callens, quae per id tempus romanum imperium inuaserant. Cuius mortem Iustinianus aegerrime tulit.


Pontificado de Agapito I y Silverio

57. Ad quem placandum missus est Agapitus romanus pontifex, quem Iustinianus honorifice suscepit. Sed cum Iustinianus, ab Anthemio128 constantinopolitano episcopo seductus, eutychianam haeresim saperet illamque confirmari peteret, Agapitus Diocletianum eum [20r]129 appellauit eumque resipiscere fecit, et Anthemio eiecto Mennam130 substituit, et cuncta impetrauit quae uoluit Theodatus131 de Iustiniano securus.

58. Defuncto Agapito,132 clerum romanum, quod nullus antea tyrannus133 intentauit, in electionem quam faceret, ui illata134 consensum promittere coegit et per pactionem, pecunia accepta, Siluerium creauit. Ob quam rem rursus apud imperatorem delatus, punitionem timens, mitius imperium egit.


Descripción de Venecia hecha por Casiodoro

59. Cassiodorus, Rauenna oriundus,135 multa de eo scribit, et praesertim ut uinum accinaticum136 ex agro ueronensi odoris saporisque suauissimi magnam uim Romam aduehi curauit et ut annonam ex Histria Rauennam duci iussit. Quo tempore iam ueneti numerosa nauigia obtinebant et Theodati mandatis parebant, qui eius iussu frumentum uehebant.

60. De quibus scribit Cassiodorus:137 "Uenetiae, praedicabiles quondam, plenae nobilibus, ab austro Rauennam Padumque contingunt, ab oriente iocunditate Ionii littoris perfruuntur, ubi alternus138 aestus egrediens modo claudit, modo aperit faciem, reciproca inundatione camporum. Hic uobis139 aquatilium auium more domus est".

61. "Namque *140 terrestris modo cernitur insularis, ut illic magis existimes esse Cyclades, ubi subito locorum facies respicis immutatas. Earum141 quippe similitudine per aequora longe patentia domicilia uidentur sparsa, quae non natura protulit, sed hominum cura fundauit. Uiminibus * flexis142 illigatis terrena illic soliditas aggregatur et maritimo fluctui tam fragilis munitio non dubitatur opponi, quando uadosum litus molem nescit eicere undarum, et sine uiribus143 fertur quod altitudinis auxilio non iuuatur".

62. "Habitatoribus igitur una copia est: ut solis piscibus expleantur. Paupertas ibi cum diuitibus sub aequalitate conuiuit. Unus cibus omnes reficit, habitatio simul144 uniuersa concludit. Nesciunt de penatibus inuidere et, sub hac mensura degentes, euadunt uitium, cui mundum constat esse obnoxium. In salinis autem exercendis tota contentio [21v]145 est. Pro aratis, pro falcibus cylindros146 uoluitis"147 et alia pleraque.


Sobre la extensión y fundación de Venecia

63. Quadraginta octo annis tunc Uenetias steterat. Ab Aquis Gradatis usque Lauretum148 Uenetia extenditur per octuaginta milia149 passuum. Creuit autem cito Uenetia quia multarum urbium eo simul opes congestae sunt, Attila Italiam uexante. Primi magistratus uenetorum tribuni appellati sunt.

64. Laurentius Monachus,150 patria uenetus, affirmat fundamenta urbis uenetae septimo kalendas aprilis iacta fuisse, anno salutis quadringentesimo et uigesimo primo; quod stare non potest. Nondum enim Attila destruxerat Aquileiam, quod factum est anno quadringentesimo quinquagesimo sexto.151 Tunc enim Uenetiae principium habuere.


Guerras de Justiniano I contra los persas, vándalos y godos

65. Iustinianus, imperator a Iustino auunculo constitutus, parthos, bella mouentes, per suos duces pluribus bellis superauit. Postea apud Eufratem152 exercitus eius superatus est. Erulos, gepidas et bulgaros, Illyricum153 deuastantes, per suos iudices profligauit. Et iterum per Belisarium154 patricium et per Hermogenem magistrum officiorum parthorum impetum repressit foedusque cum eis iniuit.

66. Deinde per eundem Belisarium Africam a uandalis liberauit, qui Bilimirem155 regem captiuum cum opibus spoliisque uandalorum Constantinopolim perduxit; et, consul ordinarius designatus, de uandalis triumphauit.

