Выдатныя мясціны аг. Варонча

Варонча, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Варонча». У XVII—XVIII ст. сяло і маёнтак Наваградскага павета. У 1666 г. уладанне Стэфана Курча — ваяводы берасьцейскага. Дзейнічалі вадзяны і ветраны млыны. У 1799 г. 23 дымы. Сяло належала былому наваградскаму ваяводзе Несялоўскаму. У 1799 г. у складзе маёнтка панскі двор і сёлы Варонча, Літараўшчына і Равіны — усяго 13 дамоў.

У 2-й палове XVIII ст. тут з'явіўся цэлы комплекс збудаванняў. У яго ўваходзілі два палацы, касцёл, скарбніца, флігелі, гаспадарчыя пабудовы, невялікі парк. У 1898 г. адзін з палацаў перабудаваны пад бровар (У.У. Бянько, У.А. Палуян / Памяць. Карэліцкі раён). У XIX — пачатку XX ст. уладанне Варонча засталося буйным маёнткам у Цырынскай воласці Наваградскага павета. Ад Несялоўскіх маёнтак Варонча перайшоў да Кабылінскіх. У сярэдзіне 40-х гадоў XIX ст. быў куплены Антонам Мерзаеўскім, а затым перайшоў у рукі Любанскіх. У 1807 г. у якасці намесніка ўладальніка Несялоўскага ў маёнтку знаходзіўся этнограф і фалькларыст Зарыян Даленга-Хадакоўскі (сапр. Адам Чарноцкі). Пра Варончу і ваяводу Несялоўскага ёсць радкі ў паэме «Пан Тадэвуш» Адама Міцкевіча. У 1858 г. у маёнтак уваходзілі двор Варонча, вёскі Літараўшчына, Раманы, Бабонеўка, Плужыны, Равіны, Русацін. Тут бывалі Адам Міцкевіч, Ян Чачот. 6.7.1796 Яна Чачота хрысцілі ў тутэйшым касцёле. Побач з касцёлам пахаваны дзяды і бацькі славутага фатографа Яна Булгака (магілы захаваліся).

У 1897 г. у маёнтку 115 жыхароў, касцёл Святой Ганны, хлебазапасны магазін, вінакурны завод, вадзяны млын, карчма. У сакавіку 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. У 1921—1939 гг. у Цырынскай воласці Наваградскага павета і ваяводства Польшчы. У верасні 1921 г. — 15 двароў, 184 жыхары. З 12.10.1940 г. цэнтр сельсавета Валеўскага, з 25.11.1940 г. Карэліцкага раёна Баранавіцкай вобласці. Адкрыта беларуская сямігодка. У 1940 г. арганізаваны калгас імя Варашылава. У Другую сусветную вайну савецкія партызаны спалілі варончаўскую сядзібу разам з усімі насельнікамі – 3 дарослымі людзьмі і іхнімі малалетнімі дзецьмі (Чарноцкія — былыя ўладальнікі сядзібы). У вайну таксама загінулі 2 жыхары вёскі. З 21.4.1965 г. цэнтр саўгаса «Варонча» (цяпер калгас «Варонча»). Спіртавы завод, сярэдняя школа, бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, 2 магазіны, касцёл Святой Ганны. З 12.1.1988 да 22.01.1994 г. у складзе калгаса «Ленінскі шлях», з 21.8.1989 да 28.9.1995 г. у Цырынскім сельсавеце. Пра Варончу Уладзімір Караткевіч пісаў у «Зямлі пад белымі крыламі», называў яе вечным музеем. На 1.1.2000 г. 15 двароў, 422 жыхары.