67. Deinde, missus in Siciliam, insulam recuperauit et ad bellum contra Theodatum processit.

68. Iustinianus ad Clodomirem156 et Childebertum, francorum reges, eorumque nepotem Theodebertum,157 Liguriam tenentem, multis muneribus, ut quiescerent,158 placauit, dicens indignum esse auxilio Theodatum, qui haeresi arriana Italiam inficeret.

69. Misitque Mundum159 quendam ducem in Dalmatiam, qui, gothis proelio superatis, Salonam cepit, inuoluitque tumultu160 dalmatas, Iustiniano subiici161 renitentes.

70. Quadraginta octo annis sub gothis Italia fuerat: trigintaocto162 [22r]163 sub Theoderico, sub Athalarico164 octo, et sub Theodato duobus et plurimum floruerat meliora sub Iustiniano, sperans quod per eius auaritiam contra euenit. Nanque165 et libertas omnino perdita et Urbs intus extraque diruta ac desolata, ad stupendam calamitatem est perducta.

1 1484: 5v. 1533: 8r.

2 1533: "Athila". También en n. 62-64.

3 1484: "hunorum".

4 1484: "Aquileam".

5 1481, 1484: "crapulas". Sigo 1533. Los habitantes de Concordia Sagittaria, Caorle, Altinum (desaparecida) huyeron a las islas de Torcello, Mazzorbo, Burano, Murano, Costanziaco (desaparecida) y Ammiana (desaparecida).

6 1533: "Amoriacum".

7 1533: "Aimanum". Probablemente debe leerse: "Ammianam".

8 Forma moderna de "patauini".

9 1533: "imbelli".

10 1533: "adeustinique". Los habitantes de Monselice, Este y las colinas Euganeas huyeron a Malamocco, Albiola (desaparecida), Pellestrina y Chioggia.

11 1533: "Metamaucum".

12 1481, 1484: "Clodiam". Sigo 1533.

13 Léase: "Adesto". Adestum es la actual Este (Padua).

14 1481, 1484 omiten. Cf. Biondo. El actual barrio de Dorsoduro se halla en la primera zona colonizada.

15 Es decir el río Adda, el río Po y el lago de Garda.

16 Léase también: "Hadriatico".

17 1484: 5v. 1533: 8r.

18 1481: "Rone". Sigo 1484, 1533.

19 1481: "Ytaliae". Sigo 1484, 1533. También en n. 5, 8, 10-12, 16, 24, 44, 50-52, 54, 63, 68, 70.

20 Léase: "Feletheus", también llamado "Feba" ( 487).

21 1481, 1484: "frulos". Sigo 1533.

22 1533: "praelium". También en n. 9-10, 15, 34-35, 69.

23 1533: "internecionem".

24 1481, 1484: "deleui". Sigo 1533.

25 1533: "Codooco". Léase: "Godehoc". Cf. PAULUS, Historia langobardorum, lib. 1, 18 y 20.

26 1481, 1484: "noui". Sigo 1533.PAULUS, Historia langobardorum, lib. 1,

27 1481, 1484: "ostrogotharum". Sigo 1533. También en n. 9

28 1484, 1533: "et".

29 1481, 1484: "uesogothas". Sigo 1533. También en n. 25, 27, 36.

30 1481: "Hyspaniam". Sigo 1484, 1533. También en n. 26.

31 1481: "pannonis". 1484: "panonis". Sigo 1533.

32 Léase: "Trapstilam".

33 1533: "zepidarum". También en n. 37, 65.

34 1481, 1484: "Anderico". 1533: "Arderico". Sigo escritura de II, 34.

35 Léase: "Busan". Cf. PAULUS, Historia romana, lib. 15, n. 16.

36 1481, 1484, 1533: "burgarorum". Sigo escritura de n. 29.

37 1481, 1484: "Soricium". Sigo 1533. Es el río Isonzo

38 1533: "Ostilia". La actual Ostiglia junto al río Po.

39 1484: "coepit".

40 Léase: "Tuffa".

41 1481, 1484: "Ticinium". Sigo 1533.

42 1481: "Gondobaldus". Sigo 1484, 1533. Léase: "Gundobadus" ( 516). También en n. 13-14.

43 Léase: "Domoduscellae". La actual Domodossola (Piamonte).

44 1481: "thaurinis". Sigo 1484, 1533.

45 1481: "yporediensibus". Sigo 1484, 1533. Léase: "eporediensibus". Los habitantes de la actual Ivrea (Iporegia o Eporedia).

46 1481, 1484: "Clodoneus". Sigo 1533. También más abajo. También en n. 14, 18, 25, 27, 35-36, 50.

47 1533: "Crotchildem". Léase: "Chrodechildem". También más abajo y en n. 18.

48 Clodoveo se casó entre 492/3 y permitió el bautismo de sus hijos, pero él mismo no se bautizó hasta el 496.

49 1481, 1484: "Theodoricus". Sigo escritura de n. 7 y 1533. También en n. 16.

50 1481: "Iohanne". 1533: "Ionne". Sigo 1484. Johannes I Angeloptes, obispo de Rávena del 477 al 494.

51 1481: "Burguudiam". Sigo 1484, 1533.

52 1484: 6r. 1533: 8v.

53 1481, 1484: "Lygerim". Sigo 1533.

54 1481, 1484: "amplecteretue". Sigo 1533.

55 1481, 1484: "alamannis". Sigo escritura de n. 19 y 1533.

56 Léase: "decimo". Este error viene de Biondo. Cf. GREGORIO DE TOURS, Historia francorum, lib. 2, cap. 30.

57 1481: "baptisatus". Sigo 1484, 1533.

58 Cf. PLINIO EL VIEJO, Historia naturalis, lib. 3, 115.

59 La actual Aosta (norte de Italia).

60 Léase: "Audefledam". Audefleda ( c. 534) fue hija de Childerico y hermana de Clodoveo.

61 1481, 1484: "Armalafredam". Sigo 1533. Léase: "Amalafridam". Hermana de Teodorico, se casó (500) con Thrasamundus, rey de los vándalos. Tras la muerte del marido (523) fue apresada por Hildericus y murió en prisión (c. 527).

62 1533: "Honorico". Quizás es una confusión con Hilderico su segundo marido.

63 Teodorico tuvo dos hijas de una concubina, las cuales se llamaban Theodegotha y Ostrogotho Areagni.

64 1533: "Halarico". También en n. 27, 35. Este es Alarico II ( 507), rey de los visigodos.

65 1533: "Gundibaro". Léase: "Gundobado". Véase n. 12. En realidad se casó con Segimundus ( 523), hijo de Gundobadus, rey de los burgundios.

66 1481, 1484: "Hermunfredo". Sigo 1533. Léase: "Herminifredo". Se casó con Amalaberga, hija de Amalafrida.

67 1533: "thuringionum".

68 1484: 6r. 1533: 8v.

69 1481, 1484: "Eucario". Sigo 1533. También en n. 45. Léase: "Eutharico". Flavius Eutharicus Cilliga ( 522), hijo del noble ostrogodo Vetericus, se casó (515) con la heredera de Teodorico, por lo cual fue asociado a la corona, pero falleció antes que el rey.

70 1533: "balthorum".

71 1533: "Amalasiuntham". Léase: "Amalasuintham". También en n. 45, 48, 52-56. Fue la única hija legítima de Teodorico. Tras la muerte del marido y el padre, quedó como regente de su hijo Athalaricus. Cuando su hijo murió (534), quedó como reina y desposó a su primo Theodahad, que la desterró y poco después mando asesinarla (535).

72 1481: "uoglaudensibus". 1484: "uero glaudensibus". Sigo 1533. La batalla de Vouillé (507).

73 Léase: "Amalarico". También en n. 35. Hijo de Alarico II y Theodegotha, hija de Teodorico. Cuando su padre murió era un niño. Gobernó del 522 hasta su muerte el 531.

74 1481, 1484: "Salmatiam". Sigo 1533.

75 1481, 1484: "Illiricum". Sigo 1533.

76 1481, 1484: "theutones". Sigo 1533.

77 Léase: "aruernos". También en n. 35. Los habitantes de la actual Auvergne (Francia).

78 Léase: "Theodahad". También en n. 48, 52-53, 57, 59, 67-68, 70. Hijo de Amalafrida, hermana de Teodorico. Se casó con la hija de Teodorico y poco después la encarceló en una isla del lago de Bolsena (Lazio, Italia) y mandó asesinarla, reinando brevemente entre 534 y 536, cuando a su vez fue asesinado.

79 1481, 1484: "Traciam". Sigo 1533.

80 Zenón gobernó 17 años: desde el 9 de febrero de 474 hasta el 9 de abril de 491.

81 1481, 1484: "Symachus". Sigo 1533. También en n. 32-33, 38.

82 Léase: "discidiumque".

83 El obispo Petrus no fue antipapa. Teodorico lo nombró visitator pero en lugar de pacificar, encendió más la disputa al arrebatar las iglesias titulares a Símaco y convocar un concilio para juzgarlo.

84 Léase: "XV". Cf. DUCHESNE, Liber pontificalis, t. 1, p. 260.

85 1481, 1484: "desistere". Sigo 1533.

86 El senador Flavius Anicius Faustus Iunior, que defendía al papa.

87 1481, 1484: "Probinio". Sigo 1533. El senador Petronio Probino y Rufio Postumio Festo eran partidarios de Lorenzo, que seguía los dictados de Constantinopla.

88 1481, 1484: "crassatum". Sigo 1533.

89 1533: "ruthenosque". Los habitantes de la actual Rhodes (Lorena, Francia).

90 1533: "auernos".

91 1481, 1484: "Tholosam". Sigo 1533.

92 1481, 1484: "Phireneum". 1533: "Pirenaeum". Sigo escritura de I, 70.

93 1481, 1484: "Eugorismam". Sigo 1533.

94 1533: "Burdegallam". La actual Burdeos.

95 1533: "arianam". También en n. 41-42, 49, 68.

96 Léase: "Ibbam" o "Hibbam". Cf. JORDANES, De rebus geticis, cap. 58. Fue un general de Teodorico, enviado en auxilio de los visigodos, que liberó Arles del asedio franco (508).

97 1481, 1484: "Ormisda". Sigo 1533. También en n. 40.

98 1481, 1484: "euticianam". Sigo 1533. También en n. 40, 57.

99 1484, 1533: "damnauit". Y más abajo: "damnata". También en n. 52.

100 1481: "Iohannem". Sigo 1484, 1533. Juan II, patriarca de Constantinopla entre el 518-520.

101 1481, 1484: "destitere". Sigo 1533.

102 1481, 1484: "Symacus". Sigo 1533. El año 522 fueron cónsules Flavius Symmacus y Flavius Boethius, ambos hijos del famoso filósofo Boecio, que también fue cónsul pero el a. 510.

103 Léase: "Boethius".

104 1481: "Iohannes". Sigo 1484, 1533. También en n. 42-44, 49. Papa Juan I de Toscana, gobernó del 523 al 526.

105 Léase: "Boethius". También en n. 43 y 45. De aquí en adelante se refiere al filósofo Boecio y a su suegro. Boecio fue apresado a finales del 523 por defender a uno acusado de traición.

106 1481, 1484: "Symachum". Sigo 1533. También en n. 43, 45. Este es Quintus Aurelis Memmius Symmachus, cónsul el a. 485, suegro del filósofo Boecio. Cf. PROCOPIUS, De bello gotthico, lib. 1, cap. 1 (Dindorfius, vol. 2, p. 11). Ambos fueron ajusticiados pero se desconoce la fecha exacta. Boecio probablemente el a. 525 y su suegro al año siguiente poco antes de la muerte de Teodorico.

107 Léase: "Theodorum". Este Flavius Theodorus fue cónsul el a. 505 y participó en la legación del papa Juan a Constantinopla el a. 523. No consta que tuviese parentesco con Teodorico.

108 1484: 6v. 1533: 9r.

109 Teodorico fue rey de Italia del 493 al 526.

110 1481: "Atalaricum". Sigo 1484, 1533.

111 1481: "discipliuis". Sigo 1484, 1533.

112 Theodahad era primo hermano de Amalasuintha. Véase nota en n. 28.

113 1481: "snum". Sigo 1484, 1533.

114 1533: "Hetruria".

115 1481, 1484: "Clodemir". Sigo 1533. Léase mejor: "Chlodomir" ( 524).

116 1484: "Chidelbertus".

117 1481, 1484: "Theodoberto". Sigo 1533. También en n. 51-52. Léase: "Theudeberto" ( 548).

118 1484: 6v. 1533: 9v.

119 1481, 1484: "repetendarum". Sigo 1533.

120 1533: "literis". También en n. 56.

121 1481, 1484: "hystoriam". Sigo 1533.

122 1533: "caeterum".

123 1481, 1484: "Lyguriam". Sigo 1533.

124 1484, 1533: "utranque".

125 1484, 1533: "foeminae". También en n. 56.

126 1481, 1484: "insnlam". Sigo 1484, 1533.

127 Léase también: "uolsinensium". La actual Bolsena (Lazio, Italia).

128 Léase también: "Anthimo". Anthimos I fue un patriarca monofisita (535-536).

129 1484: 7r. 1533: 9v.

130 Léase: "Menam". Menas fue patriarca de Constantinopla del 536 al 552.

131 El papa Agapito viajó a Constantinopla y logró deponer al patriarca monofisita y atraer a Justiniano a la ortodoxia romana, sin embargo no se detuvo la invasión bizantina en Italia. Agapito murió en abril del 536 y Theodahad fue asesinado en diciembre de ese año.

132 1481, 1484: "Agapitho". Sigo 1533.

133 1484: "tirannus".

134 1481, 1484: illato". Sigo 1533.

135 El senador Flavio Magno Aurelio Cassiodoro nació hacia el 485 en Squillace (Calabria, Italia), pero desde joven se unió a la corte de Rávena y desempeñó cargos importantes en la corte de Teodorico y sus sucesores hasta la conquista bizantina. Murió en su monasterio Vivarium el a. 583.

136 1481, 1484: "uiuum octinaticum". Sigo 1533. Léase: "acinatium".

137 Cf. CASSIODORUS, Variarum, lib. 12, epistola 24 (a. 537), en MGH, auctores antiquissimi, t. 12, p. 379-380.

138 1481, 1484: "alterius". Sigo 1533.

139 1481, 1484: "urbis". Sigo 1533.

140 Léase: "Nam qui nunc".

141 1481, 1484: "Eorum". Sigo 1533.

142 1481, 1484 omiten. 1533: "* flexis". Léase: "enim flexibilibus".

143 1481: "uiribrs". Sigo 1484, 1533.

144 Léase: "similis".

145 1484: 7r. 1533: 10r.

146 1481, 1484: "chilindros". Sigo 1533.

147 1481, 1484: "uolumtis". Sigo 1533.

148 Es decir de la actual San Canzian d'Isonzo (Gorizia) hasta la actual Loreo (Rovigo).

149 1533: "millia".

150 1481: "Manochus". Sigo 1484, 1533. Léase "de Monachis". Lorenzo de Monacis ( 1428) fue un diplomático veneciano, autor de una historia de su ciudad. Cf. LAURENTIUS DE MONACHIS, Chronicon de rebus venetis, Venecia 1758, p. 8.

151 Atila destruyó Aquilea el a. 452.

152 Léase: "Euphratem".

153 1481, 1484: "Illiricum". Sigo 1533.

154 1481, 1484: "Bellisanum". Sigo 1533. También en n. 66. El general Belisario († 565) y el diplomático y general Hermógenes ( 535/6) dirigieron la guerra contra la Persia sasánida, que concluyó con la "paz eterna" (532).

155 1481, 1484: "Billiuierem". Sigo 1533. Léase: "Geilamir" o también: "Gelismerus", último rey de los vándalos, se rindió el a. 534 y fue llevado a Constantinopla.

156 1481: "Adomirem". 1484: "Adomitem". Sigo 1533.

157 Léase mejor: "Theudebertum". Theudebert ( 548), sobrino del rey Clodomiro. Gobernó sobre Auvergne, Limousin, Cologne, Metz, Reims y Trèves. Aprovechando la guerra entre ostrogodos y bizantinos invadió el norte de Italia el a. 539.

158 1481, 1484: "quiesceret". Sigo 1533.

159 Mundus ( 536) fue rey de los gépidos, pero se puso al servicio de Justiniano como magister militum de Illiria. Participó en la reconquista de Dalmacia (535-536) y conquistó la capital Salona (Solin, Croacia).

160 1481, 1484: "tumulta". Sigo 1533.

161 1481, 1484: "subiicere". Sigo 1533.

162 Teodorico reinó en Italia del 493 al 526, por lo tanto 33 años.

163 1484: 7r. 1533: 10r.

164 1481, 1484: "Athanarico". Sigo 1533.

165 1481, 1484 omiten este párrafo: "Nanque .... perducta".